កិច្ចពិគ្រោះយោបល់ថ្នាក់ជាតិលើកទី៧ស្តីពី «សេចក្តីព្រាងក្រមបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា»។ រូបភាព ដោយអង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ ថតថ្ងៃទី២២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨។ ក្រោមអាជ្ញាបណ្ណ CC BY-SA 4.0.។
ដោយមានប្រជាជន ៧៦ ភាគរយនៃចំនួនប្រជាជនសរុបកំពុងរស់នៅតាមតំបន់ជនបទ1 ប្រទេសកម្ពុជាក្លាយជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសដែលមានប្រជាជនរស់នៅតាមទីជនបទច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ខណៈដែលជីវភាពរស់នៅរបស់ពួកគេ ជិត ២ ភាគ ៣ គឺពឹងផ្អែកទៅលើកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ។2 នៅចំពោះមុខការពង្រីកគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដែលកំពុងបន្តសម្របសម្រួលដោយលំហូរមូលធននិងការវិនិយោគ ការការពារបរិស្ថាននិងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពពិតជាមានការចាំបាច់ណាស់សម្រាប់សុខុមាលភាពប្រជាជនកម្ពុជារាប់លាននាក់។
ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីធម្មជាតិរបស់ប្រទេសកម្ពុជាគឺសំបូរបែបនិងមានភាពខុសប្លែកគ្នា រាប់បញ្ចូលទាំងព្រៃឈើនិងពពួកសត្វ រ៉ែ ផ្កាថ្មនិង សត្វព្រៃជាច្រើនប្រភេទ។ ទោះបីដីជិត ៤០ភាគរយនៃប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានការពារក្រោមច្បាប់ក៏ដោយ ការរិចរិលបរិស្ថានកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរកំពុងធ្វើឱ្យខូចខាតដល់ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី គំរាមកំហែងដល់ជីវចម្រុះ សត្វព្រៃ និងធនធានធម្មជាតិ។ ការបំលែងដីព្រៃសម្រាប់គោលបំណងកសិកម្ម សកម្មភាពរុករករ៉ែ និងការទាញយករ៉ែ កំពុងបង្កើនអត្រានៃការរិចរិលដី និងការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ។ រួមជាមួយនឹងការប្រមូលផលឈើខុសច្បាប់ ការបរបាញ់សត្វព្រៃ និងការនេសាទហួសកំរិត សកម្មភាពទាំងនេះកំពុងបង្កហានិភ័យធ្ងន់ធ្ងរដល់ជីជាតិដី ការប្រមូលផ្តុំនៃឧស្ម័នកាបូនឌីអុកស៊ីតក្នុងបរិយាកាស និងស្ថេរភាពនៃអាងស្តុកផ្ទៃរងទឹកភ្លៀង។ ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើនឹងធ្វើឱ្យប្រទេសកម្ពុជាកាន់តែងាយរងគ្រោះខ្ពស់ពីផលប៉ះពាល់នៃការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ការកើនឡើងនៃទឹកជំនន់ និងគ្រោះរាំងស្ងួត។ នៅពេលដែលរដូវវស្សាមានការផ្លាស់ប្តូរ ហើយការប្រមើលពីបរិមាណទឹកភ្លៀងបានតិចតួច នោះជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជនដែលបានមកពីការដាំដុះស្រូវ នេសាទនិងកសិកម្មនឹងត្រូវបានគំរាមកំហែង។3
រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាទទួលស្គាល់សារៈសំខាន់នៃធនធានធម្មជាតិ និងជីវចម្រុះរបស់ប្រទេស។ តួនាទីរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការការពារបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសកម្ពុជាដែលចែងអំពីការទទួលខុសត្រូវក្នុងការបង្កើតផែនការគ្រប់គ្រងច្បាស់លាស់ក្នុងការថែរក្សាដី ទឹក ខ្យល់ ភូគព្ពសាស្ត្រ ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី រ៉ែ ថាមពល ប្រេងនិងឧស្ម័ន ថ្មនិងខ្សាច់ ត្បូង ព្រៃឈើនិងអនុផលព្រៃឈើ សត្វព្រៃ ត្រី និងធនធានជលផល។4
ក្របខណ្ឌច្បាប់បរិស្ថាន
យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណរបស់ប្រទេសកម្ពុជាដំណាក់កាលទី ៤ បង្កប់នូវការអភិវឌ្ឍន៍ដែលមានលក្ខណៈគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ និងមាននិរន្តរភាពសម្រាប់ប្រទេសដោយកំណត់ទិសដៅអភិបាលកិច្ចបរិស្ថានក្នុងវិស័យចំនួន ៤៖
- ការលើកកម្ពស់ការអភិវឌ្ឍកសិកម្ម និងជនបទ
- ការពង្រឹងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ និងធនធានវប្បធម៌ប្រកបដោយនិរន្តរភាព
- ការគ្រប់គ្រងនគរូបនីយកម្ម
- ធានានិរន្តរភាពបរិស្ថាននិងការត្រៀមខ្លួនសម្រាប់ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។
ក្របខណ្ឌច្បាប់និងគោលនយោបាយបច្ចុប្បន្នសម្រាប់អភិបាលកិច្ចបរិស្ថានត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយគោលនយោបាយឯកសារនិងផែនការដូចខាងក្រោម៖
- ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រឆ្លើយតបនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុកម្ពុជា ២០១៤-២០២៣
- សេចក្តីព្រាងក្រមបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិនៃប្រទេសកម្ពុជា (ឆ្នាំ ២០១៨)
- កម្មវិធីជាតិព្រៃឈើ ២០១០-២០២៩
- គោលនយោបាយជាតិស្តីពីការអភិវឌ្ឍបៃតង (២០១៣)
- ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រជាតិស្តីពីការអភិវឌ្ឍបៃតងឆ្នាំ ២០១៣–២០៣០
- ផែនទីបង្ហាញ កម្មវិធីជាតិរ៉ដបូក
- ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រអភិវឌ្ឍន៍ជាតិឆ្នាំ ២០១៩-២០២៣
- ប្រកាសលេខ ០២១ ស្តីពីចំណាត់ថ្នាក់នៃការវាយតំលៃផលប៉ះពាល់បរិស្ថានសម្រាប់គម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ (២០២០)
- យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណដំណាក់កាលទី ៤
- ក្របខណ្ឌផែនការយុទ្ធសាស្ត្រសម្រាប់វិស័យជលផលឆ្នាំ ២០១០-២០១៩
- ផែនការសកម្មភាពជាតិនិងផែនការសកម្មភាពបរិស្ថានឆ្នាំ ២០១៦-២០២៣
ក្រសួងបរិស្ថាន គឺជាក្រសួងដែលមានការទទួលខុសត្រូវរួមសម្រាប់អភិបាលកិច្ចបរិស្ថាន។ ទោះយ៉ាងណា ដោយទទួលស្គាល់ថាអភិបាលកិច្ចបរិស្ថាននេះ ជាបញ្ហាអន្តរវិស័យដែលទាមទារឱ្យមានកិច្ចសហការខ្លាំងក្លា ក្រសួងពាក់ព័ន្ធផ្សេងៗបានចូលរួមដោយផ្ទាល់នៅក្នុងកិច្ចការនេះ រួមមាន ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល ក្រសួងធនធានទឹកនិង ឧតុនិយម និងក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា។
ក្រសួងបរិស្ថានទទួលបន្ទុករៀបចំផែនការគ្រប់គ្រងបរិស្ថានថ្នាក់ជាតិ និងថ្នាក់តំបន់ ដើម្បីកំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកបរិស្ថាន និងមធ្យោបាយដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនេះ។5 មុនពេលចេញសេចក្តីសំរេចណាមួយ ឬធ្វើសកម្មភាពណាមួយដែលទាក់ទងនឹងការអភិរក្ស ការអភិវឌ្ឍ ការគ្រប់គ្រង រឺប្រើប្រាស់ធនធានធម្មជាតិ ក្រសួងទាំងអស់ត្រូវធ្វើការពិគ្រោះយោបល់ជាមួយក្រសួងបរិស្ថាន។6 ច្បាប់សំខាន់ទាក់ទងនឹងការការពារបរិស្ថាន និងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ គឺច្បាប់ស្តីពីការការពារបរិស្ថាន និងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិឆ្នាំ ១៩៩៦ (“ ច្បាប់ស្តីពីបរិស្ថាន”) ដែលបានត្រួសត្រាយផ្លូវសម្រាប់ការរចនាផែនការជាតិ និងតាមវិស័យ។
ប្រទេសកម្ពុជាបានកំណត់តំបន់ការពាររបស់ខ្លួនជាដំបូងនៅក្នុងព្រះរាជក្រឹត្យឆ្នាំ ១៩៩៣ ដោយខ្លឹមសារនេះត្រូវបានពង្រីកនៅក្នុងច្បាប់ស្តីពីតំបន់ការពារ (២០០៨) ដើម្បីការគ្រប់គ្រងសហគមន៍តំបន់ការពារ។ ច្បាប់ស្តីពីតំបន់ការពារធម្មជាតិ ចែងថាក្រសួងបរិស្ថានទទួលខុសត្រូវក្នុងការគ្រប់គ្រងតំបន់ការពាររបស់ប្រទេសកម្ពុជា7 ខណៈក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទមានយុត្តាធិការលើព្រៃការពារ និងជម្រកត្រី។ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៩ ប្រទេសកម្ពុជាបានចូលរួមក្នុងអនុសញ្ញារ៉ាមសារ ដែលព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាប្តេជ្ញាប្រើប្រាស់តំបន់ដីសើម និងធនធានទឹកប្រកបដោយនិរន្តរភាព។ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះប្រទេសកម្ពុជាមានតំបន់រ៉ាមសារចំនួន ៥ ដែលមានទំហំសរុប ៨៥.២៣៥ ហិកតារួមមានស្ទឹងត្រែង បឹងឆ្មា កោះកាពិ ព្រែកទាល់ និងស្ទឹងសែន ដែលត្រូវបានកំណត់ថាជាតំបន់សំខាន់នៅទូទាំងពិភពលោក។8 ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់សម្រាប់ការគ្រប់គ្រងព្រៃឈើ និងជលផលត្រូវបានចែងនៅក្នុងច្បាប់ស្តីពីព្រៃឈើ ២០០២ និងច្បាប់ស្តីពីជលផលឆ្នាំ ២០០៦។ សិទ្ធិរបស់សហគមន៍ក្នុងការការពារនិងគ្រប់គ្រងព្រៃឈើ និងនេសាទ ត្រូវបានទទួលស្គាល់នៅក្នុងអនុក្រឹត្យស្តីពីការគ្រប់គ្រងសហគមន៍ព្រៃឈើ និងអនុក្រឹត្យស្តីពីការគ្រប់គ្រងសហគមន៍នេសាទ។
ផែនទីអន្តរកម្មតំបន់ការពារធម្មជាតិក្នុងប្រទេសកម្ពុជា (១៩៩៣-២០២១)
គម្រោងដែលអាចបង្កហេតុប៉ះពាល់បរិស្ថានដែលមានសក្តានុពលត្រូវតែធ្វើការវាយតម្លៃហេតុប៉ះពាល់បរិស្ថាន (EIA) ដោយមិនគិតថា វាត្រូវបានផ្តល់មូលនិធិជាសាធារណៈ ឬឯកជន9 ដូចដែលបានចែងនៅជំពូក ៣ នៃច្បាប់ស្តីពីបរិស្ថាន។ របាយការណ៍ EIA ត្រូវតែរួមបញ្ចូលការពិចារណាលើការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ការការពារបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌និងជនជាតិភាគតិច និងឬជនជាតិដើមភាគតិច។10 ដើម្បីបំពេញតាមស្តង់ដារអន្តរជាតិ ក្របខ័ណ្ឌ EIA ត្រូវបានបន្តបន្ថែមបទប្បញ្ញត្តិស្តីពីសមភាពយេនឌ័រ និងការចូលរួមជាសាធារណៈ (សេចក្តីព្រាងលើកទី ១០)។11
នៅខែកុម្ភៈឆ្នាំ ២០២០ ក្រសួងបរិស្ថានបានចេញប្រកាសលេខ ០២១ ស្តីពីការធ្វើចំណាត់ថ្នាក់នៃការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់បរិស្ថានសម្រាប់គម្រោងអភិវឌ្ឍន៍។12 ការធ្វើចំណាត់ថ្នាក់គម្រោងវិនិយោគដោយផ្អែកលើលក្ខណៈ និងវិសាលភាពរបស់គម្រោង និងកំណត់ថាតើការវិនិយោគទាំងនោះនឹងត្រូវធ្វើការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់បរិស្ថានបឋម (IEIA) ឬ EIA ពេញលេញ។ បទប្បញ្ញត្តិថ្មីនេះបញ្ជាក់ពីភាពមិនច្បាស់លាស់ពីមុនអំពីតម្រូវការផ្នែកច្បាប់និងព័ត៌មានលំអិតដែលស្ថិតក្រោមលក្ខខណ្ឌនៃកិច្ចសន្យាការពារបរិស្ថាន (EPC)។ ប្រកាសលេខ ០២១ គឺជាការកែសម្រួលថ្មីនៃអនុក្រឹត្យលេខ ៧២ ចុះពីថ្ងៃទី ១១ ខែសីហា ឆ្នាំ ១៩៩៩ និងប្រកាសលេខ ១៤២៨ ស្តីពីថ្លៃសេវាសាធារណៈ ចុះថ្ងៃទី២០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៤ ដែលចេញដោយក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ។
ជាចុងក្រោយគឺ យុទ្ធសាស្ត្រនិងផែនការសកម្មភាពជាតិបរិស្ថានឆ្នាំ ២០១៦-២០២៣ (NESAP) ដែលមានគោលបំណងដើម្បីធានាថា ការការពារបរិស្ថាន និងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិប្រកបដោយចីរភាពគឺជាសរសរគ្រឹះនៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចសង្គមរបស់ប្រទេស។ ផែនការជាតិស្តីពីបរិស្ថានដែលជាផែនការជាតិដំបូងបង្អស់របស់ប្រទេសកម្ពុជាចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០០២ បានផ្តល់ផែនទីបង្ហាញផ្លូវដល់ប្រទេសដើម្បីសម្រេចបាននូវគោលដៅអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព។13 NESAP ផ្តល់នូវការវិភាគលំអិតអំពីស្ថានភាពបរិស្ថាននៅកម្ពុជា និងបង្ហាញពីគោលនយោបាយអាទិភាព និងការកែលម្អអភិបាលកិច្ច និងយន្តការផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានដែលអាចជួយប្រទេសឱ្យសម្រេចបាននូវការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចប្រកបដោយចីរភាពបរិស្ថាន។ បំពង់បង្ហូរ ថវិកាចំនួន ២៦០ លានដុល្លារនៃគំរោង និងកម្មវិធីបរិស្ថានបច្ចុប្បន្ន និងដែលបានគ្រោងទុកត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុង NESAP។
ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់ស្ថិតក្នុងការពង្រីកបន្ថែម
ក្រសួងបរិស្ថានបានចាប់ផ្តើមធ្វើសេចក្តីព្រាងក្រមបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិ (ENR) ដែលមានគោលបំណងធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាពរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដោយការពារបរិស្ថាន និងអភិរក្ស ការគ្រប់គ្រងនិងការស្តារធនធានធម្មជាតិ និងវប្បធម៌ឡើងវិញ។ សេចក្តីព្រាងក្រមនេះរួមមានគោលការណ៍ទូទៅ ការវាយតម្លៃហេតុប៉ះពាល់បរិស្ថានការវាយតម្លៃបរិស្ថានជាយុទ្ធសាស្ត្រ និងជីវចម្រុះ និងការការពារប្រភេទសត្វជិតផុតពូជ។ ក្រសួងបង្កើតច្រករបៀងអភិរក្សជីវៈចម្រុះដើម្បីផ្តល់ការផ្សារភ្ជាប់និងការការពារសម្រាប់តំបន់អភិរក្សខ្ពស់។ វាក៏ផ្តោតលើការការពារបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ ការចូលរួមជាសាធារណៈ និងការទទួលបានព័ត៌មានពីដំណើរការគ្រប់គ្រងរួមគ្នានិងនីតិវិធីដោះស្រាយវិវាទ។
ក្រមបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិ ត្រូវបានគេរំពឹងថានឹងនាំមកនូវភាពកាន់តែប្រសើរក្នុងអភិបាលកិច្ចបរិស្ថានតាមរយៈការបង្កើនសមត្ថភាពក្នុងការដាក់កំហិត ការការពារ និងការគ្រប់គ្រងជីវៈចម្រុះ និងធនធានធម្មជាតិ។ យ៉ាងណាមិញ បន្ទាប់ពីការត្រួតពិនិត្យច្បាប់ជាច្រើន សេចក្តីព្រាងច្បាប់លើកទី ១១ មិនទាន់ត្រូវបានអនុម័តនៅឡើយទេ ខណៈដែលក្តីកង្វល់មួយចំនួនត្រូវបានលើកឡើងដោយអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងអ្នកជំនាញបរិស្ថាន រួមទាំងការចូលរួមនៅមានកម្រិតរបស់តំណាងសហគមន៍ និងនៅគ្រប់ដំណាក់កាលនៃគម្រោង កង្វះការទទួលស្គាល់នៃពាក្យបណ្តឹងរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចនិងការប្រើវាក្យស័ព្ទមិនច្បាស់។14
ទន្ទឹមនឹងនេះរដ្ឋាភិបាលក៏កំពុងរៀបចំផែនការគោលសម្រាប់តំបន់ឆ្នេរ ដែលគ្របដណ្ដប់លើឆ្នេរខ្សាច់ទេសចរណ៍ល្បីៗ ក្នុងខេត្តព្រះសីហនុ។ គោលបំណងនៃផែនការនេះ គឺដើម្បីលើកកម្ពស់ការការពារបរិស្ថាន និងធ្វើឱ្យឆ្នេរមានភាពទាក់ទាញ ស្អាតសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរមកកំសាន្ត។ ដីចម្ងាយ ៥០ ម៉ែត្រពីសមុទ្រនឹងត្រូវទុកសម្រាប់ប្រើប្រាស់ជាសាធារណៈ។15 នៅដើមឆ្នាំ ២០២០ ផែនការថ្មីមួយបានចេញមកដែលរួមបញ្ចូលទាំងការពង្រីកតំបន់មាត់ឆ្នេរ ដើម្បីលើកកម្ពស់វិស័យទេសចរណ៍ខណៈពេលដែលធានាបាននូវការអភិវឌ្ឍអេកូឡូស៊ី។16
បទប្បញ្ញត្តិបន្ថែមត្រូវការជាបន្ទាន់ដើម្បីធានាការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាពរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ការពារដល់ជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងការពារជីវចម្រុះ និងធនធានធម្មជាតិរបស់ប្រទេស ទន្ទឹមនឹងការដោះស្រាយហេតុប៉ះពាល់បរិស្ថានសំខាន់ៗ ដែលបណ្តាលមកពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនិងកត្តាជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាពិសេសវិស័យទេសចរណ៍និងឧស្សាហកម្ម។
បានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាព៖ ១០ កញ្ញា ២០២០១
ទាក់ទងនឹងគោលនយោបាយ និងការគ្រប់គ្រងបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិ
- ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃគោលនយោបាយ និងក្របខណ្ឌច្បាប់
- ក្រសួងពាក់ព័ន្ធ
- ប្រភេទនៃតំបន់ការពាររបស់រដ្ឋ
- ការវាយតម្លៃហេតុប៉ះពាល់បរិស្ថាន
ឯកសារយោង
- 1. ទិន្នន័យធនាគារពិភពលោក ឆ្នាំ២០១៩។ ចូលអានថ្ងៃទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០។
- 2. ទីភ្នាក់ងារសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិ (USAID), ២០១៩. “កសិកម្ម និងសន្តិសុខស្បៀង – ប្រទេសកម្ពុជា”។ ចូលអានថ្ងៃទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០។
- 3. ទីភ្នាក់ងារសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិ (USAID), ២០១៩. “បរិស្ថាន និងភាពធន់”។ ចូលអានថ្ងៃទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០។
- 4. រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាឆ្នាំ ១៩៩៣ (មាត្រា ៥៩) ។
- 5. អនុក្រឹត្យលេខ ៥៧ ស្តីពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃក្រសួងបរិស្ថានឆ្នាំ ១៩៩៧ ។
- 6. ច្បាប់ស្តីពីការការពារបរិស្ថាន និងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិឆ្នាំ ១៩៩៦ (មាត្រា ២-៥) ។
- 7. ច្បាប់ស្តីពីតំបន់ការពារឆ្នាំ ២០០៨ (មាត្រា ៤) ព្រះរាជក្រឹត្យស្ដីពីការបង្កើតតំបន់ការពារឆ្នាំ ១៩៩៣ (មាត្រា ១)
- 8. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។ (មាត្រា ១០)។
- 9. ច្បាប់ស្តីពីការការពារបរិស្ថាន និងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ។ (ជំពូកទី ៣) ។
- 10. ប្រកាសស្តីពីគោលការណ៍ណែនាំទូទៅសម្រាប់ការបង្កើតរបាយការណ៍វាយតម្លៃផលប៉ះពាល់បរិស្ថានដំបូង និងពេញលេញ (មាត្រា ៤.១.១ មាត្រា ៤.២) ។
- 11. វេទិកានៃអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជា, ឆ្នាំ ២០១៨. “សិក្ខាសាលាពិគ្រោះយោបល់សង្គមស៊ីវិលថ្នាក់ជាតិលើកទី ៤ និងសិក្ខាសាលាពិគ្រោះយោបល់ថ្នាក់ជាតិលើកទី ៧ លើសេចក្តីព្រាងក្រមបរិស្ថាន ១០” ។ ចូលអានថ្ងៃទី ២៨ ខែកញ្ញាឆ្នាំ ២០២០ ។
- 12. ប្រកាសលេខ ០២១ ស្ដីពី ចំណាត់ថ្នាក់នៃការវាយតម្លៃហេតុប៉ះពាល់បរិស្ថានសម្រាប់គម្រោងអភិវឌ្ឍន៍។ ចូលអានថ្ងៃទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០។
- 13. ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី (ADB)។ “ផែនទីបង្ហាញផ្លូវរបស់ប្រទេសកម្ពុជាសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាព៖ យុទ្ធសាស្ត្រជាតិនិងផែនការសកម្មភាពជាតិបរិស្ថាន“។ ចូលអានថ្ងៃទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០២០។
- 14. វេទិកានៃអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជា, ឆ្នាំ ២០១៨. “សិក្ខាសាលាពិគ្រោះយោបល់សង្គមស៊ីវិលថ្នាក់ជាតិលើកទី ៤ និងសិក្ខាសាលាពិគ្រោះយោបល់ថ្នាក់ជាតិលើកទី ៧ លើសេចក្តីព្រាងក្រមបរិស្ថាន ១០” ។ ចូលអានថ្ងៃទី ២៨ ខែកញ្ញាឆ្នាំ ២០២០ ។
- 15. វន ដារ៉ា, ឆ្នាំ ២០២០. “ក្រុងព្រះសីហនុកំពុងអភិវឌ្ឍឆ្នេរថ្មីដើម្បីព្យាយាមទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរ” កាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ ចុះថ្ងៃទី១៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២០។ ចូលដល់ថ្ងៃទី ៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០២០។
- 16. សុខ ចាន់, ឆ្នាំ ២០២០។ “ផែនការមេដើម្បីអភិវឌ្ឍឆ្នេរព្រះសីហនុដ៏ធំ“។ កាសែតខ្មែរថាមស៍ ចុះថ្ងៃទី២៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២០ ។ ចូលអានថ្ងៃទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០។
