កម្មករកាត់ដេរកំពុងធ្វើកូដកម្ម នៅប្រទេសកម្ពុជា។ រូបភាព ថតដោយអង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ (អាស៊ី-ប៉ាស៊ីហ្វិច) កាលពីថ្ងៃទី៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០០៧។ ក្រោមអាជ្ញាប័ណ្ណ 2.0 Generic (CC BY-NC-ND 2.0)
ចាប់តាំងពីទទួលបានសន្តិភាព និងស្ថេរភាពនយោបាយនៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ ប្រទេសកម្ពុជាបានឆ្លងកាត់ការផ្លាស់ប្តូរដ៏គួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយក្នុងការអភិវឌ្ឍសង្គម សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយរបស់ខ្លួន។1 ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ វិស័យជំរុញសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើនបានក្លាយជាសរសរគ្រឹះដ៏សំខាន់សម្រាប់ប្រទេសដូចជាវិស័យកាត់ដេរ និងវាយនភណ្ឌ វិស័យទេសចរណ៍ វិស័យកសិកម្ម វិស័យសំណង់ និងផលិតកម្ម។2 ការកើនឡើងនៃចំនួនកម្មករនៅក្នុងវិស័យផ្សេងៗគ្នាទាំងនេះ បានធ្វើឱ្យពួកគេក្លាយជាក្រុមមនុស្សដ៏សំខាន់់មួយនៅក្នុងសង្គម។ ដើម្បីឱ្យសម្លេង និងមតិបស់ពួកគេត្រូវបានដឹងលឺជាសាធារណៈ កម្មករជាច្រើនបានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅក្រោមស្ថាប័នពិសេសមួយហៅថា “សហជីព”។ តួនាទីរបស់ស្ថាប័ននេះគឺជួយសម្រួល ចរចា និងផ្តល់ជាសំលេងដល់ក្រុមណាមួយដែលពួកគេតំណាងអោយ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅកាន់ក្រុមដ៏ទែទៀតក្នុងសង្គមដូចជា រដ្ឋាភិបាល ឬ និយោជក។3
នៅប្រទេសកម្ពុជា វត្តមានរបស់សហជីពត្រូវបានគេសង្កេតឃើញជាលើកដំបូងនៅក្នុងរបបរាជានិយមខ្មែរអំឡុងទសវត្ស ១៩៥០។4 ចំពេលមានដំណើរផ្លាស់ប្តូរសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមរបស់ប្រទេស សារៈសំខាន់នៃតួនាទី និងមុខងាររបស់សហជីពត្រូវបានលេចចេញជារូបរាងយ៉ាងច្បាស់សម្រាប់ក្រុមដែលពួកគេតំណាងអោយ។ សហជីពដើរតួជាវេទិកាមួយដើម្បីបញ្ចេញសំលេង និងការព្រួយបារម្ភរបស់ពួកគេដល់សាធារណៈជន និងដើម្បីចរចាជាមួយរដ្ឋាភិបាល ឬ និយោជកដើម្បីផលប្រយោជន៍ និងចំណាប់អារម្មណ៍រួមរបស់ពួកគេ។5
បន្ទាប់ពីការបង្កើតរោងចក្រកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់ និងវាយនភណ្ឌ នៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា សហជីពបានចាប់ចាក់ឬសភ្លាមៗ។ ក្រោមការគាំទ្រពីគណបក្សសមរង្ស៊ី និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាសហជីពដំបូងគេ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺ សហជីពសេរីកម្មករនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (FTUWKC) និង សហព័ន្ធសហជីពកម្ពុជា (CUF) ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៦ ។6 គិតត្រឹមដំណាច់ត្រីមាសទី១ ឆ្នាំ២០១៩ មានសេចក្តីរាយការណ៍មកថា ចំនួនអង្គការវិជ្ជាជីវៈចុះបញ្ជីការងារនៅទូទាំងប្រទេសមានចំនួនប្រមាណ ៥ ០០០ ក្នុងនោះមានសហជីពមូលដ្ឋានចំនួន ៤ ៧០០ សហព័ន្ធសហជីពចំនួន ១៨៩ សហភាពសហជីពចំនួន ២៩ និងសមាគមនិយោជកចំនួន ៩។7
សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបង្កើតសមាគម និងអង្គការ ត្រូវបានការពារដោយច្បាប់កម្ពុជា។ មាត្រា៣៦ នៃ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចែងថា «… ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ មានសិទ្ធិបង្កើតសហជីព និងចូលជាសមាជិកសហជីពនេះ»។ ច្បាប់ស្តីពីសហជីពឆ្នាំ២០១៦ ផ្តល់សិទ្ធដល់និយោជក និងនិយោជិកក្នុងការបង្កើតជាសហជីព និងសមាគម។ 8
កម្រិតសហជីពកម្មករនៅក្នុងកម្លាំងពលកម្មទាំងមូលត្រូវបានគេជឿជាក់ថានៅទាបនៅឡើយ ប៉ុន្តែនៅក្នុងវិស័យកាត់ដេរកម្មករប្រមាណ ៦០ ភាគរយ ត្រូវបានគេជឿថាជាសមាជិកសហជីព។9
សមាគមនិយោជកមុនដំបូងគេបំផុត ដែលត្រូវបានស្គាល់ថាជា សមាគមរោងចក្រកាត់ដេរនៅកម្ពុជា (GMAC) ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៦ ជាមួយនឹងសហជីពកម្មករ និយោជកដទៃទៀត។10 មកនៅត្រឹមថ្ងៃទី០១ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៩នេះ GMAC មានសមាជិកចំនួន ៦០៦ នាក់។11
ច្បាប់ស្តីពីសហជីពឆ្នាំ២០១៦
នៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៦ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានអនុម័ត ច្បាប់ថ្មីដែលគ្របដណ្ដប់លើសហជីព និងសមាគមឧស្សាហកម្ម។ រដ្ឋាភិបាលបាននិយាយថា ច្បាប់នេះមានគោលបំណងសម្រួលដល់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងសមាគមនិយោជក និងសហជីពដោយប្រើមធ្យោបាយស្របច្បាប់ដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះជាជាងការតវ៉ា។12
នៅក្រោមច្បាប់៖
- និយោជិត និងនិយោជកមានសិទ្ធិបង្កើតសហជីព និងសមាគម
- សហជីពត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយកម្មករ និយោជិតនៅក្នុងសហគ្រាសនោះចំនួនយ៉ាងតិច ១០ (ដប់) នាក់
- សហជីព និងសមាគមនិយោជកត្រូវចុះបញ្ជីនៅក្រសួងទទួលបន្ទុកវិស័យការងារ (ហើយអ្នកដែលមិនចុះបញ្ជីគឺខុសច្បាប់)
- សហជីព និងសមាគមនិយោជកត្រូវផ្តល់ឱ្យក្រសួងនូវច្បាប់ចម្លងនៃរបាយការណ៍ហិរញ្ញវត្ថុ និងគណនីធនាគារ
- មានបទបញ្ញត្តិតឹងតែងស្តីពីហិរញ្ញវត្ថុសហជីព និងសមាគម
- សម្រាប់ការធ្វើកូដកម្មស្របច្បាប់តម្រូវឱ្យមានការបោះឆ្នោតជាសម្ងាត់ដោយសំឡេងយ៉ាងតិច (៥០ ភាគរយ + ១) នៃសមាជិកដែលចូលរួមកិច្ចប្រជុំសម្រេចធ្វើកូដកម្ម
- សហជីព ឬសមាគមនិយោជកអាចត្រូវបានរំលាយដោយតុលាការការងារ
- ប្រតិភូបុគ្គលិកអាចត្រូវបានបញ្ឈប់បន្ទាប់ពីមានការយល់ព្រមពីអធិការការងារ
- នៅកន្លែងការងារដែលមានសហជីពជាច្រើន សហជីពមួយនឹងត្រូវបានបញ្ជាក់ថាជា “តំណាងបំផុត” ហើយមានសិទ្ធិដែលសហជីពផ្សេងទៀតមិនមាន។
ក្នុងចន្លោះឆ្នាំ ២០១០ និង ២០១៨ ព្រឹត្តិការណ៍បាតុកម្មការងារចំនួន ៦៤២ ត្រូវបានកត់ត្រា។13 មានកូដកម្មចំនួន ២២០ ករណី និងបាតុកម្មទាក់ទងនឹងការងារនៅឆ្នាំ ២០១៦ តិចជាងពាក់កណ្តាលនៃចំនួន ៥៨២ នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៥។ អ្នកនាំពាក្យផ្នែកឧស្សាហកម្មមួយចំនួនបានចាត់ទុកការដួលរលំនេះចំពោះការដាក់ចេញនូវច្បាប់ថ្មីនេះ14
មានការរំលោភបំពានច្បាប់ជាច្រើនចាប់តាំងពីវាត្រូវបានអនុម័ត។ ឧទាហរណ៍ បុរសម្នាក់ត្រូវបានគេរាយការណ៍ថា ត្រូវបានគេបណ្តេញចេញដោយសារតែបង្កើតសហជីពមួយនៅរោងចក្រមួយនៅចុងឆ្នាំ ២០១៦។15 ក្នុងករណីមួយទៀតនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០១៦ កម្មករជិត ៨០០ នាក់ដែលបានតវ៉ាសម្រាប់លក្ខខណ្ឌការងារល្អប្រសើរត្រូវបានគេបណ្តេញចេញ។ បញ្ហានេះត្រូវបានគេយកទៅក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញាកណ្តាល ដែលបានបង្គាប់ឱ្យក្រុមហ៊ុននេះអនុញ្ញាតឱ្យកម្មករចូលធ្វើការងារវិញ ប៉ុន្តែក្រុមហ៊ុនមិនបានធ្វើតាមការណែនាំទាំងនោះទេ។16 គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២០ យោងតាមសន្ទស្សន៍សាកលឆ្នាំ ២០២០ កម្ពុជាឈរនៅចំណាត់ថ្នាក់ ៥ លើការរំលោភសិទ្ធិកម្មករដែលជាចំណាត់ថ្នាក់នេះគឺដូចគ្នានឹងទៅចំណាត់ថ្នាក់ឆ្នាំ ២០១៩ ។17
ទាក់ទងនឹងសហជីព
ឯកសារយោង
- 1. សិទ្ធ សេងហួរ, “កម្លាំងជំរុញនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជានាពេលអនាគត” វេទិកាស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍន៍,លេខ០២, វិទ្យាស្ថានធនធានអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា, ឆ្នាំ ២០១៥។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
- 2. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 3. Josephine Moeti-Lysson, Henry Origi, “ ប្រសិទ្ធភាពនៃសហជីពក្នុងការជំរុញទំនាក់ទំនងនិយោជិកនៅក្នុងអង្គការ” សាកលវិទ្យាល័យBotswana, ឆ្នាំ ២០១១, ទំព័រ ៥៧-៦៤ ។
- 4. Alexander Ski, “សេរីភាពក្នុងការបង្កើតសមាគមរបស់សហជីពនៅកម្ពុជា៖ ការសិក្សាលើច្បាប់សហជីពនិងផលប៉ះពាល់ដែលអាចកើតមានលើសហជីពក្នុងឧស្សាហកម្មកាត់ដេរកម្ពុជា,” សាកលវិទ្យាល័យLUNDS, ឆ្នាំ ២០១៧, ទំព័រ ៧៥-៧៥-៨៩។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២៩ ខែមករាឆ្នាំ ២០២១។
- 5. ដូចឯកសាយោងខាងដើម។
- 6. នួន វាសនា និង Melisa Serrano, “ការកសាងសហជីព នៅប្រទេសកម្ពុជា៖ កាលប្រវត្តិ ការប្រឈម និងយុទ្ធសាស្ត្រ,” Friedrich-Ebert-Stiftung,ប្រទេស សិង្ហបុរី, ឆ្នាំ២០១០, ទំព័រ២៥។
- 7. ឡុង គីមម៉ារីតា,“តំណាងសហជីពចូលរួមពិគ្រោះយោបល់ លើសេចក្ដីព្រាងវិសោធនកម្មច្បាប់សហជីព,” កាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ថ្ងៃទី២៦ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៩។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
- 8. ក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញាកណ្តាល, “ច្បាប់ស្តីពីសហជីពឆ្នាំ២០១៦,“។
- 9. អង្គការ BNG Legal។ “សហជីព និងការចរចាជាសមូហភាពនៅកម្ពុជា,” ខែមិនា ឆ្នាំ២០១៣។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
- 10. សភាពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិកម្ពុជា. “GMAC – សមាគមរោងចក្រកាត់ដេរនៅកម្ពុជា“។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
- 11. សមាគមរោងចក្រកាត់ដេរនៅកម្ពុជា, “បញ្ជីសមាជិករបស់ GMAC,” ថ្ងៃទី០៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៩។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
- 12. មុំ គន្ធា “មន្ត្រី៖ ច្បាប់សហជីពមិនមែនដើម្បីកៀបសង្កត់កម្មករ ឬក្រុមណាមួយឡើយ,” កាសែតខ្មែរថាមស៍,ថ្ងៃទី២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៦។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
- 13. ACLED,“ការកើនឡើងនៃការបង្ក្រាប និងការថយចុះនែធ្វើបាតុកម្ម៖ ការវិភាគនៃការធ្វើបាតុកម្មនៅកម្ពុជា (ឆ្នាំ ២០១០-២០១៨)”។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
- 14. សែន ដាវីត,“ការពន្យល់បកស្រាយពីការធ្លាក់ចុះនៃចំនួនកូដកម្ម,” កាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ថ្ងៃទី១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៦។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
- 15. សហភាពសហជីពពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ. “សន្ទស្សន៍សិទ្ធិសកល ITUC” ឆ្នាំ២០១៧, ចុះផ្សាយថ្ងៃទី ១៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៧។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
- 16. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 17. សហភាពសហជីពពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ. “សន្ទស្សន៍សិទ្ធិសកល ITUC” ឆ្នាំ២០២០“, ចុះផ្សាយថ្ងៃទី ១៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២០។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
