បន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមត្រូវបានបញ្ចប់ វិស័យសុខាភិបាលទាំងមូលរបស់ប្រទេសកម្ពុជា រួមមានប្រព័ន្ធសុខាភិបាល មណ្ឌលសុខភាព និងឧបករណ៍វិជ្ជសាស្ត្រនានាត្រូវបានបំផ្លាញស្វើរទាំងស្រុង។1 ចាប់តាំងពីទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ មក រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានផ្តោតជាសំខាន់លើការស្តារ និងកែលំអវិស័យសុខាភិបាលរបស់ប្រទេស។ នៅប្រទេសកម្ពុជា ប្រជាជនប្រមាណ ២ លាននាក់រស់នៅក្រោមបន្ទាត់នៃភាពក្រីក្រ ហើយប្រជាជនប្រមាណ ៤.៥ លាននាក់ទៀតមានជីវភាពជិតបន្ទាត់ក្រីក្រនៅឡើយ ហើយក្នុងនោះប្រជាជនដែលមានជីវភាពក្រីក្រប្រហែល ៩០ % រស់នៅតាមទីជនបទ។2 សេវាកម្ម និងការផ្តល់សេវាថែទាំសុខភាពល្អប្រសើរ គឺជាភាពចាំបាច់យ៉ាងខ្លាំង ដោយមិនត្រឹមតែ អាចធានាសុខុមាលភាពរបស់ពួកគេប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងអាចកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ និងលើកកម្ពស់សមភាពសង្គមនៅក្នុងប្រទេសទៀតផង។3
នៅក្នុងប្រទេស ក្រសួងសុខាភិបាលគឺជាស្ថាប័នតែមួយគត់ដែលទទួលខុសត្រូវរាល់បញ្ហាទាក់ទងនឹងវិស័យសុខាភិបាលទាំងអស់។4 ក្រសួងនេះ មានភារកិច្ចលើកកម្ពស់សុខភាព និងសុខុមាលភាពរបស់ប្រជាជននៅទូទាំងប្រទេសតាមរយៈបណ្តាញនានានៅតាមមណ្ឌលសុខភាព និងមន្ទីរពេទ្យ។5 ដូចប្រព័ន្ធសុខាភិបាលនៅកម្ពុជាត្រូវបានកំណត់ដោយអ្នកផ្តល់សេវាពីរប្រភេទធំៗគឺ សាធារណៈនិងឯកជន។ សេវាសុខភាពសាធារណៈសំដៅទៅលើមន្ទីរពេទ្យ មណ្ឌលសុខភាព និងសេវាកម្មដែលផ្តល់ដោយរដ្ឋាភិបាល ក្រោមថវិកាសុខាភិបាលថ្នាក់ជាតិ។6 ចំណែកសេវាកម្មថែទាំសុខភាពឯកជនចែកចេញជាសេវាសុខាភិបាល ឯកជន និងអង្គការសុខាភិបាលមិនគិតប្រាក់ចំណេញ។7
មណ្ឌលសុខភាពប្រាសាទបាគងក្នុងខេត្តសៀមរាបឆ្នាំ២០១៨។ រូបភាព ដោយអង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ។ ក្រោមអាជ្ញាបណ្ណ CC BY-SA 4.0.
មណ្ឌលថែទាំសុខភាពសាធារណៈដូចជា មណ្ឌលសុខភាព និងមន្ទីរពេទ្យត្រូវបានគេឃើញថាមានការរីកចំរើនក្នុងល្បឿនមួយគួរអោយកត់សំគាល់ ជាពិសេសនៅតាមទីប្រជុំជនក្នុងទសវត្សចុងក្រោយនេះ។ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៥ ប្រទេសកម្ពុជាមាន មន្ទីរពេទ្យបង្អែកទាំងអស់ចំនួន ១០២ ដែលក្នុងនោះ មានមន្ទីរពេទ្យជាតិ ៩ មន្ទីរពេទ្យបង្អែករាជធានី ២៥ និង មន្ទីរពេទ្យបង្អែកស្រុក ៦៨។8 គេក៏ឃើញមាន មណ្ឌលសុខភាពចំនួន ១.១៤១ និងប៉ុស្តិសុខភាព ១០៧។9 ចំនែកឯ ក្រុមគ្រូពេទ្យ និងអ្នកជំនាញសុខភាពក៏មានការកើនឡើងខ្លាំងដែរ នៅក្នុងវិស័យផ្សេងៗគ្នា។ បើនិយាយពីវិស័យឯកជនវិញ គ្លីនិក និងឱសថទំហំតូច និងមធ្យមក៏មានការរីកចម្រើននៅក្នុងទីក្រុងនិងខេត្តគួរឲ្យកត់សម្គាល់ផងដែរ។ ប្រព័ន្ធមណ្ឌលថែទាំសុខភាពសាធារណៈនៅប្រទេសកម្ពុជាមានបំរើសេវាថែទាំសុខភាពផ្សេងៗគ្នារួមមាន ការសំរាកព្យាបាលនៅមន្ទីរពេទ្យ ការព្យាបាលជំងឺទូទៅ ជំងឺមហារីក ការព្យាបាលបន្ទាន់ ការព្យាបាលដោយប្រើឱសថ ការព្យាបាល និងថែទាំសុខភាពផ្លូវចិត្ត ការព្យាបាលជំងឺមាត់ធ្មេញ ការស្តារនីតិសម្បទា និងការថែទាំរយៈពេលវែង។10
តារាង៖ ស្ថិតិសេវាសុខាភិបាលឯកជនតាមប្រភេទសេវាពីឆ្នាំ ២០០៩ ដល់ ២០១៥
ប្រភព៖ របាយការណ៍សមិទ្ធផលវិស័យសុខាភិបាលឆ្នាំ ២០១៥ (ក្រសួងសុខាភិបាល)។ ទាញចេញពី ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រសុខាភិបាល ២០១៦-២០២០.| ប្រភេទសេវា | ២០០៩ | ២០១០ | ២០១១ | ២០១២ | ២០១៣ | ២០១៤ | ២០១៥ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| បន្ទប់ថែទាំជំងឺ | 758 | 1,252 | 1,504 | 1,733 | 1,630 | 1,745 | 3,392 |
| បន្ទប់ពិនិត្យស្រ្តីមានគភ៌ | 242 | 331 | 427 | 485 | 520 | 506 | 1,030 |
| បន្ទប់ព្យាបាលដោយចលនា | 5 | 12 | 19 | 21 | 22 | 20 | 13 |
| បន្ទប់ពិគ្រោះព្យាបាលជំងឺ | 2,268 | 2,516 | 2,473 | 2,640 | 2,768 | 2,732 | 2,891 |
| បន្ទប់ពិគ្រោះព្យាបាលជំងឺមាត់ធ្មេញ | 282 | 313 | 318 | 368 | 411 | 419 | 758 |
| មន្ទីរព្យាបាលជំងឺមាត់ធ្មេញ | 29 | 26 | 33 | 36 | 39 | 38 | 41 |
| មជ្ឈមណ្ឌលកែសម្ជស្ស | - | 2 | 6 | 6 | 8 | 10 | 12 |
| មន្ទីរពិសោធន៏វេជ្ជសាស្ត្រ | 29 | 26 | 20 | 23 | 27 | 27 | 38 |
| មន្ទីរសម្ភព | 8 | 7 | 7 | 7 | 7 | 8 | 11 |
| មន្ទីរសំរាកព្យាបាល | 95 | 102 | 110 | 130 | 156 | 181 | 244 |
| មន្ទីរពហុព្យាបាល | 37 | 36 | 41 | 48 | 48 | 51 | 47 |
យោងតាមក្រសួងសុខាភិបាល មានមណ្ឌលសុខភាព និងផ្តល់សេវាសុខាភិបាលឯកជន ចំនួន ៨ ៤៨៨ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ២០១៥។11 គេក៏ឃើញមាន ឱសថស្ថានប្រហែល ២ ១៥៦ កន្លែងដែលកំពុងប្រតិបត្តិការនៅទូទាំងប្រទេស។ ជាទូទៅ មណ្ឌលសុខភាពឯកជនត្រូវបានគេមើលឃើញនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងដែលមានប្រជាជនច្រើន ហើយអាចផ្គត់ផ្គង់ហិរញ្ញវត្ថុដល់អាជីវកម្មរបស់ពួកគេបាន។12 សេវាសុខាភិបាលឯកជនបែងចែកជាប្រភេទផ្សេងគ្នារួមមាន ការថែទាំសុខភាពទូទៅ គ្លីនិក ពហុព្យាបាល មន្ទីរពេទ្យ និងសម្ភព។ អង្គការក្នុងស្រុក និងអន្តរជាតិជាច្រើនក៏បានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ ចូលរួមចំណែកនៅក្នុងវិស័យសុខាភិបាលរបស់ប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ដោយការបង្កើតនូវ មណ្ឌលសុខភាពព្យាបាលជំងឺមិនគិតថ្លៃនៅថ្នាក់ស្រុក និងសហគមន៍ដើម្បីគាំទ្រជនក្រីក្រនៅតាមជនបទ។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ មានអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលជាង ១៨០ កំពុងធ្វើការក្នុងវិស័យសុខាភិបាល។13
រូបភាព១៖ ថ្នាក់ទាំងបីនៃប្រព័ន្ធសុខាភិបាលសាធារណៈ។ ប្រភព៖ ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រសុខាភិបាល ២០១៦-២០២០ ។
ប្រព័ន្ធសុខភាពសាធារណៈរបស់ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានបែងចែកជាបីកម្រិត14៖
- កម្រិតថ្នាក់ជាតិ ឬថ្នាក់កណ្តាល (ថ្នាក់ទី៣)
- កម្រិតថ្នាក់រាជធានី/ខេត្ត (ថ្នាក់ទី២)
- កម្រិតថ្នាក់ស្រុកប្រតិបត្តិ (ថ្នាក់ទី១) ។
កម្រិតនីមួយៗមានទំនួលខុសត្រូវខុសៗគ្នា និងត្រូវបានចាត់ថ្នាក់តាមលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យផ្សេងៗគ្នារួមមាន ចំនួនប្រជាជន ភាពងាយស្រួល និងកម្រិតដង់ស៊ីតេប្រជាជននៅក្នុងតំបន់។
តារាង៖ លក្ខណវិនិច្ឆ័យសម្រាប់បង្កើតមូលដ្ឋានសុខាភិបាល
| មូលដ្ឋានសុខាភិបាល | ចំនួនប្រជាជន (នាក់) | លទ្ធភាពទទួលបានសេវា |
|---|---|---|
| មណ្ឌលសុខភាព | ចំនួនសមស្រប៖ ១០.០០០ ប្រែប្រួលពី៖ ៨.០០០ ទៅ ១២.០០០ | ក្នុងរង្វង់ ១០គ.ម ឬធ្វើដំណើរជាអតិបរមា ២ម៉ោង ដោយថ្មើរជើងក្នុងតំបន់ទទួលខុសត្រូវរបស់មណ្ឌលសុខភាព។ |
| មន្ទីរពេទ្យបង្អែក | ចំនួនសមស្រប៖ ១០០.០០០ ប្រែប្រួលពី ៦០.០០០ ទៅ ២០០.០០០+ | ក្នុងតំបន់មានប្រជាជនរស់នៅច្រើន៖ ធ្វើដំណើរ ២ម៉ោងដោយរថយន្ត ឬកាណូត។ ក្នុងតំបន់ជនបទ៖ ធ្វើដំណើរមិនលើសពី ៣ម៉ោងដោយរថយន្ត ឬកាណូត។ |
| ប៉ុស្តិសុខភាព | ប្រែប្រួលពី ២.០០០ ទៅ ៣.០០០ | ចំងាយពីឃុំ/ភូមិទៅមណ្ឌលសុខភាពជិតបំផុតលើសពី ១៥គ.ម ហើយមានរបាំងភូមិសាស្ត្រ (ទន្លេ ភ្នំ ឬស្ថានភាពផ្លូវពិបាក)។ |
ផែនទីអន្តរកម្មនៃមូលដ្ឋានសុខាភិបាលឆ្នាំ ២០១០
ប្រជាជនកម្ពុជាអាចទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីគម្រោងគាំពារសុខភាពសង្គមផ្សេងៗដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយរដ្ឋាភិបាលរួមមាន មូលនិធិសមធម៌សុខភាព គម្រោងសុខភាពសំរាប់មន្ត្រីរាជការ និង ស៊ីវិល និងបេឡាជាតិសន្តិសុខសង្គម។15 គិតចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០១៦ មូលនិធិសមធម៌សុខភាព បានផ្តល់សេវាឥតគិតថ្លៃក្នុងការទទួលថែទាំសេវាសុខភាពជូនប្រជាជនក្រីក្រដោយដោយទទួលបានការព្យាបាលនៅក្រៅមន្ទីរពេទ្យប្រមាណ ២,៦ លាននាក់ និងការព្យាបាលដោយសំរាកក្នុងមន្ទីរពេទ្យចំនួន ១៩០ ០០០ នាក់ជារៀងរាល់ឆ្នាំ។16 បេឡាជាតិសន្តិសុខសង្គមត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ ២០១៦ គឺជាកម្មវិធីធានារ៉ាប់រងសុខភាពសង្គមចុងក្រោយបង្អស់របស់រដ្ឋាភិបាល ដើម្បីការពារ និងបម្រើគម្រោងរងរបួសការងារជូនចំពោះកម្មករ និងនិយោជិត។17 កម្មវិធីនេះមានគោលបំណង កាត់បន្ថយបន្ទុកសង្គម និងលើកកម្ពស់ស្ថេរភាពសង្គម។18 គម្រោងថែទាំសុខភាពរបស់បេឡាជាតិសន្តិសុខសង្គមរួមមាន សេវាថែទាំ ថ្នាំពេទ្យ វេជ្ជសាស្ត្រ និងប្រាក់ឧបត្ថម្ភប្រចាំថ្ងៃសម្រាប់អ្នកជំងឺដែលអវត្តមានពីការងារ ដោយសារតែការរងរបួស និងការឈប់សំរាកពេលសំរាលកូន។19
ផែនទីមូលដ្ឋានសុខាភិបាលដែលបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសម្រាប់ហានិភ័យការងារ និងរបបថែទាំសុខភាព (ប.ស.ស)
ក្នុងចំណោមប្រជាជនចំនួន ១៧ លាននាក់ ៣០% ប្រើប្រាស់សេវាសុខភាពសាធារណៈ ខណៈពេលដែលនៅសេសសល់ជ្រើសរើសយកសេវាឯកជន។20 ។ កត្តានេះនាំឱ្យមានការចំណាយដោយប្រើប្រាស់លុយក្នុងហោប៉ៅយ៉ាងច្រើនសម្រាប់សេវាសុខភាពក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ ដែលមានប្រមាណ ៦០% នៃចំណាយសុខាភិបាលសរុប។21 ខណៈដែលការចំណាយសុខាភិបាលសរុបគឺ ៥,៩%22 នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស ការចំណាយសម្រាប់មនុស្សម្នាក់គឺប្រហែល ៨២ ដុល្លារលើវិស័យខាងលើ។23 ដង់ស៊ីតេគ្រែនៅមន្ទីរពេទ្យដែលជាសូចនាករមួយ ដើម្បីវាស់ស្ទង់ភាពទូលំទូលាយនៃការទទួលសេវាកម្មព្យាបាលអ្នកជំងឺ គឺ ១,៩ គ្រែក្នុងចំណោមប្រជាជន ១០០០ នាក់នៅឆ្នាំ ២០១៨។24
យោងតាមរបាយការណ៍របស់កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ ប្រទេសកម្ពុជាទទួលបាន ពិន្ទុ ០,៥៨១ ក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស (HDI) ហើយត្រូវបានរាប់បញ្ចូលក្នុងប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍មនុស្សកំរិតមធ្យម និងជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ១៤៦ ក្នុងចំណោម ១៨៩ ប្រទេស។25 ស្ថិតិនេះបង្ហាញពីការកើនឡើង ៥១,៤ ភាគរយចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩០។ អាយុកាលមធ្យម មានអាយុ ៦៩,៦ ឆ្នាំ បើប្រៀបធៀបនឹងឆ្នាំ ១៩៩០ គឺកើនឡើង ១៦ ឆ្នាំ។ អត្រាមរណភាពគឺ ៧,៣ នាក់ក្នុងចំណោមប្រជាជន ១០០០ នាក់នៅឆ្នាំ ២០២០។26 នេះបង្ហាញពីការរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៅក្នុងវិស័យសុខាភិបាលក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ។27
បុគ្គលិកពេទ្យកំពុងស្ដាប់ចង្វាក់បេះដូងទារក នៅមន្ទីរពេទ្យ ១៦មករា ខេត្តព្រះវិហារ ប្រទេសកម្ពុជា. រូបភាព ថតដោយ ធនាគារពិភពលោក, ៣០ មករា ២០១៣. អាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY-NC-ND 2.0.
ទោះបីមានការរីកចម្រើនខ្លាំងក៏ដោយក៏ប្រទេសកម្ពុជាបានជួបប្រទះនឹងបញ្ហាប្រឈមជាច្រើន ក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការការពារជំងឺឆ្លង និងមិនឆ្លង រួមមាន ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងមេរោគអេដស៏យូរអង្វែង ជំងឺគ្រុនចាញ់ ជំងឺរបេង គ្រុនឈាម និងការទទួលបានទឹកស្អាត។28 អត្រាមរណភាពមាតា និងកុមារ កង្វះអាហារូបត្ថម្ភ ការកើនឡើងនៃចំនួនមនុស្សដែលមានជំងឺផ្លូវចិត្ត និងបញ្ហាសុខភាពដែលអាចកើតមានពីការផ្លាស់ប្តូរអាកាសធាតុ គឺជាការគំរាមកំហែងមួយដល់ការអភិវឌ្ឍប្រព័ន្ធសុខាភិបាលរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។29
លើកកម្ពស់សេវាសុខភាពសាធារណៈគឺចាំបាច់ណាស់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្ស។ ដោយដឹងពីបញ្ហានេះ ប្រទេសកម្ពុជាបានអនុវត្តកំណែទម្រង់ផ្សេងៗក្រោមយុទ្ធសាស្ត្រ និងក្របខ័ណ្ឌគោលនយោបាយផ្សេងៗគ្នាដើម្បីធានាបាននូវការផ្តល់សេវាសុខភាពសាធារណៈបឋមប្រកបដោយគុណភាព។ សុខភាពសាធារណៈ ស្ថិតក្នុងចំណោមវិស័យអាទិភាពសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍នៅក្នុងយុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណដំណាក់កាលទី ៤ របស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានបែងចែកថវិកាប្រមាណ ៤៨៥ លានដុល្លារនៅក្នុងថវិការជាតិសរុបលើវិស័យសុខាភិបាល។ 30
ទំព័រពាក់ព័ន្ធនឹងមណ្ឌលសុខភាព៖
- ការផ្តល់សេវានៅមណ្ឌលសុខភាព
- គោលនយោបាយ និងការគ្រប់គ្រងវិស័យសុខាភិបាល
- បញ្ហាសុខភាពជាអាទិភាព
- សុខភាពមាតា និងទារក
ឯកសារយោង
- 1. Laura McGrew, “ការថែរក្សាសុខភាពនៅកម្ពុជា,” Cultural Survival, ថ្ងៃទី ១ ខែកញ្ញាឆ្នាំ ១៩៩០។
- 2. “ទិដ្ឋភាពទូទៅនៅកម្ពុជា,” ធនាគារពិភពលោក. ថ្ងៃទី ១៤ ខែតុលាឆ្នាំ ២០២០។
- 3. Robert Kolesar, “ប្រៀបធៀបគម្រោងសុខភាពសង្គមនៅកម្ពុជា” ,ទីក្រុង Washington: Health Policy Plus, ឆ្នាំ ២០១៩។
- 4. Peter Leslie Annear et al, “ការត្រួតពិនិត្យប្រព័ន្ធសុខាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា”, វគ្គទី៥, អង្គការសុខភាពពិភពលោក, ឆ្នាំ ២០១៥។
- 5. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 6. Sanjay Basu et al ., “ការប្រៀបធៀបប្រៀបធៀបនៃប្រព័ន្ធថែទាំសុខភាពឯកជន និងសាធារណៈនៅក្នុងប្រទេសដែលមានប្រាក់ចំណូលទាប និងមធ្យម: ការពិនិត្យឡើងវិញជាប្រព័ន្ធ”,PLoS Medicine ៩, លេខ ៦, ឆ្នាំ ២០១២។
- 7. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 8. ក្រសួងសុខាភិបាល , “ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រសុខាភិបាល ២០១៦-២០២០”,ឆ្នាំ ២០១៦។
- 9. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 10. Peter Leslie Annear et al, “ការត្រួតពិនិត្យប្រព័ន្ធសុខាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា”, វគ្គទី៥, អង្គការសុខភាពពិភពលោក, ឆ្នាំ ២០១៥។
- 11. ក្រសួងសុខាភិបាល , “ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រសុខាភិបាល ២០១៦-២០២០”,ឆ្នាំ ២០១៦។
- 12. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 13. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 14. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 15. Robert Kolesar, “ប្រៀបធៀបគម្រោងសុខភាពសង្គមនៅកម្ពុជា” ,ទីក្រុង Washington: Health Policy Plus, ឆ្នាំ ២០១៩។
- 16. ធនាគារពិភពលោក, “កម្ពុជា៖ ការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រនិងវិបុលភាពចែករំលែក”, ថ្ងៃទី ២៩ ខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 17. បេឡាជាតិរបបសន្តិសុខសង្គម, ចូលអានថ្ងៃទី ១២ ខែធ្នូឆ្នាំ ២០២០។
- 18. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 19. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 20. “ការថែរក្សាសុខភាពនៅកម្ពុជា” ,ថ្ងៃទី ៧ ខែតុលាឆ្នាំ ២០១៤
- 21. អង្គការសុខភាពពិភពលោក, “ចំណាយក្រៅហោប៉ៅ” បានចូលអានថ្ងៃទី ១៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០២០។
- 22. “សៀវភៅហេតុការណ៍ពិភពលោក៖ កម្ពុជា”, ទីភ្នាក់ងារស៊ើបការពីសេស (CIA), ថ្ងៃទី ១ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៨។
- 23. “ការចំណាយលើសុខភាពបច្ចុប្បន្នសម្រាប់មនុស្សម្នាក់”, អង្គការសុខភាពពិភពលោក, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៥ ខែធ្នូឆ្នាំ ២០២០។
- 24. ក្រសួងសុខាភិបាល , “ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រសុខាភិបាល ២០១៦-២០២០”,ឆ្នាំ ២០១៦។
- 25. “របាយការណ៍ស្តីពីការអភិវឌ្ឍន៍មនុស្សនៅកម្ពុជាឆ្នាំ ២០១៩”, កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍អង្គការសហប្រជាជាតិ (យូអិនឌីភី)
- 26. “របាយការណ៍ស្តីពីការអភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស”, ចូលអានថ្ងៃទី ១៣ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០២០។
- 27. “សៀវភៅហេតុការណ៍ពិភពលោក៖ កម្ពុជា”, ទីភ្នាក់ងារស៊ើបការពីសេស (CIA), ថ្ងៃទី ១ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៨។
- 28. ក្រសួងសុខាភិបាល , “ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រសុខាភិបាល ២០១៦-២០២០”,ឆ្នាំ ២០១៦។
- 29. ដូចឯកសារខាងដើម។
- 30. គង់ មេត្តា, “នាយករដ្ឋមន្រ្តីអនុម័តថវិកាឆ្នាំ ២០១៩” កាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ថ្ងៃទី ២៩ ខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៨
