បឹងទន្លេសាប នៃប្រទេសកម្ពុជា។ រូបភាព ថតដោយធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី, ១៣ វិច្ឆិកា ២០០៩។ ក្រោមអាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY-NC-ND 2.0។
បរិស្ថានរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ផ្ដល់នូវធនធានធម្មជាតិ រួមមាន ព្រៃឈើ ផ្លូវទឹក រុក្ខជាតិ និងសត្វព្រៃ។ ធនធានធម្មជាតិ ក៏រួមបញ្ចូលផងដែរនូវ រ៉ែ ថាមពល និងឧស្សាហកម្មនិស្សារណកម្ម។ បរិស្ថាន គ្របដណ្តប់ដោយទេសភាពផ្សេងៗគ្នា យ៉ាងហោចណាស់ ចំនួន០៧នៅទូទាំងប្រទេស។
ប្រហែលបីភាគបួននៃប្រជាជនកម្ពុជា ពឹងផ្អែកលើ កសិកម្ម ទិន្នផលព្រៃឈើ និងនេសាទ ដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិត។ ដូច្នេះ ការថែរក្សាបរិស្ថាន និងគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ មានសារៈសំខាន់ណាស់។
បរិស្ថានរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ក៏ត្រូវបានចាត់ទុកជាធនធានមួយសម្រាប់ពិភពលោក។ ជាផ្នែកមួយ នៃតំបន់ឥណ្ឌូចិនភូមា ប្រទេសកម្ពុជា គឺជាទីកំណប់ធនធានជីវចម្រុះ និងជាប្រទេសដែលមានរុក្ខជាតិ សត្វកម្រ និងសត្វជិតផុតពូជចំនួន ២,៤៤៩ ប្រភេទ។1 ទោះយ៉ាងណាក្តី ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច បានបង្កឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងខ្លាំងចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩០ ជាងមកម៉្លេះ។
ទោះបីជាភូមិសាស្រ្តរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានគ្រប់ដណ្តប់ដោយដោយតំបន់ទំនាបកណ្តាល ប្រហែលបីភាគបួននៃប្រទេសកម្ពុជា មានទេសភាពខុសៗគ្នាជាច្រើនផ្សេងទៀត គឺ ព្រៃតំបន់ខ្ពង់រាប (រួមមានតំបន់ភ្នំក្រវាញ ដងរែក និងភ្នំឆ្លូង ព្រៃលិចទឹក បឹងទន្លេសាប និង ប្រព័ន្ធទន្លេមេគង្គ វាលទំនាប ខាងកើត ឬតំបន់ខ្ពង់រាប ព្រៃឈើកណ្តាល តំបន់ឆ្នេរសមុទ្រដែលរួមមានដីល្បាប់ កោងកាង និង កោះ ឈូងសមុទ្រថៃ។
ប្រហែលពីរភាគបីនៃប្រទេសកម្ពុជា រួមមាន បឹងទន្លេសាប ដែលស្ថិតនៅក្នុងអាងទន្លេមេគង្គ គឺជាបរិស្ថាន និង ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី រួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ដល់សុខមាលភាពនៃតំបន់មេគង្គទាំងមូល ជាពិសេសតំបន់ ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ ។ កាលដើមឆ្នាំ ២០០១ អង្គការស្បៀងអាហារនិងកសិកម្ម បានគូសបញ្ជាក់ពី ការផ្លាស់ប្តូរប្រព័ន្ធអេកូទន្លេសាបដែលបាននាំយកមកនូវកំណល្បាប់ម៉ដ្ឋ គីមីកសិកម្ម ការបំពុល ផ្សេងៗ បម្រែបម្រួល ធារាសាស្ត្រ ការស្រោចស្រព និងការដឹកជញ្ជូន ហើយជាការពិត ការផ្លាស់ប្តូរទាំងនេះ នឹងមានផលប៉ះពាល់វិជ្ជមានផង និងអវិជ្ជមានផង ដល់ប្រព័ន្ធទន្លេមេគង្គទំាងមូល។2
គោលនយោបាយបរិស្ថាន
ក្រសួងបរិស្ថាន ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះការអនុវត្តច្បាប់បរិស្ថាន និងបទប្បញ្ញត្តិពាក់ព័ន្ធនានា ស្រប ទៅនឹងអាណត្តិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែល រដ្ឋបានទទួលខុសត្រូវក្នុងការ “ការពារបរិស្ថាន និងតុល្យភាពនៃធន ធានធម្មជាតិដ៏បរិបូរណ៍”។ 3
នាយកដ្ឋានប្រែប្រួលអាកាសធាតុនៃក្រសួងបរិស្ថាន បានចេញផ្សាយ គោលនយោបាយការចូលរួមចំណែករបស់កម្ពុជា ដើម្បីអនុវត្តក្របខ័ណ្ឌអនុសញ្ញាសហប្រជាជាតិស្តីពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ (INDC) របស់ខ្លួន កាលពីខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៥ ដែលផ្តោតសំខាន់លើការកាត់បន្ថយការបំភាយឧស្ម័ន ផ្ទះកញ្ចក់ឱ្យបាន ២៧ ភាគរយ ពីកម្រិតស្ថានភាពដដែល ដែលបានព្យាករសម្រាប់ឆ្នាំ ២០៣០ លើសពី នេះ គោលនយោបាយនេះ បានកំណត់គោលដៅមួយក្នុងការបង្កើននូវគម្របព្រៃឈើ ៦០ ភាគរយ នៃផ្ទៃដី សរុបនៅឆ្នាំ ២០៣០។ មុនពេល ចេញផ្សាយ គោលនយោបាយនេះ ការចំណាយលើ ការប្រែប្រួល អាកាសធាតុ ត្រូវបានកំណត់ថានឹងកើនឡើង ១.៥ ភាគរយនៃ ផលិតផល ក្នុងស្រុកសរុប នៅឆ្នាំ ២០១៨។ 4
មានឯកសារយុទ្ធសាស្ត្រជាច្រើនផ្ដោតលើការការពារបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិ។ យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណដើម្បីកំណើនការងារ សមធម៌ និងប្រសិទ្ធិភាពរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដាក់អាទិភាពខ្ពស់ទៅលើការការពារបរិស្ថាន។ គោលដៅអភិវឌ្ឍន៍សហស្សវត្សរ៍របស់កម្ពុជា មានចំណុចដៅមួយថា “បញ្ចូលគោលការណ៍អភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព ទៅក្នុងគោលនយោបាយ និងកម្មវិធីជាតិ និងបង្កើនធនធានបរិស្ថាន”។5 ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ (ផ.យ.អ.ជ) សម្រាប់ឆ្នាំ ២០១៤-២០១៨ មានចែងពីសារៈសំខាន់នៃការការពារធនធានធម្មជាតិ និងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាព។6
នៅឆ្នាំ១៩៩៣ ព្រះរាជក្រឹត្យស្ដីពីការបង្កើតតំបន់ការពារធម្មជាតិ ដែលអនុវត្តដោយក្រសួងបរិស្ថាន សម្គាល់តំបន់ការពារ ២៣ ដែលនៅពេលនោះគ្របដណ្ដប់ជាង ១៨ ភាគរយ នៃផ្ទៃដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។7 ព្រះរាជក្រឹត្យនេះចែកតំបន់ការពារជាបួនប្រភេទ៖
- ឧទ្យានធម្មជាតិ
- ដែនជម្រកសត្វព្រៃ
- តំបន់ការពារទេសភាព
- តំបន់ប្រើប្រាស់ច្រើនយ៉ាង
សន្ទស្សន៍អភិបាលកិច្ចធនធានរបស់កម្ពុជា “ធ្លាក់មកត្រឹមលេខ ៣០” នៃ ១០០ ពិន្ទុ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ ជាប្រទេសជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៧៩ ក្នុងចំណោម ៨៩ ប្រទេស និង ជាប្រទេសជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៤ ក្នុងចំណោម ១៥ ប្រទេសនៅតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។ ពិន្ទុសម្រាប់ការរុករករ៉ែមាសនៅដំណាក់កាលដំបូង ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញ ពីការចាត់ថ្នាក់នៅមានភាពកម្សោយ ចំពោះថវិការជាតិ និងអាជ្ញាប័ណ្ណជាពិសេស។8
គុណតម្លៃបរិស្ថាន
រដ្ឋាភិបាលបានទទួលស្គាល់នូវការចូលរួមចំណែកទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងការអភិវឌ្ឍ នៅក្នុងវិស័យផ្សេងៗ នៃធនធានបរិស្ថាន និងធម្មជាតិរបស់ជាតិ ។ គោលនយោបាយវិស័យព្រៃឈើជាតិ សម្គាល់នូវការអភិវឌ្ឍ ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចសង្គម និងការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ ដែលស្ថិតក្នុងចំណោមកត្តាចលករពីរនៅក្នុងសកម្មភាព គ្រប់គ្រងព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាព។9 ទោះយ៉ាងណាក្តី របាយការណ៍មួយចំនួន បានឱ្យដឹងថាទោះបីជាមាន ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់មួយដែលរឹងមាំសម្រាប់បរិស្ថានក៏ដោយ ក៏របាយការណ៍នោះ មិនត្រូវបាន អើពើ ឬ បោះជំហានទៅម្ខាងទៀតដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនរយៈពេលខ្លី។10
ធនាគារពិភពលោកបានប៉ាន់ប្រមាណថា ការជួលព្រៃឈើនៅប្រទេសកម្ពុជា (តម្លៃឈើដែលផលិតបាន ដកនឹងថ្លៃចំណាយក្នុងការផលិត) មានតម្លៃប្រមាណ ៤.៤ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ជាតិ នៅឆ្នាំ ២០១៣11 ដែលស្មើនឹង ៦៧០ លានដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិច ដោយផ្អែកលើផលិតផលក្នុង ស្រុកសរុប ឆ្នាំ ២០១៣។12
ការអភិរក្សបរិស្ថាន បានចូលរួមចំណែកដោយប្រយោល ដល់ចំណូលបានមកពីវិស័យទេសចរណ៍ តាម រយៈកម្មវិធីអេកូទេសចរណ៍ ដែលទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរបានចំនួន ១.៣ ភាគរយ នៃចំនួន ភ្ញៀវទេសចរ ទាំងអស់ នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៤។ ក្នុងឆ្នាំនោះដែរ វិស័យទេសចរណ៍ បានចូលរួមចំណែកនូវទឹកប្រាក់ ២.៧៣៦ ពាន់លាន ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិចដល់សេដ្ឋកិច្ច។13
ក្រៅពីគុណតម្លៃខាងហិរញ្ញវត្ថុទៅលើបរិស្ថាន តំបន់ទេសភាពបែបធម្មជាតិរបស់ជាតិ មានគុណតម្លៃផ្នែក វប្បធម៍ និងជំនឿដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ដល់ក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចរបស់ប្រទេស ។ ឧទាហរណ៍ បណ្តាញសហ គមន៍ព្រៃឡង់ បានរាយការណ៍ថា មានជនជាតិដើមភាគតិចគួយ ប្រមាណ ២០០,០០០ នាក់ ពឹង អាស្រ័យលើតំបន់ព្រៃកណ្តាល ឬហៅថា ព្រៃឡង់ សម្រាប់ជីវភាពរស់នៅ និងទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណី ផ្នែកសង្គម និងជំនឿរបស់ពួកគេ ដែលបានផ្សាភ្ជាប់ទៅនឹងព្រៃឈើ។14 សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច និងខ្មែរ បានអះអាងស្រដៀងគ្នានេះ នៅទូទាំងប្រទេស។
ប្រទេសកម្ពុជា មានជីវៈចម្រុះដ៏សម្បូរបែប រួមមាន សត្វ និង រុក្ខជាតិចម្រុះជាច្រើនប្រភេទ និងមានធនធាន ព្រៃឈើ ដែលប្រជាជនក្រីក្រជាច្រើននៅតាមជនបទ ពឹងអាស្រ័យលើសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិត របស់ពួកគេ។ ទោះជាយ៉ាងណា ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ធនធានព្រៃឈើ កាន់តែស្ថិតនៅក្រោម សម្ពាធពីការប្រើប្រាស់ ដីសេដ្ឋកិច្ច ខ្លាំងឡើងៗ។ ទន្ទឹមនឹងនោះ ប្រទេសកម្ពុជា ជាប្រទេសងាយរងគ្រោះទៅនឹងផលប៉ះពាល់ នៃបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុដោយសារតែ សមត្ថភាពនៃការបន្សាំនៅទាប។ ប្រជាជននៅតាមជនបទ ភាគច្រើន ស្ថិតក្នុងហានិភ័យ ដោយសារព្រឹត្តិការណ៍ អាកាសធាតុបំផ្លិចបំផ្លាញ ជាពិសេស ទឹកជំនន់ និងគ្រោះរាំងស្ងួត។15
ទាក់ទងនឹងបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិ
ធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ៖ ១៥ តុលា ២០១៥
ឯកសារយោង
- 1. សហភាពអន្តរជាតិដើម្បីការអភិរក្សធម្មជាតិ និងធនធានធម្មជាតិ (IUCN). “បញ្ជីក្រហមនៃប្រភេទសត្វដែលរងការគំរាមកំហែង របស់អង្គការ IUCN”. ចូលអាន ៣០ កញ្ញា ២០១៥.[ភាសាអង់គ្លេស] www.iucnredlist.org/search/link/560b9516-f31cfec4
- 2. Dirk Lambert. អង្គការស្បៀងអាហារ និងកសិកម្មរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ. ២០០១. “ការនេសាទនៅបឹងទន្លេសាប ករណីសិក្សាស្តីពីការនេសាទមងក្រឡានៅតំបន់លិចទឹក”. ចូលអាន ៣០ កញ្ញា ២០១៥.[ភាសាអង់គ្លេស] www.fao.org/docrep/004/ab561e/ab561e00.htm
- 3. រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាត្រា ៥៩
- 4. Alessandro Marazzi Sassoon. “ទីដៅបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុដាក់គោលដៅខ្ពស់”. ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ២ តុលា ២០១៥។ ចូលអាន ១៤ តុលា ២០១៥. [ភាសាអង់គ្លេស] www.phnompenhpost.com/national/climate-change-targets-aim-high
- 5. ក្រសួងផែនការ គោលដៅអភិវឌ្ឍសហវត្សកម្ពុជា (CMDGs). ចូលអាន ២៨ ធ្នូ ២០១៤. www.mop.gov.kh/home/cmdgs/tabid/156/default.aspx
- 6. ក្រសួងផែនការ. “ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ (ផ.យ.អ.ជ) សម្រាប់ឆ្នាំ ២០១៤-២០១៨.” ចូលអាន ២៨ ធ្នូរ ២០១៤. www.mop.gov.kh/LinkClick.aspx?fileticket=XOvSGmpI4tE%3d&tabid=216&mid=705
- 7. សុជាតា លក្ខិណា សាន. “បង្ហាញពីជ័យជម្នៈ៖ ការវាយតម្លៃតំបន់ការពារសហគមន៍ នៅកម្ពុជា”, នៅក្នុង Sango Mahanty, Jefferson Fox, Michael Nurse, Peter Stephen, និង Leslie McLees. “ការធ្វើឱ្យមានតុល្យភាព សមភាពក្នុងការគ្រប់គ្រងធនធាន ធម្មជាតិនៅសហគមន៍ នៅក្នុងតំបន់អាស៊ី” RECOFTC (មជ្ឈមណ្ឌលបណ្តុះបណ្តាលព្រៃឈើ សហគមន៍ក្នុងតំបន់ សម្រាប់តំបន់អាស៊ី និងប៉ាស៊ីហ្វិក), មជ្ឈមណ្ឌលបូពា៍ បស្ចឹម នៅទីក្រុង ហូណូលូលូ ឆ្នាំ ២០០៦.
- 8. វិទ្យាស្ថានគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ. “ប្រទេសនានា៖ ប្រទេសកម្ពុជា.” ចូលអាន ២៨ មិថុនា ២០១៧. [ភាសាអង់គ្លេស] http://resourcegovernanceindex.org/country-profiles/KHM/mining
- 9. រដ្ឋបាលឈើ. “របាយការណ៍ស្តីពីគោលនយោបាយ វិស័យព្រៃឈើជាតិ”. ចូលអាន ១ តុលា ២០១៥ http://www.forestry.gov.kh/Law/ForestPolicy.html
- 10. គណប្រតិភូសហភាពអ៊ឺរ៉ុប ប្រចាំកម្ពុជា. “ទម្រង់បរិស្ថានប្រចំាប្រទេស សហភាពអ៊ឺរ៉ុប ប្រទេសកម្ពុជា ឆ្នាំ ២០០២”. ទំព័រ ៣៨. ចូលអាន ១ តុលា ២០១៥ [ភាសាអង់គ្លេស] http://eeas.europa.eu/delegations/cambodia/documents/publications/country_env_profile_cam_april_2012_en.pdf
- 11. ធនាគារពិភពលោក.“ការចូលរួមចំណែកនៃប្រភពធនធានធម្មជាតិចំពោះផលិតផល ក្នុងស្រុកសរុប”. ចូលអាន ១ តុលា ២០១៥ [ភាសាអង់គ្លេស] http://wdi.worldbank.org/table/3.15
- 12. ធនាគារពិភពលោក. “ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប គិតជាដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិច”. ចូលអាន ១ តុលា ២០១៥ [ភាសាអង់គ្លេស] http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD/countries
- 13. ក្រសួងទេសចរ. “របាយការណ៍ស្តិតិទេសចរ ខែមិថុនា”. ចូលអាន ១ តុលា ២០១៥. www.tourismcambodia.org/images/mot/statistic_reports/tourism_statistics_jun_2015.pdf
- 14. បណ្តាញសហគមន៍ព្រៃឡង់. “ព្រៃឈើ”. ចូលអាន ៣ ខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៥. [ភាសាអង់គ្លេស] http://preylang.net/the-forest-2/
- 15. កម្មវិធីអភិវឌ្ឍអង្គការសហប្រជាជាតិ. “កម្មវិធីអភិវឌ្ឍអង្គការសហប្រជាជាតិប្រចាំកម្ពុជា”. ចូលអាន ១ តុលា ២០១៥ [ភាសាអង់គ្លេស] www.kh.undp.org/content/cambodia/en/home/countryinfo.html
