បណ្តេញចេញ: បុរីកីឡា និងការដណ្តើមដីធ្លីនៅកម្ពុជា. រូបថត ថតដោយ Luc Forsythe កាលពីថ្ងៃទី៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១២។ ក្រោមអាជ្ញាប័ណ្ណCreative Commons Attribution-NonCommercials 2.0.
ការផ្ទេរដីធ្លីនៅកម្ពុជាមានទម្រង់ជាច្រើនដែលពាក់ព័ន្ធនឹងនីតិបុគ្គលសាធារណៈ និងឯកជន។ សិទ្ធិផ្ទេរអចលនវត្ថុទៅអ្នកផ្សេង និងទទួលបានការការពារពីការផ្ទេរដោយបង្ខំ ជាប្រការសំខាន់នៃសន្តិសុខកម្មសិទ្ធិដីធ្លី។ ជាពិសេស លទ្ធភាពផ្ទេរដីជាប្រភពមួយនៃគុណតម្លៃ សម្រាប់ម្ចាស់ដីប្រើប្រាស់សិទ្ធិនោះដើម្បីទទួលបានការផ្គត់ផ្គង់ជាឥណទាន ឬការប្រើប្រាស់ជាគុណតម្លៃកាន់តែខ្ពស់។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ចំណុចនេះអាចជាមូលហេតុនៃភាពគ្មានដីធ្លី និងភាពក្រីក្រសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាជាច្រើន។1 អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ បានរាយការណ៍ថា អវត្តមាននៃកិច្ចការពាររឹងមាំ និងមានប្រសិទ្ធិភាព អាចសបញ្ជាក់ថា សុវត្ថិភាពដី ធ្លីនៅតែផុយស្រួយ ដែលធ្វើឱ្យអ្នកកាន់កាប់ដីតូចតាចងាយប្រឈមនឹងហានិភ័យនៃការលក់ដីដោយបង្ខំ ឬគ្មានអត្ថប្រយោជន៍ និងការបណ្តេញចេញពីដីដោយបង្ខំ។2
គោលនយោបាយ និងក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិ
ជាផ្នែកមួយនៃគោលនយោបាយសន្តិសុខដីធ្លី រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានសន្យាចុះបញ្ជីកម្មសិទ្ធិដីធ្លី និងទប់ស្កាត់ជម្លោះដីធ្លី។3 ការផ្ទេរដីធ្លី គឺជាកត្តាចាំបាច់សម្រាប់ជោគជ័យនៃគោលនយោបាយនេះ ដោយសារតែការផ្ទេរដែលមិនត្រូវបានកត់ត្រាក្នុងបញ្ជីដីធ្លី អាចធ្វើឲ្យមានជម្លោះដីធ្លីរវាងអ្នកទាមទារជាន់គ្នា។
បទប្បញ្ញត្តិច្បាប់លម្អិតក្បោះក្បាយ ដែលគ្រប់គ្រងលើការផ្ទេរដីឯកជន ដែលពី មុនមានចែងនៅក្នុងច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ២០០១ ត្រូវបានលុបចោលមួយចំនួនធំ ដោយច្បាប់ស្តីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណីដែលចូលជាធរមានតាំងពីឆ្នាំ២០១១។4 អ្វីដែលមាននៅក្នុងច្បាប់នេះ ចែងថា ដើម្បីចងជាកាតព្វកិច្ច កិច្ចសន្យាផ្ទេរដីទាំងអស់ត្រូវតែចុះបញ្ជី ដែលអាចធ្វើឡើងនៅក្រោយពីការបង់ពន្ធសមស្រប ។5 ភោគីស្របច្បាប់ដែលមិនមានប្លង់រឹង និងអាចបញ្ជាក់ការកាន់កាប់នៅមុនពេលដែលច្បាប់នេះចូលជាធរមាន អាចផ្ទេរសិទ្ធិកាន់កាប់ទៅឱ្យបុគ្គលផ្សេងបាន។6
ក្រៅពីនេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាអាចផ្ទេរសិទ្ធិដីធ្លីទៅផ្នែកឯកជនតាមរយៈសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច និងព្រៃសហគមន៍។ លើសពីនេះ រដ្ឋាភិបាល អាចតម្រូវឲ្យម្ចាស់ដីឯកជនផ្ទេរដីប្រគល់ដីឱ្យរដ្ឋ ដែលជាអ្នកមានសិទ្ធិធ្វើការដកហូតដើម្បីបម្រើឲ្យផលប្រយោជន៍ជាតិ និងសាធារណៈ ដោយមានផ្តល់សំណងដោយយុត្តិធម៌ សមស្រប និងជាមុន។7
បញ្ហាប្រឈម
រាល់ការផ្ទេរ ដីចុះបញ្ជី និងមានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ ត្រូវតែចុះបញ្ជីជាមួយអាជ្ញាធរសុរិយោដី ។8 លក្ខខណ្ឌ នេះមានគោលបំណងបី ៖ ការធានាភាពត្រឹមត្រូវ និងនិរន្តរភាពយូរអង្វែងនៃកំណត់ត្រាអចលនវត្ថុដោយធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពបញ្ជីដីធ្លី ការផ្តល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដល់ម្ចាស់ថ្មី និងការធានាថា មានការបង់ពន្ធសមស្រប។9 ទោះបីជាសិទ្ធិកម្មសិទ្ធិចុះបញ្ជី មានសារៈសំខាន់ ការចុះបញ្ជីលើការផ្ទេរដីត្រូវបានរំពឹងទុកថាមានតិចជាង៧៥%។ យ៉ាងនេះក្តី មិនមានទិន្នន័យផ្លូវការដើម្បីបញ្ជាក់ពីចំណុចនេះឡើយ ។10 អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ រាយការណ៍ថា ដីធ្លីនៅកម្ពុជា ជាញឹកញយ មិនមានការចុះបញ្ជីទេ ដោយសារតែការចំណាយខ្ពស់ (ទាំងផ្លូវការ ឬក្រៅផ្លូវការ គឺមិនច្បាស់លាស់) ព្រមជាមួយនឹងការអនុវត្តប្រព័ន្ធកត់ត្រាអចលនវត្ថុក្រៅផ្លូវការ ។11 ភស្តុតាងថ្មីៗបង្ហាញថា លក្ខខណ្ឌនៃការចុះបញ្ជីការផ្ទេរដីធ្លីធ្វើឲ្យមិនសូវមានការជួញដូរជាផ្លូវការនៅលើទីផ្សារ។12
អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ បានអះអាងថា បរាជ័យក្នុងការកត់ត្រាលើការផ្ទេរដីធ្លី បង្កើតឱ្យមានបញ្ហាជាច្រើន សម្រាប់ម្ចាស់កម្មសិទ្ធិបន្ទាប់។13 បើមិនមានការចុះបញ្ជី នោះក៏មិនមានកំណត់ត្រាជាផ្លូវការណាផ្សេងអំពីកម្មសិទ្ធិ ទទួលស្គាល់ជាស្របច្បាប់ លើកលែងតែការចុះបញ្ជីការចុងក្រោយនៅក្នុងបញ្ជីកម្មសិទ្ធិ។ ជាវិបាក ម្ចាស់កម្មសិទ្ធិបន្ទាប់ដែលមិនបានចុះបញ្ជីទាំងអស់ តែងបាត់បង់សិទ្ធិលើដីទិញរួច នៅក្នុងដំណើរការដោះស្រាយជម្លោះដីធ្លី។14
អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងប្រព័ន្ធផ្សាយ បានរាយការណ៍អំពីការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ នៅក្រោមរូបភាពជាការលក់ដោយបង្ខំ និងការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ។ អង្គការលីកាដូ រាយការណ៍ថា នៅប្រទេសកម្ពុជា គិតមកត្រឹមឆ្នាំ២០១៤នេះ ប្រជាជនជាង ៥០០,០០០ ត្រូវបានប៉ះពាល់ដោយជម្លោះដីធ្លី។15 ជាពិសេស គ្រួសាររស់នៅទីក្រុង ងាយនឹងធ្លាក់ចូលទៅក្នុងជម្លោះ។ ប្រជាជននៅរាជធានីភ្នំពេញ ប្រមាណជា ១១ភាគរយ ត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣មក។16 សហគមន៍នៅតាមទីជនបទ គឺប្រឈមនឹងការផ្លាស់ ទីលំនៅ ដោយសារការផ្តល់សម្បទានទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនឯនជន ឬត្រូវគេចោទថា ជាអ្នកតាំងទីលំនៅដោយខុសច្បាប់ ដែលមិនមានសិទ្ធិទៅលើដីរបស់ពួកគេ។17 កាលពីខែមេសា ឆ្នាំ២០១៥ សេចក្តីរាយការណ៍មួយបង្ហាញថា ក្រុមហ៊ុន ដែល ទទួលបានសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងខេត្តកោះកុង បានកំពុងគំរាមគំហែង អ្នកភូមិជាមួយនឹងការបណ្តេញចេញ។18 ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ រាយការណ៍ផងដែរថា មានករណីជាច្រើន ដែលដីមានកម្មសិទ្ធិ កំពុងតែប្រឈមនឹងការលក់ដីធ្លី ដោយ បង្ខំ ឬមិនមានប្រយោជន៍។ ឧទាហរណ៍ ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំង និង ខេត្តរតនគិរី បានពិពណ៌នាពីអារម្មណ៍ទទួលរងសម្ពាធបង្ខំចិត្តលក់ដីដែលទើប បានកម្មសិទ្ធិថ្មីរបស់ពួកគេទៅឱ្យអ្នកខាងក្រៅ យ៉ាងថោក។19
ការកែលម្អ និងវឌ្ឍនភាពសម្រាប់ថ្ងៃអនាគត
នៅឆ្នាំ ២០១០ រដ្ឋាភិបាលបានចាត់វិធានការក្តៅក្នុងការការពារសន្តិសុខកម្មសិទ្ធិដីធ្លីនៅពេលមាន ការអនុម័តច្បាប់អស្សាមិករណ៍។ ច្បាប់នេះគ្របដណ្តប់លើដំណើរការដែលរដ្ឋាភិបាលអាចកាន់កាប់ដីកម្មសិទ្ធិឯកជន។ ច្បាប់នេះកំណត់ថា រដ្ឋាភិបាលអាចដកហូតដីធ្លីសម្រាប់តែគម្រោងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរូបវន្តដើម្បីបម្រើឲ្យផលប្រយោជន៍ជាតិ និងសាធារណៈប៉ុណ្ណោះ ។20 ច្បាប់នេះបានតម្រូវឲ្យម្ចាស់អចលនវត្ថុដែលត្រូវបានដកហូត ទទួលបានសំណងយុត្តិធម៌ និងសមស្របជាមុន និងបានបង្កើក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិសម្រាប់ដំណើរការដកហូតនេះ ។21
ក្នុងនាមជារដ្ឋសមាជិកនៃអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សជាច្រើន កម្ពុជាមិនត្រូវពាក់ព័ន្ធនឹងការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ និងត្រូវការពារពលរដ្ឋពីការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំដោយនីតិបុគ្គលផ្សេងទៀត ។22 យ៉ាងនេះក្តី អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ សម្តែងការព្រួយបារម្ភថា ដោយសារកង្វះក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិសម្រាប់គ្រប់គ្រងលើដំណើរការបណ្តេញចេញ ឬទប់ស្កាត់ការដកហូតដីធ្លីដោយសារសម្បទានដី ហានិភ័យនៃការផ្ទេរដីធ្លីដោយបង្ខំងាយនឹងកើតមានឡើង។23
ទាក់ទងនឹងការផ្ទេរដីធ្លី
- ចំណាត់ថ្នាក់ដីធ្លី
- ការកាន់កាប់ដីធ្លី និងការចេញប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លី
- សម្បទាន
- ដី សិទ្ធិលំនៅដ្ឋាន និងការបណ្តេញចេញ
បច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយថ្ងៃទី ១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៥
ឯកសារយោង
- 1. USAID (២០១១). “ឯកសារថ្នាក់ប្រទេសរបស់ USAID ៖ សិទ្ធិទទួលបានអចលនវត្ថុ និងការគ្រប់គ្រងធនធាន” http://usaidlandtenure.net/sites/default/files/country-profiles/full-reports/USAID_Land_Tenure_Cambodia_Profile.pdf
- 2. Payne, Geoffrey និង Alain Durand-Lasserve (២០១២). “ការបន្ត ៖ សន្តិសុខកម្មសិទ្ធិ- ប្រភេទ គោលនយោបាយ ការអនុវត្ត និងបញ្ហាប្រឈម” http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Housing/SecurityTenure/Payne-Durand-Lasserve-BackgroundPaper-JAN2013.pdf
- 3. សៀវភៅសស្តីពីគោលនយោបាយដីធ្លី ឆ្នាំ២០១២។
- 4. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ ច្បាប់ស្តីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណី (២០១១), មាត្រា ៨០។ http://www.cambodiainvestment.gov.kh/content/uploads/2012/03/Law-on-Implementation-of-CC_Eng_FINAL_110531.pdf
- 5. ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ មាត្រា ៦៩ ដែលធ្វើវិសោធនកម្មដោយច្បាប់ស្តីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណី ឆ្នាំ ២០១១។http://www.cambodiainvestment.gov.kh/content/uploads/2012/03/Law-on-Implementation-of-CC_Eng_FINAL_110531.pdf
- 6. ច្បាប់ភូមិបាល ឆ្នាំ ២០០១ ជំពូក ៤។
- 7. ច្បាប់អស្សាមិករណ៍ឆ្នាំ ២០១០។
- 8. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា (២០១២) (យោងក្រមរដ្ឋប្បវេណី (២០០៧), មាត្រា ១៣៣ និង ១៣៥)។
- 9. Grimsditch, Mark et al (២០១២). “លទ្ធភាពទទួលបានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លី នៅ កម្ពុជា ៖ ការសិក្សាពីការចុះបញ្ជីដីធ្លីជាប្រព័ន្ធក្នុងខេត្តទាំងបី និងរដ្ឋធានី” វេទិការ អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជា។
- 10. ដូចខាងលើ។
- 11. ដូចខាងលើ។ សូ សុខប៊ុនធឿន (២០១០). “សិទ្ធិដីធ្លីនៅកម្ពុជា ៖ កំណែទម្រង់មិនចេះចប់.” ការវិភាគរបស់មជ្ឈមណ្ឌលបូព៌ា-បស្ចឹម លេខ ៩៧។ https://www.eastwestcenter.org/publications/land-rights-cambodia-unfinished-reform
- 12. Grimsditch, Mark និង Laura Schoenberg. “ចំណាត់ការថ្មី និងគោលនយោបាយមានស្រាប់ ៖ ការអនុវត្ត និងផលប៉ះពាល់នៃបទបញ្ជាលេខ ០១.” វេទិការអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជា (២០១៥)។ http://www.ngoforum.org.kh/NewActionsandExistingPoliciesImplementationandImpactsofDirective01_Eng.pdf
- 13. មើល Grimsditch et al (ឆ្នាំ២០១២)។
- 14. ដូចខាងលើ។
- 15. អង្គការ លីកាដូ. (២០១៤). “សេចក្តីថ្លែងការណ៍ ៖ ឆ្នាំ ២០១៤ ជាអំឡុងពេល កើតមានជាថ្មីនៃទំនាស់ដីធ្លីនៅកម្ពុជា.” ថ្ងៃទី ១ ខែ មេសា។ ចូលអាននៅខែមេសា ឆ្នាំ២០១៤ http://www.licadho-cambodia.org/pressrelease.php?perm=342 ។ អង្គការ លីកាដូ. ២០១៥. សេចក្តីថ្លែងការណ៍៖ ការងើបឡើងជាថ្មីនៃជម្លោះដីធ្លី គួរត្រូវដោះស្រាយជាដាច់ខាត ចៀសជាងបដិសេធ ថ្ងៃទី ១៩ ខែកុម្ភៈ. http://www.licadho-cambodia.org/pressrelease.php?perm=374.។
- 16. Linda Lindstrom and Mark Grimsditch. ឆ្នាំ២០១៣. “គោលនយោបាយសម្រាប់អ្នកក្រ? ភ្នំពេញ សន្តិសុខកម្មសិទ្ធិ និងសរាចរលេខ ០៣.” រាជធានីភ្នំពេញ: កិច្ចផ្តួចផ្តើមទីក្រុង. https://www.academia.edu/8476693/Policy_for_the_Poor_Phnom_ Penh_Tenure_Security_and_Circular_03។
- 17. ការិយាល័យឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្ស. ឆ្នាំ២០១២. “ការបណ្តេញចេញ និងការតាំងលំនៅជាថ្មី នៅកម្ពុជា៖ “តម្លៃមនុស្ស ផលប៉ះពាល់ និងដំណោះស្រាយ.” ឆ្នាំ២០១២. http://cambodia.ohchr.org/WebDOCs/DocProgrammes/Resettlement_Study-28_Feb_2012_Eng.pdf ។
- 18. ម៉ៃ ទិត្យថារ៉ា.ឆ្នាំ២០១៥. “អ្នកភូមិ៖ ក្រុមហ៊ុនអភិវឌ្ឍសហភាព ដាក់ចេញការគម្រាមបណ្តេញចេញជាថ្មី.” ភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃទី ២១ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៥. http://www.phnompenhpost.com/national/udg-issuing-eviction-threats-again-villagers។
- 19. Alice Beban and ពូ សុវច្ចនា . ឆ្នាំ២០១៤. “សន្តិសុខមនុស្ស និងសិទ្ធិដីធ្លី នៅកម្ពុជា.” រាជធានីភ្នំពេញ: វិទ្យាស្ថានខ្មែរសំរាប់សហប្រតិបត្តិការនិងសន្តិភាព. http://www.cicp.org.kh/userfiles/file/Publications/Human-Security-executive-summary-eg-2.pdf. ។
- 20. ច្បាប់ស្តីពីអស្សាមិករណ៍ ឆ្នាំ២០១០ មាត្រា៤។ http://ppp.worldbank.org/public-private-partnership/library/cambodia-law-expropriation.
- 21. ដូចខាងលើ មាត្រា៧។
- 22. អង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិ. “សិទិ្ធកម្ទេចបំបាត់ចោល, ការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ.” ឆ្នាំ២០០៨. https://www.amnesty.org/download/Documents/52000/asa230022008en.pdf ។
- 23. Linda Lindstrom and Mark Grimsditch. ឆ្នាំ២០១៣. “គោលនយោបាយសម្រាប់អ្នកក្រ? ភ្នំពេញ សន្តិសុខកម្មសិទ្ធិ និងសរាចរលេខ ០៣.” រាជធានីភ្នំពេញ: កិច្ចផ្តួចផ្តើមទីក្រុង. https://www.academia.edu/8476693/Policy_for_the_Poor_Phnom_ Penh_Tenure_Security_and_Circular_03 ។
