ការ​រុករក​ប្រេង​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា

នៅ​ភូមិភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ កម្ពុជា​គឺជា​ប្រទេស​មួយ​ដែល​សំបូរ​ទៅ​ដោយ​ធនធានធម្មជាតិ​ដូច​ជា​ ត្បូង​ ឧស្ម័ន​ រ៉ែ​ប្រេង​ ឧស្ម័ន​ផូស្វ័រ​(Phosphate)​ ឧស្ម័ន​ម៉​ង់​ហ្គា​ណែ​ស​(manganese)​ រ៉ែ​ដែក​ និង​ឈើ​។​1 ចាប់តាំងពី​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​ ២០០០​ មក​ ក្រុមហ៊ុន​ជា​ច្រើន​ដូច​ជា​ ក្រុមហ៊ុន​ភី​ធី​ធី​របស់​ប្រទេស​ថៃ​(Thailand’s​ PTT)​ ក្រុមហ៊ុន​ផេ​ត្រូ​(Petro)​របស់​ប្រទេស​វៀតណាម​ និង​ក្រុមហ៊ុន​សាជីវកម្ម​ប្រេង​ឆៅ​សមុទ្រ​ជាតិ​របស់​ប្រទេស​ចិន​ (CNOOC)​ បាន​ស្វែងរក​ប្រភព​ប្រេង​ដែល​អាច​មាននៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប្រទេស​កម្ពុជា​។​2​ ក្រុមហ៊ុន​ឈេ​ហ្វ​រ៉ុ​ន​(Chevron)​ដែល​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ប្រេង​លំដាប់​យក្ស​មួយ​របស់​សហរដ្ឋអាមេរិក​ បាន​បញ្ជាក់​ពី​វត្តមាន​របស់​ប្រេង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ A​ ដែល​មាន​ទីតាំង​ស្ថិត​នៅ​ជិត​ខេត្ត​ព្រះ​សីហ​នុ​។​3​ ទោះបីជា​យ៉ាងណា​ក្ដី​ ការ​រុករក​ប្រេង​នៅ​តែ​ជាប់​គាំង​មិន​មាន​លទ្ធផល​អ្វី​រហូត​ដល់​ចុងឆ្នាំ​២០២០​ នៅ​ពេល​ប្រេង​ឆៅ​ដំណក់​ដំបូង​ត្រូវ​បាន​ស្រង់​ចេញពី​បាតសមុទ្រ​ក្នុង​ដែនទឹក​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​។​4​ អត្ថបទ​នេះ​ នឹង​ស្វែង​យល់​អំពី​សាវតា​សង្ខេបនៃ​ការ​រុករក​ប្រេង​ សក្ដានុពល​នៃ​ផល​ចំណេញ​ខាង​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​ការ​វាយតម្លៃ​ផល​ប៉ះពាល់​បរិស្ថាន​ដោយ​ក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិ​។​

ផែនទី​អន្តរ​កម្ម​ប្លុកប្រេង និងឧស្ម័ននៅកម្ពុជា (២០០៧-២០២០)

​សាវតា​នៃ​ការ​រុករក​ប្រេង​នៅ​កម្ពុជា​

​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០០៤​ ក្រុមហ៊ុន​ឈេ​ហ្វ​រ៉ុ​ន​(Chevron)​បាន​ប្រកាស​ថា​ ខ្លួន​បាន​រក​ឃើញ​ប្រេង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ A​ នៅ​ក្នុង​ឈូង​សមុទ្រ​ប្រទេស​ថៃ​។​5​ ទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក្ដី​ ការ​ផលិត​ប្រេង​មិន​បាន​កើតឡើង​ទេ​ ដោយសារ​តែ​រដ្ឋាភិបាល​ និង​ក្រុមហ៊ុន​ឈេ​ហ្វ​រ៉ុ​ន​ខកខាន​ក្នុង​ការ​ឈាន​ដល់​កិច្ចព្រមព្រៀង​ស្តី​ពី​ការ​បែងចែក​ប្រាក់​ចំណូល​។​ ទីបំផុត​លទ្ធផល​នេះ​ បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ប្រេង​យក្ស​របស់​អា​មេ​រិ​ក​បោះបង់​ចោល​ចំណាប់អារម្មណ៍​លើ​គម្រោង​របស់​ខ្លួន​។​6

​កាលពី​ឆ្នាំ​២០១៤​ ក្រុមហ៊ុន​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​ប្រទេស​សឹ​ង្ហ​បុរី​ឈ្មោះ​ KrisEnergy​ បាន​ទិញ​សិទ្ធិ​ក្នុង​ការ​រុក​​រក​ប្រេង​ពី​ក្រុមហ៊ុន​ឈេ​ហ្វ​រ៉ុ​ន​ ហើយ​បាន​ក្លាយជា​ប្រតិបត្តិ​ករ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ប្រេង​ A​ របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​។​ សក្តានុពល​នៃ​ការ​ទាញ​យក​ប្រេង​នៅ​សមុទ្រ​ត្រូវ​បាន​គេ​មើលឃើញ​កាន់តែ​ច្រើន​ នៅ​ពេល​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​ និង​ក្រុមហ៊ុន​ KrisEnergy​ ឈាន​ដល់​កិច្ចព្រមព្រៀង​លម្អិត​លើ​ផលិតកម្ម​ និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដែល​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ KrisEnergy​ រៀបចំ​ខ្លួន​ ដើម្បី​ទាញ​យក​ប្រេង​ចេញពី​ផ្ទៃដី​ ៣,០៨៣​ គីឡូ​ម៉ែត្រការ៉េ​។​ ក្រុមហ៊ុន​ KrisEnergy​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ដំណើរការ​ ការ​អភិវឌ្ឍ​អប្សរា​ ដំណាក់កាល​ទី​ ០១​ ដែល​ក្រុមហ៊ុន​រំពឹង​ថា​នឹង​អាច​ទាញ​យក​ប្រេង​ និង​ឧស្ម័ន​បាន​ប្រហែល​ ៣០,០០០​ បារ៉ែល​។​7

រូបភាពដោយ: KrisEnergy

​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៩​ ក្រុមហ៊ុន​រុករក​រ៉ែ​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​ប្រទេស​កា​ណា​ដា​ Angkor​ resources​ ក៏​ទទួល​បានការ​យល់ព្រម​ពី​រាជរដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​ ក្នុង​ការ​រុករក​ប្រេង​ និង​ឧស្ម័ន​ផង​ដែរ​។​ នៅ​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ ក្រុមហ៊ុន​ Angkor​ Resources​ ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​សម្រាប់​រុករក​ប្រេង​ និង​ឧស្ម័ន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទី​ ០៨​ ដែល​ជាទី​តាំងនៅ​លើ​ឆ្នេរសមុទ្រ​ក្នុង​ខេត្ត​ព្រះ​សីហ​នុ​ដែល​មាន​ទំហំ​ប្រហែល​ ៧,៣០០​ គីឡូ​ម៉ែត្រការ៉េ​។​89​នៅ​ឆ្នាំ​២០២០​ ក្រុមហ៊ុន​អភិវឌ្ឍន៍​ធនធាន​ថាមពល​កម្ពុជា​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ចិន​ បាន​ទទួល​អាជ្ញា​បណ្ណ​រុករក​រ៉ែ​រយៈពេល​ ០៣​ ឆ្នាំ​សម្រាប់​តំបន់​ D​ ដែល​មាន​ទំហំ​ ៥,៥០០​ គីឡូ​ម៉ែត្រការ៉េ​ នៅ​ក្នុង​ឈូង​សមុទ្រ​ប្រទេស​ថៃ​។​10

​អត្ថប្រយោជន៍​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​

​ដោយ​មាន​ផលិតកម្ម​ប្រេង​ កម្ពុជា​រំពឹង​ថា​នឹង​បង្កើន​ប្រាក់​ចំណូល​របស់​ខ្លួន​បាន​រាប់រយ​លាន​ដុល្លារ​ អាស្រ័យ​លើ​បរិមាណ​ផលិតកម្ម​ តម្លៃ​ប្រេង​ និង​ថ្លៃដើម​។​11 ឯកឧត្តម​រដ្ឋមន្ត្រី​ លោក​ អូន​ ព័ន្ធ​មុនី​រ័​ត្ន​ ដែល​ជា​ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី​ និង​ជា​រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​បាន​ថ្លែង​ថា​ ការ​បម្រុង​ប្រេង​ក្នុង​តំបន់​A​អាច​នឹង​បង្កើត​ប្រាក់​ចំណូល​សម្រាប់​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​ប្រមាណ​ ៥០០​ លាន​ដុល្លារ​អា​មេ​រិ​ក​ ក្នុង​អាយុកាល​នៃ​គម្រោង​។​12

​បន្ទាប់​ពី​ដំណើរការ​អស់​រយៈពេល​ ១០​ ឆ្នាំ​ ក្រុមហ៊ុន​ KrisEnergy​ បាន​ទាញ​យក​ដំណក់​ប្រេង​ឆៅ​ដំបូង​ពី​តំបន់​ A​ នៅ​អណ្តូងប្រេង​អប្សរា​របស់​កម្ពុជា​នៅ​ចុងឆ្នាំ​ ២០២០​ ដែល​ធ្វើ​អោយ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ក្លាយជា​អ្នក​ផលិត​ប្រេង​ទី​ ៨​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ាន​។​ លទ្ធផល​នេះ​អាច​នឹង​បើកទ្វារ​សម្រាប់​វិនិយោគិន​ផ្សេង​ទៀត​ និង​ក្រុមហ៊ុន​លំដាប់​ពិភពលោក​ក្នុង​វិស័យ​ប្រេង​ និង​ឧស្ម័ន​។​ លោក​ ចៀប​ សួរ​(Cheap​ Sour)​ អគ្គនាយក​នៃ​អគ្គនាយកដ្ឋាន​ថាមពល​នៃ​ក្រសួង​រ៉ែ​ និង​ថាមពល​បាន​មាន​ប្រសាសន៍​ថា​ ផលិតកម្ម​ធនធាន​ប្រេង​អាច​ឡើង​ដល់​ ៧,៥០០​ បារ៉ែល​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​ពី​អណ្តូង​ចំនួន​ ៥​ ។​13​ ការ​រុករក​ប្រេង​ប្រកបដោយ​ជោគជ័យ​នឹង​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​ប្រទេស​កម្ពុជា​នាំ​ចេញ​ប្រេង​ទៅ​ប្រទេស​ដទៃ​ទៀត​ដោយ​ អាច​ទ្រទ្រង់​ដល់​ជំហរ​ផ្នែក​ហិរញ្ញវត្ថុ​ និង​កាត់​បន្ថយ​តម្រូវការ​នាំ​ចូល​ប្រេង​។​14 ជា​អកុសល​ ការ​ចូលរួម​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ក្នុង​ផលិតកម្ម​ប្រេង​ ទំនងជា​មាន​ត្រឹមតែ​ផលិតកម្ម​ប្រេង​ឆៅ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ​ ដោយ​ក្រសួង​រ៉ែ​ និង​ថាមពល​បាន​ចង្អុលបង្ហាញ​ថា​ដោយសារ​តែ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ខ្វះ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ ដំណើរការ​ប្រេង​។​15

​ផល​ប៉ះពាល់​ទៅ​លើ​បរិស្ថាន​

​ការ​រុករក​ធនធាន​អាច​ជះ​ឥទ្ធិពល​អាក្រក់​ទៅ​ដល់​បរិស្ថាន​ មិន​ថា​នៅ​លើ​ដី​ តំបន់​សមុទ្រ​ ឬ​ក៏​ប្រព័ន្ធ​អេកូឡូស៊ី​ក្នុង​សមុទ្រ​។​ ផល​ប៉ះពាល់​បែប​នេះ​ អាច​កើតឡើង​ចាប់ពី​ដំណាក់កាល​រុករក​តាម​រយៈ​ឧបករណ៍​ប្រតិបត្តិការ​រុករក​ (decommissioning​ of​ the​ operation)​។​ ការ​បញ្ចេញ​សារធាតុ​កខ្វក់​អាច​មាន​ភាព​ខុស​ប្លែក​គ្នា​ រវាង​តំបន់ឆ្នេរ​សមុទ្រ​ និង​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ដោយសារ​តែ​បរិស្ថាន​ខុស​គ្នា​។​ ផល​ប៉ះពាល់​នៃ​អេកូឡូស៊ី​រួម​មាន​ ការ​បំ​ភាយ​ខ្យល់​ ការ​បង្កើត​សំលេង​រំខាន​ ការ​បង្ហូរទឹក​ស្អុយ​ កាក​សំណល់​រឹង​ និង​រាវ​ និង​ការ​កំពប់​ប្រេង​ជាដើម​។​ សម្រាប់​ផល​ប៉ះពាល់​រយៈពេល​វែង​ អាច​កើត​មាន​ឡើង​ចំពោះ​ប្រព័ន្ធ​អេកូឡូស៊ី​សមុទ្រ​ ប្រសិនបើ​មិន​មាន​ដំណោះស្រាយ​សម​ស្រប​ជុំវិញ​ការ​បំផ្លាញ​នោះ​ទេ​។​

ទាំង​កាក​សំណល់​ និង​សម្ភារៈ​ ឬ​ វត្ថុធាតុដើម​ដែល​ផ្ទុក​សារធាតុពុល​ និង​គ្រោះថ្នាក់​ ដែល​បាន​បោះបង់​ចោល​នៅ​សមុទ្រ​ អាច​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​អ្នកនេសាទ​ និង​នាវា​ផង​ដែរ​។​ សត្វ​មានជីវិត​ជា​ច្រើន​ប្រភេទ​អាច​ត្រូវ​បាន​បំផ្លាញ​ដោយ​ការ​ហៀរ​ប្រេង​។​16​ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត​ ការ​ហៀរ​ប្រេង​អាច​ធ្វើ​ឱ្យ​មាន​មហន្តរាយ​ដល់​អនាគត​ដ៏​យូរអង្វែង​នៃ​ជីវិត​ក្នុង​សមុទ្រ​ទាំងអស់​ ដោយហេតុ​ថា​ការ​បំពុល​អាច​ប៉ះពាល់​ដល់​ការ​បន្ត​ពូជ​របស់​សត្វ​ក្នុង​សមុទ្រ​ និង​អាច​បំផ្លាញ​ការ​ផ្គត់ផ្គង់​ស្បៀងអាហារ​នៃ​ជីវិត​ក្នុង​សមុទ្រ​ផង​ដែរ​។​17​ រាល់​ការ​កើតឡើង​នៃ​ការ​ហៀរ​សារធាតុពុល​ ឬ​ គ្រោះថ្នាក់​រួម​មាន​ប្រេង​ នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ផល​ប៉ះពាល់​ដល់​សង្គម​ និង​សេដ្ឋកិច្ច​ទៀត​ផង​។​18

របាយការណ៍​ការ​វាយតម្លៃ​ហេតុ​ប៉ះពាល់​បរិស្ថាន​៖ ​គម្រោង​អភិវឌ្ឍន៍​ប្លុក​ A​ ប្រទេស​កម្ពុជា

​ក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិ​

​ដើម្បី​ធានា​បាន​នូវ​ប្រសិទ្ធភាព​ និង​សុវត្ថិភាព​នៃ​ការ​ទាញ​យក​ធនធាន​មិន​កកើត​ឡើង​វិញ​ រាជរដ្ឋាភិបាល​បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​សកម្មភាព​របស់​ក្រុមហ៊ុន​។​ ក្នុង​នោះ​ មានច្បាប់​ និង​ការ​ធ្វើ​វិសោធនកម្ម​ប្រេង​ក្នុង​ឆ្នាំ​ ១៩៩១​ និង​ច្បាប់​ក្នុង​ឆ្នាំ​ ២០០១​ ស្តី​ពី​ការ​គ្រប់គ្រង​ និង​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​ធនធាន​រ៉ែ​។​ ច្បាប់​ទាំង​ពីរ​នេះ​មាន​គោលដៅ​គ្រប់គ្រង​ និង​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​ធនធាន​រ៉ែ​ ត្រួតពិនិត្យ​ប្រតិបត្តិការ​ និង​សកម្មភាព​ពាក់ព័ន្ធ​ទាំងអស់​។​19​ ច្បាប់​ស្តី​ពី​ប្រេង​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ផលិតផល​ប្រេង​ ក៏​ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ផង​ដែរ​ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​ទៅ​លើ​អាជីវកម្ម​ប្រេងឥន្ធនៈ​បន្ថែម​ទៀត​ ដើម្បី​ធានា​និរន្តរភាព​ និង​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុង​ការ​អភិវឌ្ឍ​សេដ្ឋកិច្ច​សង្គម​សម្រាប់​ប្រទេស​ជាតិ​។​20

នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១៨​ សេចក្តីព្រាងច្បាប់​ស្តី​ពី​ប្រេង​ និង​ឧស្ម័ន​ថ្មី​ ត្រូវ​បាន​ផ្សព្វផ្សាយ​សម្រាប់​ការពិគ្រោះ​យោបល់​ជាមួយ​អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល​ វិស័យ​ឯកជន​ និង​ស្ថាប័ន​ឧស្សាហកម្ម​ដទៃ​ផ្សេង​ទៀត​។​ មានការ​អះអាង​ពី​បណ្តាញសារព័ត៌មាន​ថា​រាជរដ្ឋាភិបាល​កំពុង​ពិចារណា​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​ប្រេង​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋ​ ហើយ​ក្រុមហ៊ុន​នេះ​នឹង​ចូលរួម​ក្នុង​ការ​រុករក​ និង​មានឱកាស​រកស៊ី​រួម​គ្នា​សម្រាប់​គម្រោង​នានា​ក្នុង​វិស័យ​ប្រេង​ និង​ឧស្ម័ន​ផង​ដែរ​។​21 ​ច្បាប់​ប្រេង​និង​ឧស្ម័ន​ថ្មី​ផ្សេង​ទៀត​ នឹង​គ្រប់គ្រង​មុខងារ​ផ្សេងៗ​ទៅ​លើ​គម្រោង​ឬ​អាជីវកម្ម​បែប​នេះ​។​22

អត្ថបទ​សរសេរ​ដោយ​៖​ លោក ជោ​ត្ត​ ច័ន្ទ​សម្បត្តិ​​​ អ្នក​ហាត់​ការ​​ផ្នែកមាតិកា និងស្រាវជ្រាវនៅ​អូឌីស៊ី​។​ 

ឯកសារយោង

  1. 1. គេហទំព័រ Azomining, «ប្រទេសកម្ពុជា៖ ធនធានរ៉ែ និងប្រេងឥន្ធនៈ» ថ្ងៃទី ០៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១២។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  2. 2. Turton, S., «ប្រេងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា៖ សុបិន្តដែលបដិសេធមិនស្លាប់» ថ្ងៃទី ០១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩។បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  3. 3. លោក Keeton-Olsen,D., «ការទាញយកប្រេងនៅសមុទ្រលើកដំបូងរបស់ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវពន្យារពេលដោយសារការរីករាលដាលនៃជំងឺរាតត្បាត» ថ្ងៃទី ០៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២០។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  4. 4. លោក May,K., «ប្រទេសកម្ពុជាទាញយកតំណក់ប្រេងជាលើកដំបូងដែលជាការចាប់ផ្ដើមផលិតកម្ម» ថ្ងៃទី ២៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២០។បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  5. 5. អង្គការ Resources for Development Consulting, «របាយការណ៍ទស្សនវិស័យចំណូលពីប្រេងសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា៖ ការវិភាគសេដ្ឋកិច្ចនៃតំបន់ប្រេងនៅសមុទ្រ» ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៥។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  6. 6. លោក REUTERS, «ក្រុមហ៊ុន KrisEnergy របស់សិង្ហបុរីទិញយកក្រុមហ៊ុនឈេហ្វរ៉ុននៅក្នុងតំបន់ប្រេងប្រទេសកម្ពុជា» ថ្ងៃទី ១១ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៤។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  7. 7. ក្រុមហ៊ុន KrisEnergy «ប្រទេសកម្ពុជា៖ ក្រុមហ៊ុន KrisEnergy កំណត់លក្ខខណ្ឌសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍតំបន់ប្រេងរបស់ប្រទេសកម្ពុជា» ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៧។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  8. 8. Thou, V., «កិច្ចព្រមព្រៀងប្រេងត្រូវបានគេរំពឹងទុកជាមួយក្រុមហ៊ុនកាណាដា» ថ្ងៃទី ០២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២០។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  9. 9. ក្រុមហ៊ុន ANGKOR GOLD CORP, «ក្រុមហ៊ុនអង្គរទទួលការយល់ព្រមសម្រាប់សម្បទានប្រេងនិងឧស្ម័ននៅកម្ពុជា» ថ្ងៃទី ១៣ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៩។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  10. 10. Thou, V., «ក្រុមហ៊ុនចិនបានផ្តល់សិទ្ធិឱ្យរុករកតំបន់D» ថ្ងៃទី ១៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  11. 11. អង្គការ Resources for Development Consulting, «ទស្សនវិស័យចំណូលពីប្រេងសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា៖ ការវិភាគសេដ្ឋកិច្ចនៃតំបន់ប្រេងនៅសមុទ្រ» ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៥។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  12. 12. លោក Kotoki, K., «កិច្ចព្រមព្រៀងសម្រាប់អណ្តូងប្រេងត្រូវបានចុះហត្ថលេខា» ថ្ងៃទី ២៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៧។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  13. 13. May, K., «ប្រទេសកម្ពុជាទាញយកតំណក់ប្រេងជាលើកដំបូងដែលជាការចាប់ផ្ដើមផលិតកម្ម» ថ្ងៃទី ២៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២០។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  14. 14. Turton, S., «ប្រេងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា៖ សុបិន្តដែលបដិសេធមិនស្លាប់» ថ្ងៃទី ០១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  15. 15. Chea. V., «ក្រសួងនិយាយថាប្រទេសកម្ពុជានឹងត្រូវនាំចេញប្រេងរបស់ខ្លួន» ថ្ងៃទី ០៣ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៩។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  16. 16. ក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល, «សុខភាពបរិស្ថាន និងសង្គម» ថ្ងៃទី ០៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  17. 17. Yem. D. នៃសកលវិទ្យាល័យ Maritime, «សំណើការពារបរិស្ថានសមុទ្រពីផលប៉ះពាល់នៃការបំពុលប្រេងនៅកម្ពុជា» ឆ្នាំ២០០០។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  18. 18. ក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល, «សុខភាពបរិស្ថាន និងសង្គម» ថ្ងៃទី ០៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  19. 19. អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ «ច្បាប់ស្ដីពីការគ្រប់គ្រងរ៉ែ និងធ្វើអាជីវកម្មធនធានរ៉ែ» ថ្ងៃទី ១៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០១។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  20. 20. អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ «ច្បាប់ស្ដីពីប្រេង និងការគ្រប់គ្រងផលិតកម្មប្រេង» ថ្ងៃទី ១២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៩។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  21. 21. លោក ជា វណ្ណៈ «រដ្ឋមន្ត្រីអនុម័តសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីប្រេង» ថ្ងៃទី ១៨ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៩។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។
  22. 22. ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី «កម្ពុជា៖ ការវាយតម្លៃលើថាមពល យុទ្ធសាស្ត្រ និងផែនទី» ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៨។ បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១។