បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលសកម្មភាពកំចាត់មីនកម្ពុជា កំពុងធ្វើតាមនីតិវិធីមុនពេលបំផ្ទុះមីន ជាមួយគ្រឿងផ្ទុះ ស៊ីហ្វរ។ រូបភាព ថតដោយ ខេវិន អ៊ីវែន។ ក្រោមអាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY 2.0
កម្ពុជារងផលប៉ះពាល់ខ្លាំងដោយសារគ្រាប់មីនកប់ដី។ កាលពីចន្លោះឆ្នាំ ១៩៧៩ និង ២០១៤ របាយការណ៍បង្ហាញថា មានជនរងគ្រោះស្លាប់និងរបួស ចំនួន ៦៤,០០០ នាក់ ដោយសារគ្រាប់មីនកប់ដី និងសំណល់ជាតិផ្ទុះពីសម័យសង្គ្រាម ។1 ចាប់តាំងពីកម្ពុជាចុះកិច្ចព្រមព្រៀងលើអនុសញ្ញាហាមឃាត់គ្រាប់មីនប្រឆាំងមនុស្ស កាលពីចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងបណ្តាញដៃគូអភិវឌ្ឍន៍បាន និងកំពុងសហការគ្នាដើម្បីលុបបំបាត់គ្រាប់មីនកប់ដី និងសំណល់អាវុធជាតិផ្ទុះសង្គ្រាម ឱ្យអស់ពីប្រទេសកម្ពុជា នៅត្រឹមឆ្នាំ ២០១៩។
គ្រាប់មីន និងយុទ្ធភ័ណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះនៅកម្ពុជា
គ្រាប់មីនកប់ដីជាពពួកគ្រាប់ដែលកប់ក្រោមដី នៅលើ ឬនៅក្បែរផ្ទៃដី ឬផ្ទៃខាងលើផ្សេងទៀតដែលអាចផ្ទុះដោយសារវត្តមាន ការនៅជិត ឬការប៉ះពាល់ដោយមនុស្ស ឬយាន្តជំនិះ។2 គ្រាប់មីន មានពីរប្រភេទ ៖ គ្រាប់មីនប្រឆាំងមនុស្ស និងគ្រាប់មីនប្រឆាំងរថក្រោះ។ យុទ្ធភ័ណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះគឺជាយុទ្ធភ័ណ្ឌដែលមិនទាន់ផ្ទុះនៅពេលទម្លាក់/ដាក់ និងនៅតែអាចផ្ទុះបាន។3 ទាំងនេះ អាចរួមបញ្ចូលទាំងគ្រាប់បែកចង្កោមមិនទាន់ផ្ទុះ ជាយុទ្ធភ័ណ្ឌដែលបំផ្ទុះគ្រាប់បែកតូចៗជាច្រើនលើផ្ទៃដីនៅពេលផ្ទុះ។4
ក្រោយពីការផ្តួលរំលំខ្មែរក្រហមនៅឆ្នាំ ១៩៧៩ គ្រាប់មីនកប់ដីមានច្រើននៅពាសពេញប្រទេសកម្ពុជា។ បន្ទាប់ពីបានបណ្តេញខ្មែរក្រហមទៅប្រទេសថៃ កងទ័ពវៀតណាមបានបង្ខំឲ្យជនស៊ីវិលបង្កើតជាតំបន់គ្រាប់មីនការពារតាមបណ្តោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ នៅអំឡុងឆ្នាំបន្ទាប់ រដ្ឋថ្មី កម្លាំងខ្មែរក្រហមនៅសេសសល់ និងកងកម្លាំងប្រឆាំងគាំទ្ររាជានិយម បានដាក់គ្រាប់មីនបន្ថែមនៅពេលសមរភូមិផ្លាស់ប្តូរទីតាំង។ យុទ្ធភ័ណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះ និង គ្រាប់បែកចង្កោម នៅតែត្រូវបានរកឃើញពាសពេញប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារយុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ និង ១៩៧០។5
គោលនយោបាយ និងក្របខ័ណ្ឌច្បាប់
នៅឆ្នាំ ១៩៩៩ អនុសញ្ញាហាមឃាត់គ្រាប់បែកប្រឆាំងមនុស្ស ដែលកម្ពុជាជាភាគីហត្ថលេខី បានចូលជាធរមាន។ អនុសញ្ញាអន្តរជាតិនេះ ហាមឃាត់ការប្រើប្រាស់ ការស្តុកទុក ការផលិត និងការផ្ទេរគ្រាប់មីនប្រឆាំងមនុស្ស ហើយតម្រូវឲ្យមានការបំផ្លាញគ្រាប់មីនកប់ដីទាំងអស់ និងកំណត់ថារដ្ឋជាសមាជិកត្រូវជួយដល់ជនរងគ្រោះនៃគ្រាប់មីនកប់ដី។6 មាត្រា ៥ នៃអនុសញ្ញានេះបានផ្តល់ពេលវេលា ១០ ឆ្នាំសម្រាប់ការបំផ្លាញគ្រាប់មីនកប់ដីប្រឆាំងមនុស្សទាំងអស់7 ដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាអាចពន្យារពេលដល់ឆ្នាំ ២០១៩។8
ព្រះរាជក្រឹត្យលេខ ១៧៧ បានបង្កើត អាជ្ញាធរកម្ពុជាគ្រប់គ្រងសកម្មភាពកំចាត់មីន និងសង្គ្រោះជនពិការដោយសារមីន (Cambodian Mine Action and Victim Assistance Authority) នៅឆ្នាំ ២០០០ ដើម្បីគ្រប់គ្រង តាមដាន និងសម្របសម្រួលវិស័យមីននៅកម្ពុជា។ ក្រៅពីនេះ អាជ្ញាធរនេះបានរួមបញ្ចូលគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ទៅក្នុងសកម្មភាពកំចាត់មីន និងសម្របសម្រួលក្រុមការងារបច្ចេកទេសសកម្មភាពកំចាត់មីន ។ នៅក្រោមកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរួមរបស់រដ្ឋាភិបាល និងដែគូអភិវឌ្ឍន៍ ក្រុមការងារបច្ចេកទេសសកម្មភាពកំចាត់មីន មានគោលបំណងលើកកម្ពស់ការតម្រឹមតម្រង់ និងសុខដុមនីយកម្មជំនួយ សម្រាប់វិស័យសកម្មភាពកំចាត់មីន។ អាជ្ញាធរមីន CMAA មានភារកិច្ចគ្រប់គ្រងរាល់សកម្មភាពដោះមីន ការផ្តល់ដីដែលបានបោសសម្អាតគ្រាប់មីនរួច និងផ្តល់ជំនួយដល់ជនរងគ្រោះ និងការអប់រំអំពីគ្រោះថ្នាក់គ្រាប់មីន។9
ការគ្រប់គ្រងវិស័យកំចាត់មីនត្រូវបានកំណត់បន្ថែមទៀត ដោយ អនុក្រឹត្យលេខ ៧០ ស្តីពីការគ្រប់គ្រងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចសង្គមនៃប្រតិបត្តិការបោសសម្អាតគ្រាប់មីន ដែលបានបង្កើនគោលការណ៍ណែនាំសម្រាប់ការបោសសម្អាតគ្រាប់មីន និងផ្តល់ដីធ្លីដល់សហគមន៍។ 10ដំណើរការនេះ ទាក់ទងនឹងការរៀបចំកិច្ចប្រជុំរវាងសហគមន៍ដែលរងផលប៉ះពាល់ដោយសារគ្រាប់មីន និងអង្គភាពផែនការសកម្មភាពកំចាត់មីន ដើម្បីផ្តល់ព័ត៌មាន និងពង្រាងផែនការសកម្មភាព សម្រាប់ការបោសសម្អាតគ្រាប់មីន។ ផ្ទៃដីត្រូវបានផ្តល់ តាមរយៈការវាស់វែងមិនមែនបច្ចេកទេស ឬទិន្នន័យគោលដែលបង្ហាញថាមិនមានគ្រាប់មីន ជាការវាស់វែងលម្អិត និងការចុះពិនិត្យមើលបែបបច្ចេកទេសលើតំបន់ដែលសង្ស័យថាមានគ្រាប់មីន ឬការបោសសម្អាតតំបន់ដែលសំបូរគ្រាប់មីន។11
បណ្តាញដ៏ទូលំទូលាយនៃទីភ្នាក់ងាររដ្ឋាភិបាល និងដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ បានចូលរួមក្នុងដំណើរការដោះមីន។ ប្រតិបត្តិករសំខាន់ៗ រួមមាន http://cmac.gov.kh/m/kh/ កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ អង្គការ HALO Trust និង ក្រុមប្រឹក្សាអំពីគ្រាប់មីន (Mines Advisory Group)។12
ក្រៅពីនេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ត្រូវផ្តល់ជំនួយដល់ជនរងគ្រោះដោយសារគ្រាប់មីន ស្របតាមអនុសញ្ញាស្តីពីការហាមឃាត់គ្រាប់មីនប្រឆាំងមនុស្ស អនុសញ្ញាសហប្រជាជាតិស្តីពីសិទ្ធិរបស់ជនពិការ និងច្បាប់ស្តីពីការការពារ និងការលើកកម្ពស់សិទ្ធិជនពិការ ឆ្នាំ ២០០៩។13
បញ្ហាប្រឈម និងទិសដៅអនាគត
គ្រាប់មីនកប់ដី និងសំណល់អាវុធជាតិផ្ទុះបន្សល់ពីសង្គ្រាម បានធ្វើឲ្យមានបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនដល់ការអភិវឌ្ឍកម្ពុជា។ វារាំងស្ទះលទ្ធភាពទទួលបានដីធ្លី ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ សេវាសង្គមជាមូលដ្ឋាន ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ និងទឹកពិសាសុវត្ថិភាព។14 ក្រៅពីនេះ អ្នករស់រានមានជីវិតពីគ្រាប់មីន និងសំណល់អាវុធជាតិផ្ទុះបន្សល់ពីសង្គ្រាម ទទួលបានការគាំទ្រតិចតួច បើទោះបីរដ្ឋាភិបាលកំពុងតែព្យាយាមកែរលម្អសេវាសម្រាប់ជនរងគ្រោះក៏ដោយ។ ជាញឹកញយ ជនរងគ្រោះច្រើនតែជាអនក្ខរជន និងអ្នកគ្មានដីធ្លី ហើយស្ត្រីទំនងជាជួបប្រទះច្រើនពីផលប៉ះពាល់អវិជ្ជ ដូចជាសុខភាពខ្សោយ ការរងរបួស និងការបាត់បង់ជីវិត។15
បន្ទាប់ពីកំណើនយ៉ាងច្រើននៃជនរងគ្រោះនៅឆ្នាំ ២០១៤16 ការណ៍នេះហាក់បង្ហាញថា អត្រា មរណភាព និងការរងរបួស មានការថយចុះជាថ្មីម្តងទៀត។17 នៅអំឡុងឆមាសទីមួយ ឆ្នាំ២០១៥ គ្រាប់មីនបានសម្លាប់មនុស្សយ៉ាងតិចណាស់ ចំនួន ៨ នាក់។18 រដ្ឋាភិបាលបានរាយការណ៍ថា នៅចន្លោះឆ្នាំ ២០០៩ និង ២០១២ ផ្ទៃដី ចំនួន ៤០,៥៩២ ហិចតាត្រូវបានបោសសម្អាតពីគ្រាប់មីន ហើយបើគិតមកត្រឹមឆ្នាំ ២០១៤ វិញ ផ្ទៃដី ចំនួន ១៩១,៤៨២ ហិចតា នៅត្រូវការបោសសម្អាតគ្រាប់មីន។19 នៅឆ្នាំ ២០១៣ ជំនួយអន្តរជាតិសម្រាប់ការដោះមីន មានចំនួន ២២.៧៦ លានដុល្លារអាមេរិក។20 យ៉ាងនេះក្តី អ្នកខ្លះបារម្ភថា ការផ្តល់ជំនួយមូលនិធិអាចនឹងថយចុះ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជានៅបន្តបោសសម្អាតគ្រាប់មីន និងឈានដល់កាលបរិច្ឆេទកំណត់ នៅឆ្នាំ ២០១៩។21
បច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ ថ្ងៃទី ១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៥
ឯកសារយោង
- 1. ប្រព័ន្ធព័ត៌មានជនរងគ្រោះដោយសារគ្រាប់មីន ឬសំណល់អាវុធជាតិផ្ទុះបន្សល់ពី សង្រ្គាម នៃប្រទេសកម្ពុជា . “របាយការណ៍ប្រចាំខែ មករា ឆ្នាំ ២០១៥.” http://www.cmaa.gov.kh/Publications-and-Reports ។
- 2. អនុសញ្ញាស្តីពីការហាមឃាត់ការប្រើប្រាស់ ការស្តុកទុក ការផលិត និងការផ្ទេរគ្រាប់មីនប្រឆាំងមនុស្ស និងការបំផ្លាញគ្រាប់មីនប្រឆាំងមនុស្ស, មាត្រា ២. ចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៦ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០១៥http://www.apminebanconvention.org/fileadmin/APMBC/text_status/Ottawa_Convention_English.pdf ។
- 3. អង្គការ ម៉ាក អន្តរជាតិ (ប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា). ចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៨ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០១៥ http://www.maginternational.org/where-mag-works/cambodia/#.VYJoE-smNOc ។
- 4. ដូចលេខយោងខាងលើ។
- 5. អង្គការ ហាឡូ ត្រាស (ប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា). ចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៨ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០១៥. http://www.halotrust.org/where-we-work/cambodia ។
- 6. អនុសញ្ញាស្តីពីការហាមឃាត់ការប្រើប្រាស់ ការស្តុកទុក ការផលិត និងការផ្ទេរគ្រាប់មីនប្រឆាំងមនុស្ស និងការបំផ្លាញគ្រាប់មីនប្រឆាំងមនុស្ស, មាត្រា ១ ។
- 7. ដូចខាងដើម, មាត្រា ៥។
- 8. យុទ្ធសាស្រ្តជាតិស្តីពីសកម្មភាពកំចាត់មីន ឆ្នាំ ២០១០-២០១៩. http://dfat.gov.au/about-us/publications/Documents/cambodia-mine-action-strategy-2010-2019.pdf
- 9. អាជ្ញាធរកម្ពុជាគ្រប់គ្រងសកម្មភាពកំចាត់មីន និងសង្រ្គោះជនពិការដោយសារមីន.“ការងាររបស់យើង.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៨ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០១៥. http://www.cmaa.gov.kh ។
- 10. អនុក្រឹត្យលេខ ៧០ ស្តីពីការគ្រប់គ្រងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចសង្គមនៃប្រតិបត្តិការបោសសម្អាតគ្រាប់មីន ឆ្នាំ២០០៤។
- 11. ដូចយោងខាងលើ។
- 12. ដូចយោងខាងលើ។
- 13. ដូចយោងខាងលើ។
- 14. អង្គការ Halo Trust. ឆ្នាំ២០១៥។
- 15. អង្គភាពពិនិត្យតាមដានគ្រាប់បែកចង្កោម និងគ្រាប់មីន. “មរណភាពនិងការរងរបួស និងការផ្តល់ជំនួយដល់ជនរងគ្រោះ.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៨ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០១៥។ http://www.the-monitor.org/index.php/cp/display/region_profiles/theme/3321 ។
- 16. ភី ដេនៀល . ឆ្នាំ២០១៤. “ចំនួនអ្នកស្លាប់និងរងគ្រោះដោយសារយុទ្ធភ័ណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះ កើនឡើង.” ភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍. ថ្ងៃទី ២៧ ខែ សីហា. http://www.phnompenhpost.com/national/uxo-casualties-rising ។
- 17. អ៊ីថាន ហ៊ីហ្វែននីស. ឆ្នាំ២០១៥. “អត្រាអ្នកស្លាប់និងរងរបួសដោយសារអាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះ ធ្លាក់ចុះ ៣៨%.” ភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍. ចុះថ្ងៃទី ១៣ ខែ មិថុនា. http://www.phnompenhpost.com/post-weekend/uxo-casualties-down-38។
- 18. ណាវីមី ខូលេត រីត. ឆ្នាំ២០១៥. “កណ្តុរស្វែងរកមីនត្រៀមខ្លួនបំពេញកិច្ចការនៅខេត្តសៀមរាប.” ខ្មែរថាម. ថ្ងៃទី ៩ ខែ មិថុនា http://www.khmertimeskh.com/news/12122/mine-detecting-rats-prepare-for-work-in-siem-reap/ ។
- 19. ផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ ឆ្នាំ ២០១៤-២០១៨.” ទំព័រ ១៣៣. http://www.mop.gov.kh/Home/NSDP/NSDP20142018/tabid/216/Default.aspx ។
- 20. អង្គភាពពិនិត្យតាមដានគ្រាប់បែកចង្កោម និងគ្រាប់មីន។
- 21. គីមប៊ឺលី ម៉ាកខូស្ទ័រ. ឆ្នាំ២០១៥. “ជាមួយនឹងកាលកំណត់ត្រឹមឆ្នាំ២០១៩ ថវិកាក្លាយជាកង្វង់សម្រាប់អ្នកដោះមីន.” ភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍. ថ្ងៃទី ៦ ខែ មិថុនា. http://www.phnompenhpost.com/post-weekend/money-worry-deminers-ahead-2019-clean-deadline ។
