អភិបាលកិច្ចវិនិយោគនៅប្រទេសកម្ពុជា៖ កាលានុវត្តភាពមួយ
រូបថត by Ant & Carrie Coleman, “វាលស្រែ” (CC BY-NC-ND 2.0) នៅលើ flickr
ច្បាប់ស្តីពីវិនិយោគថ្មីរបស់ប្រទេសកម្ពុជាអាចត្រួសត្រាយផ្លូវសម្រាប់ការវិនិយោគដែលមានបរិយាប័ន និងនិរន្តរភាពជាងមុន។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនិម្មិត (អនឡាញ) ជាស៊េរីមួយ អ្នកពាក់ព័ន្ធនានាមកពីកន្លែងផ្សេងៗគ្នាក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានធ្វើការវាយតម្លៃលើបញ្ហាប្រឈម និងកាលានុវត្តភាពកើតចេញពីច្បាប់ និងអភិបាលកិច្ចវិនិយោគជាទូទៅ។
សារៈសំខាន់នៃអភិបាលកិច្ចវិនិយោគសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយមានបរិយាប័ន និងនិរន្តរភាពជារឿយៗត្រូវបានគេមើលរំលងរួមទាំងអ្នកពាក់ព័ន្ធដែលធ្វើការលើវិស័យអភិបាលកិច្ចធនធានធម្មជាតិ និងបញ្ហាសង្គម និងបរិស្ថានផងដែរ។ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អភិបាលកិច្ចវិនិយោគដើរតួនាទីក្នុងផ្នែកដ៏សំខាន់មួយដើម្បីសម្រេចបានលទ្ធផលពីកិច្ចខិតខំរបស់ខ្លួន។
ជាផ្នែកមួយនៃកិច្ចផ្តួចផ្តើមរបស់ Advancing Land-based Investment Governance (ALIGN) Columbia Center on Sustainable Investment (CCSI) International Institute for Environment and Development (IIED), and អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ (អូឌីស៊ី) បានរៀបចំកិច្ចប្រជុំសិក្ខាសាលានិម្មិតជាស៊េរីមួយដើម្បីស្វែងយល់អំពីភាពខ្វះចន្លោះនៅប្រទេសកម្ពុជា។ កិច្ចប្រជុំនិម្មិតទាំងនេះមានការចូលរួមពីតំណាងសហគមន៍ អង្គការសង្គមស៊ីវិល មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល និងក្រុមមេធាវីដើម្បីពិចារណា និងពិភាក្សាអំពីច្បាប់ស្តីពីវិនិយោគថ្មីនៅប្រទេសកម្ពុជាដែលបានប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់នៅថ្ងៃទី ១៥ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។ អ្នកចូលរួមទាំងឡាយបានពិភាក្សាអំពីរបៀបដែលច្បាប់ស្តីពីវិនិយោគថ្មី និងសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគថ្មីៗពាក់ព័ន្ធនឹងការចរចាដែលអាចផ្ដល់ជាកាលានុវត្តភាពសម្រាប់បន្ស៊ីគ្នាឲ្យកាន់តែខ្លាំងនៃអភិ បាលកិច្ចវិនិយោគរបស់ប្រទេសជាមួយនឹងគោលដៅអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងកាតព្វកិច្ចការពារបរិស្ថាន និងអាកាសធាតុ។
កាលានុវត្តភាពដើម្បីលើកកម្ពស់ការវិនិយោគប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវ និងពង្រឹងដំណើរការវិនិយោគ
គោលដៅគន្លឹះមួយនៃច្បាប់ថ្មីគឺដើម្បីលើកកម្ពស់ការវិនិយោគប្រកបដោយមាន «គុណភាព» នៅប្រទេសកម្ពុជា (មាត្រា ១)។ ពាក្យថា «គុណភាព» ពុំត្រូវបានពន្យល់ឡើយដោយទុកជាសំណួរចំហថាតើពាក្យនេះអាចត្រូវបានបកស្រាយយ៉ាងដូចម្ដេច – ឬថាជាការប្រសើរពាក្យនេះនឹងមានពន្យល់នៅក្នុងអនុក្រឹត្យ – ដើម្បីសំដៅដល់ការវិនិយោគដែលជួយលើកកម្ពស់ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយបរិយាប័ន និងនិរន្តរភាព។ តាមដំណើរការផ្សេងៗនៃការយល់ព្រមជាឯកច្ឆន្ទ សហគមន៍អន្តរជាតិបានរៀបចំចក្ខុវិស័យអំពីរបៀបដែលការវិនិយោគអាចចូលរួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយបរិយាប័ន និងនិរន្តរភាពតាមរយៈដូចជាទស្សនាទាននៃ «ការវិនិយោគប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវ»។ សេចក្ដីណែនាំដោយស្ម័គ្រចិត្តស្ដីពីអភិបាលកិច្ចប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវលើសិទ្ធិកាន់កាប់ និងប្រើប្រាស់ដីធ្លី (ក្នុងកថាខណ្ឌ ១២,៤) បានគ្របដណ្ដប់តាមចក្ខុវិស័យនេះ និងបានពន្យល់ថាការវិនិយោគប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវជាការវិនិយោគមួយដែលមិនបង្កឲ្យមានផលអាក្រក់ ដែលប្រឆាំងនឹងការរឹបអូសសិទ្ធិកាន់កាប់ដីធ្លីស្របច្បាប់ និងការខូចខាតបរិស្ថាន និងមានការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស។
គម្លាតដែលប្រទេសកម្ពុជានឹងដាក់បញ្ចូលគោលការណ៍នៃការវិនិយោគប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវទៅក្នុងអនុក្រឹត្យដែលនឹងអនុវត្តច្បាប់ថ្មីនៅតែមិនទាន់បានឃើញនៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែច្បាប់ថ្មីនេះបានផ្ដល់នូវកាលានុវត្តភាពខ្លះៗដែរ។ ឧទាហរណ៍ គម្រោងវិនិយោគមួយអាចត្រូវបានលុបចោលដោយសារការខកខានបំពេញកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ ឬដោយសារគម្រោងនោះជះឥទ្ធិពលជាអវិជ្ជមានលើបរិស្ថាន ឬប្រយោជន៍សាធារណៈ ឬសុខុមាលភាពប្រជាពលរដ្ឋ (មាត្រា ៣១)។
ច្បាប់នេះ ក៏បញ្ជាក់ផងដែរថាដំណើរការពិនិត្យសំណើវិនិយោគរបស់ប្រទេសកម្ពុជានឹងត្រូវបានកំណត់នៅក្នុងអនុក្រឹត្យថ្មីមួយ (មាត្រា ១១)។ ប្រព័ន្ធអនុវត្តថ្មីនេះអាចពិនិត្យមើលអនាគតវិនិយោគិនដើម្បីឆែកមើលកេរ្តិ៍ឈ្មោះ ជំនាញ និងបទពិសោធន៍ ហិរញ្ញប្បទាន និងការប្ដេជ្ញាចិត្តក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងធ្វើធុរកិច្ចប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវរបស់ពួកគាត់។ គេក៏អាចពិនិត្យមើលអនាគតការវិនិយោគដើម្បីឲ្យដឹងអំពីសមិទ្ធលទ្ធភាព ផែនការសម្រាប់ពិគ្រោះយោបល់សហគមន៍ និងសុំការយល់ព្រមពីសហគមន៍ ការអនុវត្តការបង្ការទប់ស្កាត់ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ការពង្រឹងអំណាចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋមូលដ្ឋាន រួមទាំងយុវជន និងស្ត្រី ការជ្រើសរើសទីតាំងវិនិយោគដែលសមស្របបំផុត ការប្រើប្រាស់ និងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ និងសង្គតិភាពទៅនឹងគោលដៅអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងគោលដៅអភិវឌ្ឍរបស់ជាតិ។
របៀបពង្រឹងដំណើរការវិនិយោគ និងការលើកកម្ពស់ការអនុវត្តការវិនិយោគប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវ
សហគមន៍ដែលរងគ្រោះពីការវិនិយោគ គឺជាអ្នកពាក់ព័ន្ធដ៏សំខាន់នៅក្នុងអភិបាលកិច្ចវិនិយោគ។ មានគន្លឹះមួយចំនួនដែលសហគមន៍រងគ្រោះ និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលតំណាងឲ្យសហគមន៍ទាំងនោះ អាចប្រើប្រាស់ក្នុងការជួយលើកកម្ពស់ និងកែលម្អដើម្បីបន្ស៊ីការវិនិយោគទៅនឹងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយបរិយាប័ន និងនិរន្តរភាព។ ឧទាហរណ៍ នៅកម្រិតតាក់តែងច្បាប់ និងគោលនយោបាយនៅប្រទេសកម្ពុជា ពួកគាត់អាចស្វែងរកការគាំទ្រការអនុវត្តអនុក្រឹត្យដែលកំណត់ការវិនិយោគប្រកបដោយគុណភាព និងនាំឲ្យដំណើរការពិនិត្យសំណើវិនិយោគ និងជាមូលដ្ឋានក្នុងការបញ្ចប់គម្រោងវិនិយោគដោយមានសង្គតិភាពទៅតាមគោលការណ៍អន្តរជាតិនៃការវិនិយោគប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវបាន។ ពួកគាត់ក៏អាចលើកទឹកចិត្តរដ្ឋាភិបាល និងវិស័យឯកជនឲ្យប្រតិបត្តិទៅតាមច្បាប់ជាតិជាធរមានដែលក្នុងនោះមានដាក់បញ្ចូលបទដ្ឋានអភិវឌ្ឍប្រកបដោយបរិយាប័ន និងនិរន្តរភាពតាមរយៈការកសាងសមត្ថភាព និងចំណេះដឹងពាក់ព័ន្ធនឹងបទដ្ឋានទាំងនោះ និងបទពិសោធន៍នានារបស់សហគមន៍ដែលទទួលការរងគ្រោះ។
រដ្ឋាភិបាល និងវិនិយោគិនទទួលបានផលប្រយោជន៍ជាច្រើនពីការធានាយ៉ាងណាឲ្យរាល់ការវិនិយោគមានការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់។ ការវិនិយោគប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវអាចកាត់បន្ថយហានិភ័យ និងលទ្ធភាពនៃការចំណាយច្រើនដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងវិវាទជាមួយសហគមន៍មូលដ្ឋានដែលអាចធ្វើឲ្យលទ្ធផលគម្រោងមានឱកាសក្នុងការទទួលបានជោគជ័យ។ ការវិនិយោគប្រកបដោយជោគជ័យអាចជួយសម្របសម្រួលការអភិវឌ្ឍសង្គម បញ្ចៀសជម្លោះ ការយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះបរិស្ថានមូលដ្ឋាន ហើយជាលទ្ធផលបង្កើតឲ្យមានការចំណេញនោះគឺជាភាពឈ្នះ-ឈ្នះ-ឈ្នះសម្រាប់វិនិយោគិន រដ្ឋាភិបាល និងសហគមន៍។
បញ្ហាប្រឈមចំពោះអភិបាលកិច្ចវិនិយោគនៅប្រទេសកម្ពុជា
ជារឿយៗ សហគមន៍មូលដ្ឋាននៅប្រទេសកម្ពុជាមិនបានជ្រាបអំពីគម្រោង និងសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ក៏ដូចជាគោលនយោបាយនានាឡើយ ដូច្នេះពួកគាត់ពុំអាចផ្ដល់ទស្សនៈសំខាន់ៗក្នុងការរៀបចំខ្លួន និងបញ្ចៀសផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានបានឡើយ។ នៅកន្លែងដែលជនជាតិដើមភាគតិច ឬសហគមន៍ដែលរងគ្រោះជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងគម្រោងផ្សេងៗនោះ សិទ្ធិទទួលបានការជូនដំណឹង និងការយល់ព្រមដោយសេរីជាមុនរបស់ពួកគេ ត្រូវតែទទួលបាននូវការគោរព។ ជាទូទៅជាងនេះ នៅកន្លែងដែលពាក់ព័ន្ធនឹងម្ចាស់សិទ្ធិស្របច្បាប់គួរមានការពិគ្រោះយោបល់ និងអនុញ្ញាតឲ្យពួកគាត់ចូលរួមប្រកបដោយអត្ថន័យនៅក្នុងដំណើរការធ្វើសេចក្តីសម្រេច និងក្នុងដំណើរការតាក់តែងច្បាប់។
សហគមន៍មូលដ្ឋាន និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលនឹងអាចទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីការជួយគាំទ្រ និងការយល់ដឹងឲ្យកាន់តែច្បាស់អំពីអភិបាលកិច្ចវិនិយោគដើម្បីចូលរួមពិនិត្យសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ និងគោលនយោបាយនានា និងដើម្បីវាយតម្លៃ និងតាមដានការអនុវត្តគម្រោងជាក់លាក់នានា។ ពួកគាត់ត្រូវការមានសមត្ថភាពខ្ពស់ជាងមុន ដើម្បីចូលរួមក្នុងកិច្ចសន្ទនាបែបស្ថាបនា និងមានផ្លែផ្កាជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាល និងវិស័យឯកជនដើម្បីបញ្ចៀសការតាក់តែងច្បាប់ដែលមិនល្អ និងការវិនិយោគដែលមិនមានភាពទទួលខុសត្រូវតាំងពីការចាប់ផ្តើម និងធានាថាមានការកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់ និងវិធានការប៉ះប៉ូវសម្រាប់គម្រោងធនធានធម្មជាតិទាំងឡាយណាដែលបានជះឥទ្ធិពលជាអវិជ្ជមានលើពួកគាត់។
បញ្ហាប្រឈមមួយទៀតដែលបារម្ភពីការដាក់ប្រទេសកម្ពុជាទៅក្នុងជម្លោះរវាងវិនិយោគិន និងរដ្ឋស្ថិតនៅក្រោមសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគ និងកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មនៃជំពូកស្តីពីការវិនិយោគ (ដែលរួមគ្នានឹងសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគអន្តរជាតិ) ជារឿយៗរួមទាំងប្រការស្តីពីការដោះស្រាយវិវាទរវាងវិនិយោគិន និងរដ្ឋ។ ទោះបីជាមានច្បាប់ក្នុងស្រុកខ្លាំងដែលការពារសហគមន៍ និងបរិស្ថានក៏ដោយ ដរាបណាប្រការស្តីពីយន្តការដោះស្រាយវិវាទរវាងវិនិយោគិន និងរដ្ឋនៅមានប្រសិទ្ធភាព រដ្ឋាភិបាលអាចមានហានិភ័យតាមផ្លូវច្បាប់ដោយត្រូវចំណាយច្រើនលើសលុប ទោះបីជាពួកគេចាត់វិធានការតាមផ្លូវច្បាប់ដើម្បីការពារសិទ្ធិមនុស្ស ឬបរិស្ថានក៏ដោយ រួមទាំងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ។ លើសពីនេះ មានភស្តុតាងជាក់ស្តែងដែលមិនបានបង្ហាញថាសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគអន្តរជាតិបានទាក់ទាញឲ្យមានការហូរចូលការវិនិយោគថ្មីៗឡើយ (ហើយការវិនិយោគប្រកបដោយ «គុណភាព» ថ្មីៗក៏មិនមានដែរ) និងអត្ថប្រយោជន៍ពាក់ព័ន្ធនឹងការវិនិយោគថ្មីៗទាំងនោះក៏មិនច្រើនលើសលុបជាងការចំណាយដែរ។
មានសន្ធិសញ្ញាចំនួន ២១ ដែលគេដឹងថាជាសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគអន្តរជាតិ រួមទាំងប្រការស្តីពីយន្តការដោះស្រាយវិវាទរវាងវិនិយោគិន និងរដ្ឋអាចអនុវត្តបាននៅប្រទេសកម្ពុជា។ ថ្មីៗនេះ វិនិយោគិនបរទេសមួយបានប្តឹងទាមទារសំណងពីប្រទេសកម្ពុជាដំបូងបង្អស់ដោយឈរលើមូលដ្ឋានសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគ (ពាក់ព័ន្ធនឹងការចុះឈ្មោះប្រើប្រាស់គេហទំព័រ)។ បន្ថែមលើនេះ ភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយថ្នាក់តំបន់ដែលជាកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មដ៏ធំមួយមានប្បញ្ញត្តិវិនិយោគបានចូលជាធរមានសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជានៅថ្ងៃទី ១ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។ ភាគីហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានយល់ព្រមចាប់ផ្ដើមការពិភាក្សាលើយន្តការដោះស្រាយវិវាទរវាងវិនិយោគិន និងរដ្ឋក្នុងកំឡុងពេលពីរឆ្នាំ។ ប្រទេសកម្ពុជាអាចពិចារណាជម្រើសដែលមានដើម្បីបន្ស៊ីសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគអន្តរជាតិជាមួយនឹងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព រួមទាំងដកការយល់ព្រមលើវាក្យខណ្ឌនៃយន្តការដោះស្រាយវិវាទរវាងវិនិយោគិន និងរដ្ឋដែលមាន និងបដិសេធមិនចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាថ្មីៗ។
កាលានុវត្តភាពមួយ
សិក្ខាសាលាគម្រោង ALIGN ទាំងនេះបានបង្ហាញថាមានកាលានុវត្តភាពក្នុងការពង្រឹងអភិបាលកិច្ចវិនិយោគនៅប្រទេសកម្ពុជាដើម្បីសម្របសម្រួលឲ្យមានការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយបរិយាប័ន និងនិរន្តរភាពឲ្យកាន់តែល្អប្រសើរឡើង។ ជាពិសេសតំណាងសហគមន៍ អង្គការសង្គមស៊ីវិល និងមេធាវីមានការចូលរួមយ៉ាងក្លៀវក្លា។ ពួកគាត់អាចផ្ដល់ធាតុចូលក្នុងការរៀបចំតាក់តែង ឧទាហរណ៍ សេចក្ដីព្រាងច្បាប់ និងគោលនយោបាយដែលពាក់ព័ន្ធ រួមទាំងអនុក្រឹត្យផងដែរ។ ពួកគាត់ក៏អាចចូលរួមចំណែកក្នុងការធ្វើសេចក្តីសម្រេចនៅថ្នាក់ជាតិ ឧទាហរណ៍ ដូចជាក្នុងអំឡុងពេលនៃការចរចាលើជំពូកស្តីពីយន្តការដោះស្រាយវិវាទរវាងវិនិយោគិន និងរដ្ឋរបស់ភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយថ្នាក់តំបន់ផងដែរ។ ហើយពួកគាត់ក៏អាចជួយគាំទ្រការអនុវត្តអភិបាលកិច្ចវិនិយោគ – ជាពិសេសនៅពេលដែលគម្រោងមួយដែលស្នើឡើងប៉ះពាល់លើពួកគាត់។
ALIGN ជាគម្រោងដែលគាំទ្ររដ្ឋាភិបាល សង្គមស៊ីវិល សហគមន៍មូលដ្ឋាន និងតួអង្គពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀតក្នុងការពង្រឹងអភិបាលកិច្ចវិនិយោគលើដីធ្លី។ គម្រោងនេះត្រូវបានអនុវត្តដោយ International Institute for Environment and Development (IIED), Columbia Center on Sustainable Investment (CCSI) និង Namati និងបានទទួលមូលនិធិពីចក្រភពអង់គ្លេសរបស់រដ្ឋាភិបាលចក្រភពអង់គ្លេស។
អំពីអ្នកនិពន្ធ៖
លោកស្រី Anna Bulman (amb2407@columbia.edu) គឺជាអ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់នៃ CCSI ។
លោក Thy Try (try@opendevcam.net) គឺជានាយកប្រតិបត្តិនៃ ODC ។
លោក Thierry Berger (thierry.berger@iied.org) គឺជាមេធាវីមានគុណវុឌ្ឍិខ្ពស់ និងជាសមាជិកក្រុមស្រាវជ្រាវធនធានធម្មជាតិនៃ IIED ។
ធនធានបន្ថែម
សូមចុចដើម្បីចូលទៅមើលបញ្ជីប្រភពឯកសារពាក់ព័ន្ធនឹងការវិនិយោគប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវ រួមទាំងតំណភ្ជាប់ផ្សេងៗដើម្បីចូលទៅស្វែងរកព័ត៌មានស្តីពីការវិនិយោគលើដីធ្លីប្រកបដោយភាពទទួលខុសត្រូវ និងឯកសារបកប្រែជាភាសាខ្មែរនៃសេចក្ដីសង្ខេបរបស់មជ្ឈមណ្ឌល CCSI ស្ដីពីសន្ធិសញ្ញាស្តីពីការវិនិយោគអន្តរជាតិ និងការដោះស្រាយវិវាទរវាងវិនិយោគិន និងរដ្ឋ។
