អាជ្ញាប័ណ្ណលើសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច គឺជាសិទ្ធិជួលរយៈពេលវែងលើដីរដ្ឋផ្ទាល់ ដែលត្រូវបានផ្តល់ឱ្យស្ថាប័នឯកជនដោយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាសម្រាប់ធ្វើការអភិវឌ្ឍកសិ-ពាណិជ្ជកម្ម។ អាជ្ញាប័ណ្ណទាំងនេះអាចប្រើសម្រាប់សកម្មភាពផ្សេងៗ មានចាប់ពីចំការកសិកម្មទំហំធំ ការចិញ្ចឹមសត្វ ដល់ការសាងសង់រោងចក្រផលិតផលកសិកម្មជាដើម។ គេក៏បានផ្តល់អាជ្ញាប័ណ្ណសម្រាប់សកម្មភាពរ៉ែ កំពង់ផែ និងនេសាទ ក៏ដូចជាផ្នែកទេសចរណ៍ផងដែរ។ គោលដៅនៃអាជ្ញាប័ណ្ណទាំងនេះគឺដើម្បីលើកកម្ពស់ការវិនិយោគ បង្កើតការងារ និងជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ជាពិសេសនៅតំបន់ជនបទ។ ការផ្តល់អាជ្ញាប័ណ្ណសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច មានចំណុចលក្ខណៈមួយចំនួនសម្រាប់ធានាថាអាជ្ញាប័ណ្ណទាំងនេះអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិច្បាប់ និងបរិស្ថាន។ លក្ខខណ្ឌទាំងនោះរួមមានដីត្រូវជាដីដែលបានចុះបញ្ជី និងចែងថាជាដីឯកជនរបស់រដ្ឋ ហើយការប្រើប្រាស់ដីត្រូវស្របនឹងផែនការប្រើប្រាស់ដីដែលបានអនុម័តដោយគណៈកម្មាធិការគ្រប់គ្រងដីរដ្ឋខេត្ត-ក្រុង។ តម្រូវការផ្សេងទៀតមានការវាយតម្លៃហេតុប៉ះពាល់បរិស្ថាន និងសង្គម និងការដោះស្រាយបញ្ហាការផ្លាស់ទីរបស់សហគមន៍ដែលរងផលប៉ះពាល់។ ហើយក៏មានការផ្តល់សេរីភាពសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ និងអាជ្ញាធរក្នុងការពិភាក្សាសាធារណៈផងដែរ។1 ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ អាជ្ញាប័ណ្ណសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចក៏បានធ្វើឱ្យមានបញ្ហាសំខាន់ៗនៅក្នុងការគ្រប់គ្រង និរន្តរភាពបរិស្ថាន និងសមភាពសង្គមផងដែរ។
ការអភិវឌ្ឍនៃសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច
ក្នុងអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចាប់ផ្ដើមរបៀបវារៈកំណែទម្រង់មួយ ដើម្បីលើកកម្ពស់ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមប្រកបដោយនិរន្តរភាព ដោយដាក់ចេញនូវការលើកទឹកចិត្តជាច្រើនក្នុងការវិនិយោគ។ ការអភិវឌ្ឍវិស័យកសិកម្មត្រូវបានគេកំណត់ថាជាអាទិភាពសំខាន់ ក្នុងគោលបំណងធានាសន្តិសុខស្បៀង គាំទ្រដល់កំណើនក្នុងវិស័យ ការផ្គត់ផ្គង់វត្ថុធាតុដើមសម្រាប់ឧស្សាហកម្មកែច្នៃ ជំរុញការនាំចេញ និងបង្កើតការងារ។ ការយកចិត្តទុកដាក់នេះបានទាក់ទាញក្រុមហ៊ុនជាច្រើនដែលកំពុងស្វែងរកដីសម្បទានព្រៃឈើ និងដី ដែលបណ្តាលឱ្យមានតម្រូវការលើសលុបពីការផ្គត់ផ្គង់យ៉ាងឆាប់រហ័ស។ នៅឆ្នាំ១៩៩៤ ច្បាប់ស្តីពីការវិនិយោគត្រូវបានអនុម័ត ហើយក្រុមប្រឹក្សាវិនិយោគកម្ពុជាបានអនុម័តជាបន្តបន្ទាប់នូវគម្រោងចំនួន ៨៥ ស្របតាមមាត្រា ១៦ ដែលចែងថា “អ្នកវិនិយោគអាចប្រើប្រាស់ដីធ្លីតាមរយៈការជួលសម្រាប់រយៈពេលវែងរហូតដល់ ៧០ឆ្នាំ ហើយអាចស្នើសុំជួលបន្ត”។2 ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្តីបារម្ភទាក់ទងនឹងហេតុប៉ះពាល់សង្គម និងបរិស្ថាននៃសម្បទានទាំងនេះបានចាប់ផ្តើមលេចឡើង។ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សចាប់ផ្ដើមទទួលពាក្យបណ្ដឹងអំពីការរំលោភបំពានដែលកើតឡើងលើដីសម្បទាន។ បន្ថែមពីនេះ វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា បានចងក្រងឯកសារអំពីនីតិវិធីនៃការផ្តល់សម្បទានដីដែលមាននៅមុនការអនុម័តច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ២០០១ ផងដែរ។ 3
ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់
សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ២០០១ ដែលផ្តល់មូលដ្ឋានគ្រឹះស្របច្បាប់សម្រាប់ការបែងចែកដីរដ្ឋទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនឯកជន។ មាត្រា ២៩ ចែងថា តំបន់សម្បទានដីមិនត្រូវលើសពីមួយម៉ឺនហិកតា ហើយមានរយៈពេលអតិបរមា ៩៩ឆ្នាំ។4 អនុក្រឹត្យលេខ ១៤៦ ស្តីពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ដែលចេញក្នុងឆ្នាំ២០០៥ មានគោលបំណងកំណត់លក្ខណៈវិនិច្ឆ័យ នីតិវិធី យន្តការ និងការរៀបចំស្ថាប័នសម្រាប់ការផ្តួចផ្តើម និងផ្តល់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចថ្មី ដែលអនុលោមតាមច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ២០០១។5 ការផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចតម្រូវឱ្យមានការវាយតម្លៃហេតុប៉ះពាល់បរិស្ថាន និងសង្គម ការពិគ្រោះយោបល់ជាសាធារណៈ និងផែនការអភិវឌ្ឍន៍ដែលត្រូវបានអនុម័ត។ ក្នុងឆ្នាំ២០១២ រដ្ឋាភិបាលបានប្រកាសផ្អាក និងពិនិត្យមើលឡើងវិញនូវសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចទាំងអស់ ហើយដីសម្បទានដែលមិនស្របតាមច្បាប់ត្រូវបានលុបចោល បន្ទាប់ពីមានការតវ៉ា និងសម្ពាធពីក្រុមសិទ្ធិមនុស្ស។6 ការធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពគោលនយោបាយក្នុងឆ្នាំ២០១៥ បានបន្ទាបរយៈពេលនៃសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចមកត្រឹម ៥០ឆ្នាំ នៃប្រតិបត្តិការដែលពីមុនត្រូវបានផ្តល់ឱ្យចន្លោះពី ៧០ ទៅ ៩៩ឆ្នាំ។7 ការធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពគោលនយោបាយនឹងជួយរដ្ឋាភិបាលក្នុងការគ្រប់គ្រងសម្បទានបែបនេះបានប្រសើរជាងមុន ប៉ុន្តែការអនុវត្តច្បាប់តឹងរ៉ឹងក៏ចាំបាច់ផងដែរ។8
គម្រោងសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចនៅកម្ពុជា
រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានផ្តល់ដីជាងពីរលានហិកតាជាសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដល់អ្នកវិនិយោគ។ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចបានផ្តល់ឱ្យគម្រោងសរុបចំនួន ២៩០ ក្នុងនោះមានគម្រោងប្រមាណ ៣៣ ត្រូវបានដកហូតជាបន្តបន្ទាប់ដោយរដ្ឋាភិបាល នេះបើយោងតាមទិន្នន័យរបស់អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ។9 ចំណែកទិន្នន័យពីអង្គការលីកាដូបានបង្ហាញថា រដ្ឋាភិបាលបានផ្តល់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចចំនួន ៣៣០គម្រោង។10
រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានផ្តល់ដីដល់វិនិយោគិនជាតិ និងអន្តរជាតិ។ វិនិយោគិនកម្ពុជាបានទទួលគម្រោងវិនិយោគសរុបប្រមាណ ១១២។ ក្នុងចំណោមវិនិយោគិនអន្តរជាតិ វៀតណាមនាំមុខគេដោយទទួលបាន ៤៧គម្រោង បន្ទាប់មកប្រទេសចិនទទួលបាន ៣៧គម្រោង កូរ៉េខាងត្បូងទទួលបាន ១០គម្រោង ប្រទេសថៃទទួលបាន ៩គម្រោង ម៉ាឡេស៊ីទទួលបាន ៧គម្រោង និងប្រទេសផ្សេងទៀតដូចដែលអ្នកឃើញក្នុងក្រាហ្វិកខាងក្រោម។
វិវាទដីធ្លីដែលកើតចេញពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច
សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចនៅកម្ពុជា គឺជាប្រភពដ៏សំខាន់នៃជម្លោះដីធ្លី ដែលនាំឱ្យមានការផ្លាស់ទីលំនៅយ៉ាងច្រើន ការរិចរិលបរិស្ថាន និងការរំខានដល់សង្គម។ ទោះបីជាមានការផ្អាកពីរដ្ឋាភិបាលលើសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចថ្មីក្នុងឆ្នាំ២០១២ ក៏ដោយ ការវិវឌ្ឍន៍ថ្មីៗបង្ហាញពីការងើបឡើងវិញនៃសម្បទានបែបនេះ ដោយធ្វើឱ្យមានសម្ពាធកាន់តែខ្លាំងរវាងសហគមន៍មូលដ្ឋាន អាជ្ញាធរ និងសហគ្រាសឯកជន។ ចន្លោះឆ្នាំ២០០៣ ដល់ឆ្នាំ២០១២ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សបានប៉ាន់ប្រមាណថា ប្រជាជនកម្ពុជាប្រមាណ ៤០០.០០០នាក់ បានរងផលប៉ះពាល់ដោយការរំលោភដីធ្លី ដែលភាគច្រើនមានទំនាក់ទំនងជាមួយសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច។ ចន្លោះឆ្នាំ២០០១ ដល់ឆ្នាំ២០២២ ព្រៃឈើជាង ៧៧៣.០០០ហិកតា ត្រូវបានបាត់បង់ក្នុងរង្វង់ផ្ទៃដី ២,២៥លានហិកតា ដែលត្រូវបានបែងចែកសម្រាប់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច។11 ការពង្រីកសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងឆាប់រហ័ស ត្រូវបានគេកំណត់ថាជាកត្តាជំរុញដ៏សំខាន់នៃការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើដែលមានចំនួនដោយផ្ទាល់ដល់ទៅ ៤០ភាគរយ នៃការបាត់បង់ព្រៃឈើនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាមួយនឹងផលប៉ះពាល់ដោយប្រយោលបន្ថែមដែលបណ្តាលមកពីការទន្ទ្រានយកដីសហគមន៍ផងដែរ។12
កាលពីខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានផ្តល់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចថ្មីមួយលើផ្ទៃដីព្រៃជាង ៥.០០០ហិកតា ក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង ដល់ក្រុមហ៊ុន Horizon Agriculture Development Co., Ltd.។ សេចក្តីសម្រេចនេះបានកត់សម្គាល់ថាជាការអនុម័តជាលើកដំបូងក្នុងការផ្តល់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចក្នុងរយៈពេលជិតមួយទសវត្សរ៍កន្លងមក ដែលធ្វើឱ្យមានការព្រួយបារម្ភក្នុងចំណោមអង្គការសង្គមស៊ីវិលអំពីសក្តានុពលនៃជម្លោះដីធ្លី និងប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថានជាថ្មីម្តងទៀត។ ប្រជាពលរដ្ឋនៅតំបន់រងគ្រោះបានរាយការណ៍ថា ក្រុមហ៊ុនបានចាប់ផ្តើមកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើដែលនាំឱ្យមានជម្លោះជាមួយប្រជាពលរដ្ឋក្នុងស្រុកជាង ៦០គ្រួសារ ដែលពឹងផ្អែកលើព្រៃឈើសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិត។[re]Jack Brook និង ស៊ន សារ៉ាត, “រដ្ឋាភិបាលអនុម័តដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចថ្មី បើទោះជាមានការផ្អាកបណ្តោះអាសន្ន,” ខេមបូចា, ថ្ងៃទី១៦ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៣។[/ref] ការត្រលប់មកវិញនៃសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចក៏នាំឱ្យមានការកើនឡើងនូវការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ និងការរិចរិលបរិស្ថានផងដែរ។ របាយការណ៍ឆ្នាំ២០២៣ បានគូសបញ្ជាក់ថាពីឆ្នាំ២០០១ ដល់ឆ្នាំ២០១៥ ប្រទេសកម្ពុជាបានបាត់បង់ព្រៃឈើបឋមមួយភាគបី ដោយមានសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចជាកត្តាជំរុញដ៏សំខាន់នៃការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើនេះ។ ការបន្តនៃសម្បទានបែបនេះអាចគំរាមកំហែងដល់តំបន់ព្រៃឈើ និងជីវចម្រុះដែលនៅសេសសល់។13 ស្ថានភាពនៅក្នុងឧទ្យានជាតិបុទុមសាគរ បានបង្ហាញពីផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមាននៃសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចមកលើសហគមន៍មូលដ្ឋាន។ ក្នុងឆ្នាំ២០០៨ រដ្ឋាភិបាលបានផ្តល់ដីសម្បទានទំហំ ៣៦.០០០ហិកតា នៅក្នុងឧទ្យានជាតិនេះទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនអភិវឌ្ឍន៍ Union Development Group (UDG) ដែលជាក្រុមហ៊ុនរបស់ប្រទេសចិន ហើយបានផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណ ១.៣៣៣គ្រួសារ។ ទោះបីជាមានការសន្យាអំពីឱកាសការងារ និងការកែលម្អហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធក៏ដោយ ក៏ប្រជាពលរដ្ឋមិនទាន់ឃើញអត្ថប្រយោជន៍ទាំងនេះកើតឡើងនៅឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ពួកគេបានប្រឈមមុខនឹងវិវាទដីធ្លីដ៏អូសបន្លាយ និងសំណងមិនគ្រប់គ្រាន់ដែលនាំឱ្យមានបញ្ហាប្រឈមសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមយ៉ាងច្រើន។14
អង្គការសង្គមស៊ីវិលអះអាងថា កង្វះតម្លាភាព និងការពិគ្រោះយោបល់មិនគ្រប់គ្រាន់ជាមួយសហគមន៍ដែលរងផលប៉ះពាល់បាននាំឱ្យមានការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សរីករាលដាល និងប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថានពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច។ អង្គការលីកាដូ បានចងក្រងសំណុំរឿងជាច្រើន ដែលដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចបានបណ្តាលឱ្យមានការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ បាត់បង់ជីវភាពរស់នៅ និងចលាចលក្នុងសង្គម។15
ទាក់ទងនឹងសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច
ឯកសារយោង
- 1. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា, “អនុក្រឹត្យលេខ ១៤៦ ស្តីពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច,” ថ្ងៃទី២៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៥។
- 2. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា, “ច្បាប់ស្តីពីវិនិយោគនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា,” ថ្ងៃទី៤ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៩៤។
- 3. ការិយាល័យឧត្តមស្នងការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជានៃអង្គការសហប្រជាជាតិ, “សម្បទានដីសម្រាប់គោលបំណងសេដ្ឋកិច្ចនៅកម្ពុជា៖ ទស្សនៈវិស័យសិទ្ធិមនុស្ស,” ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០៤។
- 4. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា, “ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ២០០១,” ថ្ងៃទី៣០ ខែសីហា ឆ្នាំ២០០១។
- 5. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា, “អនុក្រឹត្យលេខ ១៤៦ ស្តីពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច,” ថ្ងៃទី២៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៥។
- 6. Rina Chandran, “ស្ត្រីដឹកនាំការប្រយុទ្ធនឹងស្ករ ខណៈកម្ពុជាកំពុងពុះពារលើកិច្ចព្រមព្រៀងដីធ្លី,” Reuters, ថ្ងៃទី៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧។
- 7. អង្គការសង្គ្រោះសត្វព្រៃកម្ពុជា, “ផលប៉ះពាល់នៃសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចលើសហគមន៍គោលដៅគម្រោង ដែលរស់នៅក្បែរតំបន់សម្បទានក្នុងឧទ្យានជាតិវីរៈជ័យ និងដែនជម្រកសត្វព្រៃលំផាត់ ខេត្តរតនគិរី,” ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦។
- 8. ហ៊ាន សុជាតា, “រដ្ឋាភិបាលកាត់បន្ថយពេលវេលាជួលលើដីសម្បទាន,” វីអូអេ ខេមរភាសា, ថ្ងៃទី១៥ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៥។
- 9. អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ, “ផ្ទាំងព័ត៌មានទិន្នន័យ៖ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច,” បានចូលអាននៅថ្ងៃទី៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៥។
- 10. អង្គការលីកាដូ “ដីសម្បទាន” បានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពនៅថ្ងៃទី៣០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០២៤។
- 11. Gerald Flynn, “ការអំពាវនាវកើនឡើង ដើម្បីយកដីដែលត្រូវគេរំលោភយកមកវិញក្នុងគោលនយោបាយសម្បទានរបស់កម្ពុជា,” Mongabay, ថ្ងៃទី៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៣។
- 12. Pauly, M., Crosse, W. & Tosteson, J., “ផ្លូវនៃការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើខ្ពស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានផ្លាស់ប្តូរបន្តិចម្តងៗតាមរយៈការរឹតបន្តឹងសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច និងការអនុវត្តយុទ្ធសាស្ត្រនៃតំបន់ការពារ REDD+,” ឆ្នាំ២០២២។
- 13. The Star, “វិនាសកម្មព្រៃឈើ៖ ការភ័យខ្លាចចំពោះការផ្តល់ដីថ្មីរបស់កម្ពុជា,” ថ្ងៃទី២២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៣។
- 14. Gerald Flynn និង Meng Kroypunlok “ក្រុមហ៊ុនកម្ពុជាបង្កជម្លោះនៅឧទ្យានជាតិបុទុមសាគរ” Mongabay, ថ្ងៃទី២០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣។
- 15. អង្គការលីកាដូ “សេចក្តីថ្លែងការណ៍៖ ការចោទជាសំណួរអំពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចថ្មីនាំឱ្យមានជម្លោះ,” ថ្ងៃទី១៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០២៣។
