កសិករនៅប្រទេសកម្ពុជា. រូបថត បានពី ខេម សុវណ្ណារា, អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីនិងប៉ាស៊ីហ្វិក, ថត ១២ កក្កដា ២០០៧. អាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY-NC-ND 2.0
សម្បទានដីសង្គមកិច្ច (SLCs) គឺសម្រាប់ផ្តល់ដល់ប្រជាជនដែលគ្មានដីធ្លី ឬ ខ្វះខាតដីធ្លីសម្រាប់សង់លំនៅដ្ឋាន និង/ឬបង្កើតប្រាក់ចំណូលតាមរយៈការធ្វើកសិកម្ម ។ ទោះបីជាដីនេះផ្តោតលើការជួយដល់ប្រជាជនក្រីក្រក៏ដោយ ប៉ុន្តែគំនិតផ្តួចផ្តើមសម្បទានដីសង្គមកិច្ច បានប្រឈមនឹងឩបសគ្គជាច្រើន ជាមួយនឹងសកម្មជន ក្រុមអង្គការសិទ្ធិដីធ្លី និងសហគមន៍នានា ដែលបានអះអាងថា សម្បទានដីសង្គមកិច្ច បានបង្កើតឲ្យមាននូវជម្លោះដីធ្លី និងការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើបានកើនឡើងបន្ថែមទៀត។1
ភាពគ្មានដីធ្លីនៅកម្ពុជា
ការសិក្សានានាបានបង្ហាញថា ចំនួនប្រជាជនកម្ពុជាដែលគ្មានដីធ្លីកំពុងកើនឡើង ទោះបីជាមិនទាន់មានស្ថិតិផ្លូវការបច្ចុប្បន្នភាពស្តីពីបញ្ហានេះយ៉ាងណាក៏ដោយ។ ការសិក្សាឆ្នាំ ២០១៤ ដែលធ្វើឡើងដោយវិទ្យាស្ថានបណ្តុះបណ្តាល ស្រាវជ្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា បានរកឃើញថា គំរូនៃការអង្កេតប្រមាណ ២៨% ជាប្រជាជនគ្មានដីធ្លីនៅចន្លោះឆ្នាំ ២០០៤ និង ២០១១ ហើយគំរូ ៤៧% មានដីធ្លីតិចជាងកន្លះហិចតា ជាទំហំដ៏ទាបបំផុតសម្រាប់ការចិញ្ចឹមជីវិត។2 តាមរយៈបញ្ហានេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានបង្កើត និងអនុវត្តប្រព័ន្ធបែងចែកដីរដ្ឋដល់ប្រជាជនគ្មានដីធ្លី។
គោលនយោបាយ
នៅឆ្នាំ ២០០២ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានអនុម័តគោលនយោបាយដីធ្លីបណ្តោះអាសន្នមួយ ដែលមានគោលបំណងបង្កើនការបែងចែកដីធ្លីប្រកបដោយសមធម៌។3 រដ្ឋាភិបាលបានចេញសេចក្តីប្រកាសស្តីពីគោលនយោបាយដីធ្លីឆ្នាំ ២០០៩ និងបានអះអាងឡើងវិញពីគោលបំណងបែងចែកដីធ្លីដល់ប្រជាជនដែលមានតម្រូវការ។ ក្រោមកម្មវិធីអនុវិស័យបែងចែកដីធ្លី រដ្ឋាភិបាលមានគោលបំណងបែងចែកដីធ្លីតាមរយៈសម្បទានដីសង្គមកិច្ច “ប្រកបដោយតម្លាភាព និងសមធម៌ ដើម្បីឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការដីធ្លីរបស់ប្រជាជន” ដោយផ្តោតលើប្រជាជនក្រីក្រី យោធិនពិការ និងគ្រួសារកងទ័ពពលី។4
ក្របខ័ណ្ឌគតិយុត្តិ
ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ បានបង្កើតជាផ្លូវការនូវសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ហើយអនុក្រឹត្យលេខ ១៩ ស្តីពីសម្បទានដីសង្គមកិច្ច បានចែងពីលក្ខខណ្ឌដែលសម្បទានដីសង្គមកិច្ច អាចត្រូវបានផ្តល់ឲ្យ និងប្រើប្រាស់។ ច្បាប់ភូមិបាលបានចែងថា សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ជាសម្បទានដីដែលបម្រើឲ្យផលប្រយោជន៍សង្គម “ដែលអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកទទួលប្រយោជន៍រៀបចំដើម្បីសង់លំនៅដ្ឋាន និង/ឬដាំដំណាំនៅលើដីរបស់រដ្ឋដើម្បីធានាការចិញ្ចឹមជីវិត”។5 ក្នុងអំឡុងពេលសម្បទាន សិទ្ធិរបស់សម្បទាននិកគឺស្រដៀងគ្នានឹងសិទ្ធិរបស់ម្ចាស់ដី។ សំខាន់បំផុតនោះគឺពួកគេមិនមានសិទ្ធិផ្ទេរដីនោះទៅឲ្យអ្នកផ្សេងឡើយ។
សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ត្រូវចេញដោយអនុក្រឹត្យមុនពេលកាន់កាប់ ឬ ដាំដំណាំលើដីនោះ និងត្រូវចុះបញ្ជីជាមួយក្រសួងរៀបចំដែនដី នគររូបនីយកម្ម និងសំណង់។6 ច្បាប់ភូមិបាល និងអនុក្រឹត្យបានបញ្ជាក់ថា សម្បទានដីសង្គមកិច្ច អាចត្រូវបានផ្តល់ឲ្យតែលើអចលនវត្ថុឯកជនរបស់រដ្ឋប៉ុណ្ណោះ។7
អនុក្រឹត្យលេខ ១៩ បានកំណត់យន្តការជាក់លាក់សម្រាប់ការផ្តល់ដីសម្បទានសង្គមកិច្ច។ ក្រៅពីប្រជាជនគ្មានដីធ្លី និងយោធិនពិការ ដីសម្បទានសង្គមកិច្ចអាចត្រូវបានផ្តល់ឲ្យគ្រួសារដែលត្រូវបានបណ្តេញចេញដោយការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសាធារណៈ ឬរងផលប៉ះពាល់ពីគ្រោះមហន្តរាយធម្មជាតិ យោធិនរំសាយ និងគ្រួសារកងទ័ពពិការ ឬស្លាប់ក្នុងពេលបំពេញភារកិច្ច ការសម្របសម្រួលការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងការសម្របសម្រួលសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដោយផ្តល់ដីធ្លីដល់កម្មករចម្ការ។8
យោងតាមលក្ខណៈនៃសម្បទានដីសង្គមកិច្ច វាអាចត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន ឬជាតិ។9 ដីសម្បទានសង្គមកិច្ចមូលដ្ឋានអាចត្រូវបានស្នើឡើងដោយពលរដ្ឋ ឬអង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលជំនួសមុខឲ្យសហគមន៍10 ចំណែកក្រសួង ឬស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាលផ្សេងទៀតត្រូវផ្តួចផ្តើមសម្បទានដីសង្គមកិច្ចថ្នាក់ជាតិ។11 បន្ទាប់ពីការប្រកាសផែនការដីសម្បទានសង្គមកិច្ច ប្រជាជនមូលដ្ឋានអាចដាក់សំណើសុំដែលវាយតម្លៃដោយក្រុមការងារថ្នាក់ស្រុក។12
ដើម្បីមានសិទ្ធិទទួលបានសម្បទានដីសង្គមកិច្ច បុគ្គលត្រូវតែ ៖
- មានសញ្ជាតិខ្មែរដែលមានសមត្ថភាពផ្លូវច្បាប់ក្នុងការកាន់កាប់ដី
- បំពេញលក្ខខណ្ឌហិរញ្ញវត្ថុដែលកំណត់ដោយប្រកាសរបស់ក្រសួងសង្គមកិច្ច ការងារ បណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ និងយុវនីតិសម្បទា
- មិនកាន់កាប់ ឬមានដីផ្សេងទៀតដែលសមមូលនឹង និងធំជាងទំហំដែលកំណត់សម្រាប់ សម្បទានដីសង្គមកិច្ច និង
- ត្រៀមខ្លួន មានឆន្ទៈ និងអាចចូលរួមក្នុងកម្មវិធីសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដោយយោងតាមផែនការសម្បទានដីសង្គមកិច្ចដែលបានអនុម័ត។
ផ្ទាំងរូបភាពព័ត៌មានអំពីកម្មវិធីសម្បទានដីសង្គមកិច្ចនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានសហផលិតឡើងដោយអង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ (អូឌីស៊ី) និងការិយាល័យឧត្តមស្នងការទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩ ដោយទទួលបានការឧបត្ថម្ភថវិកាពីសហគមន៍អឺរ៉ុប។ ផ្ទាំងរូបភាពនេះ ស្ថិតនៅក្រោមអាជ្ញាបណ្ណ CC BY-SA ។
សម្បទានដីសង្គមកិច្ច អាចត្រូវបានផ្តល់ឲ្យជាដីសង់លំនៅដ្ឋាន ឬដីកសិកម្ម ឬការរួមបញ្ចូលទាំងពីរ។13 អ្នកទទួលបានសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ត្រូវចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយអាជ្ញាធរផ្តល់សិទ្ធិ។ ដោយសារកង្វះលំនៅដ្ឋាន អ្នកទទួលបានដីសង់លំនៅដ្ឋានត្រូវសង់ជម្រកអចិន្រ្តៃយ៍ក្នុងរយៈពេល ៣ ខែ ហើយសមាជិកគ្រួសារ ត្រូវរស់នៅអចិន្រ្តៃយ៍លើដីនោះក្នុងរយៈពេលយ៉ាងតិច ៦ ខែក្នុងមួយឆ្នាំ ។ អ្នកទទួលបានសម្បទានដីសង្គមកិច្ចកសិកម្មគួរចាប់ផ្តើមដាំដុះលើដីនោះក្នុងរយៈពេល ១២ ខែនៃការទទួលបានដី និងបន្តប្រើប្រាស់ដីនោះ។ បន្ទាប់ពីការរស់នៅ ឬប្រើប្រាស់ជាបន្តបន្ទាប់រយៈពេល ៥ ឆ្នាំ អ្នកទទួលបានសម្បទានដីសង្គមកិច្ច មានសិទ្ធិស្នើសុំប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លី។ ក្នុងអំឡុងពេល ៥ ឆ្នាំ អ្នកទទួលបានដីមិនអាចផ្ទេរសម្បទានដីសង្គមកិច្ចទៅអ្នកផ្សេង ឬនីតិបុគ្គលផ្សេងបានឡើយ ហើយប្រសិនបើអ្នកទទួលបានដី មិនបំពេញតាមលក្ខខណ្ឌនេះ ដីនោះអាចត្រូវបានដកហូតជាដីរដ្ឋវិញ ឬបែងចែកឡើងវិញ។14
ដំណើរការបែងចែកសម្បទានដីសង្គមកិច្ច
វឌ្ឍនភាពនៃគោលដៅផ្តល់សម្បទានដីសង្គមកិច្ចសម្រាប់សង់លំនៅដ្ឋាន និងធ្វើកសិកម្មត្រឹមកម្រិតទាបបំផុតដល់ប្រជាជនគ្មានដីធ្លី ១០.០០០ គ្រួសារត្រឹមឆ្នាំ ២០១០ មានភាពយឺតយ៉ាវ។15 នៅខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០១០ សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ត្រូវបានផ្តល់ឲ្យប្រជាជន ២.៥៩៥ គ្រួសារ។16 ផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិឆ្នាំ ២០១៤-២០១៨ បានបញ្ជាក់ថា នៅចុងឆ្នាំ ២០១៣ ប្រជាជន ៣១.០០០ គ្រួសារនឹងទទួលបានដីធ្លីក្រោមកម្មវិធីសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដែលក្នុងនោះប្រជាជន ១៥.០០០ គ្រួសារជាពលរដ្ឋក្រីក្រ។
ខណៈ ដីសរុបប្រមាណរាប់ពាន់ហិចតា ត្រូវបានផ្តល់ជាសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដីដែលត្រូវបានផ្តល់ ជាសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច គឺមានទំហំរហូតដល់ ១,២ លានហិចតា។17 ដោយសារកង្វះដីសម្រាប់សម្បទាន ដីសង្គមកិច្ច រាជរដ្ឋាភិបាលបានចង្ហុលបង្ហាញថា ខ្លួនមានគោលបំណងស្វែងរក និងកំណត់ដីដែលមិន មានការប្រើប្រាស់ ដែលបានមកពីការលប់ចោលសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ឬតាមរយៈការដោះមីន។ រាជរដ្ឋាភិបាលក៏ស្វះស្វែងបង្កើតគោលនយោបាយ ភាពជាដៃគូផ្នែកសម្បទាន ដីសង្គមកិច្ច និង សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ដើម្បីពង្រឹងយន្តការសម្បទាន ដីសង្គមកិច្ចរួម។18
គម្រោងបែងចែកដីធ្លីសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមរបស់ធនាគារពិភពលោក និងអង្គការ GIZ (LASED) គឺជាការជួយជ្រោមជ្រែងមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់ការបង្កើននូវទំហំសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ។ នៅឆ្នាំ ២០០៨ គម្រោងនេះ មានគោលបំណងដើម្បីបង្កើនដំណើរការកំណត់ និងប្រើប្រាស់ដីរដ្ឋដែលត្រូវបានផ្ទេរទៅឲ្យប្រជាជនគ្មានដីធ្លី។ មានរបាយការណ៍ស្តីពីជម្លោះនានាពាក់ព័ន្ធនឹងទំហំសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដែលផ្តល់ឲ្យតាមរយៈគម្រោង LASED ។ ផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិឆ្នាំ២០១៤-២០១៨ បានបញ្ជាក់ថា នៅខែ កក្កដា ឆ្នាំ ២០១៤ ប្រជាជន ៥,០០០ គ្រួសារទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីគម្រោងនេះ ខណៈដែលធនាគារពិភពលោកបានរាយការណ៍នៅខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ២០១៤ ថា ប្រជាជន ៣,១៤៨ គ្រួសារទទួលបានដីធ្លីពីគម្រោងនេះ។ ក្រៅពីនេះ ធនាគារពិភពលោក និងអង្គការ GIZ បានរាយការណ៍ពីជោគជ័យយ៉ាងធំធេង និងអត្រាតាំងលំនៅដ្ឋានថ្មី ដែលធ្វើឲ្យមានភាពប្រសើរឡើងផ្នែកសន្តិសុខស្បៀង និងការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ។19
ផ្ទុយទៅវិញ នៅខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០១៥ របាយការណ៍របស់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមួយបានកំណត់ថា ការតាំងទីលំនៅថ្មីលើដីសម្បទានសង្គមកិច្ចគឺបានតិចជាង ៥០% ហើយដីកសិកម្មត្រឹមតែ ៤១% ប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានដាំដុះដោយសារដីមិនសូវមានជីជាតិ កង្វះសមត្ថភាព និងជម្លោះដីធ្លី។20 លទ្ធផលក្នុងការរាយការណ៍គឺ ដីកសិកម្មគឺមិនគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីទ្រទ្រង់ការដាំដុះគ្រប់គ្រាន់ ដែលធ្វើឲ្យមានអសន្តិសុខស្បៀង។ ក្រៅពីនេះ មានការបញ្ជាក់ថា សន្តិសុខកម្មសិទ្ធិដីធ្លីមិនមានភាពប្រសើរឡើងនោះទេសម្រាប់អនុប្បទានិក ដោយសារតែមិនទាន់មានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ ទោះបីជាដំណើរការនេះបានធ្វើឡើងនៅឆ្នាំ ២០១៣ ក៏ដោយ។21
នៅតែមានបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនក្នុងការអនុវត្តយន្តការនានាដើម្បីធានានូវចីរភាព ផ្នែកសង្គម និងបរិស្ថាន ចំពោះសម្បទានដីសង្គមកិច្ច។ នៅឆ្នាំ ២០០៨ ឯកសារគោលជំហរអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលបានបង្ហាញក្តីបារម្ភថា សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដែលធ្វើឡើងក្នុងមូលដ្ឋាន កំពុងត្រូវបានផ្តល់ឲ្យដោយមិនមានការវាយតម្លៃគ្រប់គ្រាន់ផ្នែកបរិស្ថាន និងសង្គម និងធ្វើឡើងក្នុងតំបន់ដែលមានការកាន់កាប់ជាស្រេចទៅហើយ។22
ជម្លោះដីធ្លីដោយសារសម្បទានដីសង្គមកិច្ច
យោងតាមរបាយការណ៍របស់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដំណើរការនៃការផ្តល់សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ភ្ជាប់ទៅនឹងជម្លោះដីធ្លីនៅទូទាំងប្រទេស ។ របាយការណ៍ដែលចេញផ្សាយដោយសមាគមអាដហុក បានកត់សម្គាល់ឃើញថា នៅឆ្នាំ ២០១២ រាជរដ្ឋាភិបាលបានផ្តល់សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ចំនួន ៣៨ គឺជាចំនួនដែលកើនឡើងទ្វេដង ធៀបនឹងឆ្នាំ ២០១១ ដែលគ្របដណ្តប់ចំនួន ១០០៧៩០។23 ក្នុងចំណោមសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ចំនួន ៣៨ ការសិក្សាមួយបានរកឃើញថា សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ចំនួន ១៣ បានបង្កឲ្យមានជម្លោះដីធ្លី។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ចំនួនសម្បទានដីសង្គមកិច្ចត្រូវបាន រាយការណ៍ថា បានកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំង។24 ប៉ុន្តែដំណើរការនៃការផ្តល់នោះ ធ្វើឲ្យមានកង្វល់ជាច្រើន។25 នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ ជម្លោះដីធ្លី នៅក្នុងសម្បទានដីសង្គមកិច្ច នៅតែត្រូវបានរាយការណ៍នៅកាសែត ក្នុងស្រុក។26
ជម្លោះជាច្រើន ត្រូវបានឲ្យដឹងថាមានការកើនឡើង នៅពេលដែលសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ត្រូវបានផ្តល់ឲ្យ នៅតំបន់ដែលមានប្រជាជនរស់នៅរួចស្រេចទៅហើយ ។ មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា បានរាយការណ៍ករណីមួយនៅស្រុកគូលេន ខេត្តព្រះវិហារ ជាតំបន់ដែលរាជរដ្ឋាភិបាល បានផ្តល់ដី ៥៥៥៧ ហិចតា ជាសម្បទានដីសង្គមកិច្ច សម្រាប់កងទ័ពពិការចំនួន ១៦០ នាក់។27 ទោះយ៉ាងណា តំបន់ដែលបានបង្កើតជាសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ត្រូវបានកាន់កាប់រួចហើយ ។ អ្នកស្រុក ៤០០ នាក់ ដែលកំពុងរស់នៅលើតំបន់នោះ បានចោទ អាជ្ញាធរថា បានបំផ្លិចបំផ្លាញ អណ្តូង និងដីចម្ការរបស់ពួកគេ ក្រោយពីអចលនទ្រព្យរបស់ពួកគេ ត្រូវបានផ្លាស់ទៅជាសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ។
មានរបាយការណ៍ដែលថា សម្បទានដីសង្គមកិច្ចអាចធ្វើឲ្យសិទ្ធិកាន់កាប់របស់អ្នកទទួលបានផល ប្រយោជន៍ដ៏មានសក្តានុពល កាន់តែខ្សោយទៅៗ ។ ករណីសិក្សាឆ្នាំ ២០១៣ នៅខេត្តក្រចេះ បានរកឃើញថា មាន ១៣០ គ្រួសារ ត្រូវបានបណ្តេញចេញពី សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដោយព្រោះតែ ការកាន់កាប់របស់ពួកគេបានចាប់ផ្តើមក្រោយឆ្នាំ ២០០១ ហើយជាលទ្ធផល អាជ្ញាធរបានចាត់ទុកថា ពួកគេរំលោភបំពានយកដីរដ្ឋដោយខុសច្បាប់។28
មានគេរាយការណ៍មកថា នៅក្នុងករណីមួយចំនួន បុគ្គលមានអំណាច បានប្រើប្រាស់សម្បទានដីសង្គម កិច្ច ជាយន្តការមួយសម្រាប់រំលោភយកដីធ្លីពីសហគមន៍ក្រីក្រ។ សមាគមអាដហុក បានរាយការណ៍ ករណីមួយនៅស្រុកចោមក្សាន្ត ខេត្តព្រះវិហារ ជាតំបន់ដែលមានអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមួយ គ្រប់គ្រងដោយឧត្តមសេនីផ្កាយមួយម្នាក់ ត្រូវបានផ្តល់សម្បទានដីសង្គមកិច្ច នៅតំបន់ដែលមានប្រជាជនកំពុង រស់នៅរួចហើយ។29 សម្បទានដីសង្គមកិច្ចនេះ ត្រូវបានផ្តល់ឲ្យក្នុងការសន្មត់ថាគ្រួសារពិការ នឹងត្រូវបាន តាំងទីលំនៅនៅទីនោះដោយអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល។ ផ្ទុយមកវិញ អ្នកស្រុកបាន អះអាងថា ដីដែល គ្របដណ្តប់ដោយសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ត្រូវបានលក់ដូរដោយអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីប្រាក់ ចំណេញ ។ អ្នកស្រុកបានចោទថា ពួកគេត្រូវបានរងការយាយីពីសំណាក់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែល ធ្វើឲ្យអ្នកស្រុកមួយចំនួនចាកចេញពីដីធ្លីរបស់ខ្លួនដោយពុំមានការផ្តល់សំណងអ្វីទាំងអស់។
សម្បទានដីសង្គមកិច្ចនៅតំបន់ទីក្រុង
សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ជាឧបករណ៍ដើម្បីធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវតំបន់ដែល មានគ្រួសារក្រីក្រ និង លំនៅដ្ឋាន ពុំមានរបៀបរៀបរយនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង ។ ឧទាហរណ៍ពីរដែលត្រូវបាន គេស្គាល់យ៉ាងច្បាស់ គឺ ដីក្រហម និង បុរីកីឡា ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដែលតំបន់ទាំងពីរនេះ ជាលទ្ធផល កើតមានជម្លោះដីធ្លី ។ យោងតាមអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន ដីក្រហម គឺជាសហគមន៍មានប្រាក់ចំណូលទាប ដែលមាន១៤៦៥ គ្រួសារ រស់នៅលើដី ៤.៧ ហិកតា (តួលេខទាំងនេះ មានការអះអាងផ្សេងៗគ្នាក្នុង ចំណោមអ្នកស្រុក) នៅក្នុងសង្កាត់ទន្លេបាសាក់ កណ្តាលក្រុងភ្នំពេញ ។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់ អង្គការមិនមែន រដ្ឋាភិបាល ដីនេះគឺជាកម្មសិទ្ធិឯកជនរបស់រដ្ឋ ទោះបីជា ថាតើស្ថាប័នរបស់រដ្ឋ ដែលបាន គ្រប់គ្រងដីនេះ មិនច្បាស់លាស់ក៏ដោយ។30 ប៉ុន្តែអ្នកសង្កេតការណ៍មួយចំនួនរបស់អង្គការមិនមែន រដ្ឋាភិបាល បានចាត់ ទុកសហគមន៍នេះ មានឯកសារកាន់កាប់ដីធ្លី និងភាពជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ យោងតាម ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១។31
នៅឆ្នាំ ២០០៣ រាជរដ្ឋាភិបាលបានប្រកាសកែប្រែតំបន់នេះ ពីអចលនទ្រព្យរបស់រដ្ឋទៅជា សម្ប ទាន ដីសង្គមកិច្ច ជាចំណែកនៃផែនការអភិវឌ្ឍក្នុងការចែករំលែកដីធ្លី។32 ដីមួយផ្នែកគឺដើម្បីផ្តល់ឱ្យក្រុម ហ៊ុន ឯកជន និង ដីមួយផ្នែកទៀត ត្រៀមទុកសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ។ ក្រុមហ៊ុនឯកជន អាចនឹងផ្តល់លំ នៅដ្ឋាន បែបទំនើប នៅក្នុងតំបន់នេះ ដល់ប្រជាជនទាំងអស់ ត្រឡប់មកវិញសម្រាប់ដីមួយផ្នែកនេះ ។
គម្រោងបែងចែកដី មិនបានបន្តដំណើរការដូចបានកំណត់នៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងទេ ។ ក្រុមដែល អះអាងថា ខ្លួនជាតំណាងសហគមន៍ បានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងថ្មីមួយជាមួយនឹងក្រុមហ៊ុន មានភាពខុសគ្នាជាច្រើននឹងកិច្ចព្រមព្រៀងដើម ។ កិច្ចព្រមព្រៀងថ្មី បានចែងថា ក្រុមហ៊ុន នឹងដាក់សហ គមន៍នៅចម្ងាយ ២០ គីឡូម៉ែត្រ គឺនៅឆ្ងាយពី សហគមន៍ដីក្រហម នៅឯក្នុងស្រុកមួយ ជាយក្រុង។ លើសពីនេះទៀត ក្រុមហ៊ុននឹងត្រូវបានទទួលដីក្រហមទាំងមូល។33
យោងតាមការសិក្សាលើកិច្ចព្រមព្រៀង អ្នកស្រុកបានអះអាងថា ពួកគេមិនមានការពិគ្រោះ យោបល់ និងមិនបានយល់ព្រមជាមួយកិច្ចព្រមព្រៀងមួយនេះទេ ។ បើយោងតាមអ្នកអង្កេតការណ៍ របស់ អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល កិច្ចព្រមព្រៀងនេះគឺមិនមានសុពលទេ នៅក្នុងច្បាប់កម្ពុជា ពីព្រោះតំណាង សហគមន៍មិនមានសិទ្ធិក្នុងការលក់ដីធ្លីក្នុងនាមសហគមន៍ឡើយ។34 ភាពស្របច្បាប់នៃកិច្ចព្រមព្រៀង ត្រូវបានតតាំងនៅក្នុងតុលាការ ។ ទោះបីយ៉ាងណា តុលាការបានសម្រេចថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ត្រូវតែគោរពតាម ។ ជាលទ្ធផល សហគមន៍នេះ ក៏ត្រូវបានរងការបណ្តេញចេញដោយអំពើហិង្សា ។
អ្នកសង្កេតការណ៍អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល បានកត់សម្គាល់ឃើញថា មានទិដ្ឋភាពមានលក្ខណៈ បញ្ហា ជាច្រើនក្នុងរឿងសម្បទានដីសង្គមកិច្ចដីក្រហម។35 ទិដ្ឋភាពមួយដ៏សំខាន់បំផុតគឺពាក់ព័ន្ធទៅនឹង ការអនុវត្តសម្បទានដីសង្គមកិច្ច នៅក្នុងតំបន់មួយដែលត្រូវបានកាន់កាប់រួចទៅហើយ និងជាកន្លែងដែល អ្នកស្រុក មានឯកសារគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការកាន់កាប់ស្របច្បាប់ គឺ ប្លង់កម្មសិទ្ធិ ។ ជាជាងការធានាឱ្យ មានសិទ្ធិលើអចលនទ្រព្យរបស់អ្នកស្រុក ដែលមានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លី សម្បទានដីសង្គមកិច្ច បានធ្វើការ ផ្ទេរដីរបស់ ពួកគេ ទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនឯកជន ។
បញ្ហាដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងតំបន់ដីក្រហម បានបង្ហាញឲ្យឃើញពីការអន្តរាគមន៍ការចែករំ លែកដីជាសម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដទៃទៀតនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ។ តំបន់ដីក្រហម គឺជាតំបន់តាំង ទីលំនៅមួយរបស់គ្រួសារក្រីក្រ ក្នុងចំណោមតំបន់ទាំងបួនក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដែលត្រូវបានបង្កើតជា សម្បទានដីសង្គមកិច្ច ដែលជាផ្នែកមួយនៃកម្មវិធីលើកម្ពស់លំនៅដ្ឋានរបស់រដ្ឋាភិបាល ឆ្នាំ ២០០៣ ។ តំបន់តាំងទីលំនៅបីកន្លែង បានបញ្ចប់ទៅ ដោយសហគមន៍ដែលត្រូវទទួលផលប្រយោជន៍ ត្រូវបាន បណ្តេញចេញ និង ទីបួន គឺ បុរីកីឡា ជម្លោះដីធ្លីអូសបន្លាយនេះ បានបង្កឲ្យមានសមាមាត្រ ប្រជាពលរដ្ឋ សាងសង់ផ្ទះសម្បែងឡើងវិញនៅតំបន់នោះ។ 36
ពាក់ព័ន្ធនឹងសម្បទានដីសង្គមកិច្ច
- សម្បទាន
- ដីធ្លី សិទ្ធិលំនៅដ្ឋាន និងការបណ្តេញចេញ
ធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ៖ ១ កក្កដា ២០១៥
ឯកសារយោង
- 1. អង្គការ LICADHO. ២០១៥. “នៅលើផ្ទៃដីដ៏ស្ងួតហួតហែង៖ ការស្វែងយល់ពីដីសម្បទានសង្គមកិច្ច” http://www.licadho-cambodia.org/reports/files/208LICADHOReport-LASEDSocialLandConcessions2015-English.pdf
- 2. ចាន់ សុផល. ២០០៨. “ឯកសារសង្ខេបគោលនយោបាយ៖ ផលប៉ះពាល់នៃតម្លៃអាហារខ្ពស់នៅកម្ពុជា”. វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា, ទំព័រ ២. https://cdri.org.kh/wp-content/uploads/HFPsurveyPME.pdf
- 3. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គណៈរដ្ឋមន្រ្តី .២០០១. “របាយការណ៍របស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាស្តីពីគោលនយោបាយដីធ្លី” ឧសភា ២០០១; រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា. ២០០២. “ឯកសារបណ្តោះអាសន្នស្តីពីយុទ្ធសាស្រ្តក្របខ័ណ្ឌគោលនយោបាយដីធ្លី” រៀបរៀងដោយក្រុមប្រឹក្សាគោលនយោបាយដីធ្លី.
- 4. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គណៈរដ្ឋមន្រ្តី. ២០០៩. “សេចក្តីប្រកាសរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាស្តីពីគោលនយោបាយដីធ្លី” ១ កក្កដា ២០០៩.
- 5. ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ មាត្រា ៤៩
- 6. ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ មាត្រា ៥៣
- 7. ច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១ មាត្រា ៥៨
- 8. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា. ២០០៣. “អនុក្រឹត្យលេខ ១៩ ស្តីពីដីសម្បទានសង្គមកិច្ច” ១៩ មីនា ២០០៣ មាត្រា ៣ http://www.cambodiainvestment.gov.kh/sub-decree-19-on-social-land-concessions_030319.html
- 9. ដូចឯកសារយោងខាងលើ ជំពូក ២ និង ៣
- 10. ដូចឯកសារយោងខាងលើ មាត្រា ៥
- 11. ដូចឯកសារយោងខាងលើ មាត្រា ៧
- 12. ដូចឯកសារយោងខាងលើ មាត្រា ១២ និង ១៣
- 13. ដូចឯកសារយោងខាងលើ មាត្រា ១៥
- 14. ដូចឯកសារយោងខាងលើ មាត្រា ១៨
- 15. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា. ២០០៦. “ផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ៖ ២០០៦-២០១០”. ២៧ មករា៖ ៦០. http://www.paris21.org/sites/default/files/cambodia-nsdp-2006-2010.pdf
- 16. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា. ២០១០. “ផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិបច្ចុប្បន្នភាព ២០០៩-២០១៣”. ៣០ មិថុនា ៖ ៣៥ និង ១២៨. http://www.gafspfund.org/sites/gafspfund.org/files/Documents/Cambodia_6_of_16_STRATEGY_National_Strategic_%20Development_Plan.NSDP__0.pdf
- 17. ផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ ២០១៤-២០១៨. កក្តដា ២០១៤, ទំព័រ ៣០. http://www.maff.gov.kh/គោលនយោបាយ/ 1240-nsdp-2014-2018-en.html ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់និងនេសាទ. “ទិដ្ឋភាពទូទៅ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច” ចូលអាន ៣ កក្តដា ២០១៥. http://www.maff.gov.kh/elc/
- 18. ផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ ២០១៤ – ២០១៨
- 19. ធនាគារពិភពលោក. “គម្រោងបែងចែកដីធ្លីសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ធនាគារពិភពលោក (LASED)”. ចូលអាន ២៤ មិថុនា ២០១៥. http://www.worldbank.org/projects/P084787/land-allocation-social-economic-development?lang=en និង “ការបែងចែកដីធ្លីសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច – LASED.” អង្គការ GIZ (២០១៤)។ ដកស្រង់នៅថ្ងៃទី ២៤ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០១៥។ http://giz-cambodia.com/wordpress/wp-content/uploads/FactSheet-LASED-140529.pdf
- 20. អង្គការ LICADHO. ២០១៥.
- 21. ដូចឯកសារយោងខាងលើ
- 22. វេទិកាអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជា. ២០០៨. “ឯកសារគោលជំហររបស់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីការអភិវឌ្ឍរបស់កម្ពុជានៅអំឡុងឆ្នាំ ២០០៧-២០០៨”. វិច្ឆិកា នាំ ២០០៨៖ ៦៦. https://data.opendevelopmentmekong.net/dataset/ngo-position-papers-on-cambodia-s-development-2007-2008/resource/c2f6a8b1-5082-454e-a949-aaf77b2969de/view/ba6cc1d1-8d9e-4537-9beb-33e89fb319d8
- 23. បុគ្គលិកវិទ្យុអាស៊ីសេរី. ២០១៥. “សន្តិសុខប្រដាប់ដោយអាវុធបណ្តេញអ្នកភូមិក្នុងខេត្តក្រចេះដោយបង្ខំ” វិទ្យុវិទ្យុអាស៊ីសេរី ចេញផ្សាយ ៩ មេសា ២០១៥. http://www.rfa.org/english/news/cambodia/authorities-evict-villagers-in-kratie-04092015170819.html
- 24. S. Worrell. ២០១៤. “សម្បទានដីសង្គមកិច្ចកើនឡើង” កាសែតភ្នំពេញប៉ុស្ត ចេញផ្សាយ ៣១ មករា ២០១៤. ចូលអាន ២៥ តុលា ២០១៤. http://www.phnompenhpost.com/national/social-land-concessions-climb
- 25. អង្គការលីកាដូ. ២០១៥.
- 26. ជាឧទាហរណ៍ ចូរមើល៖ បុគ្គលិកវិទ្យុអាស៊ីសេរី. ២០១៥. “ក្រុមសន្តិសុខដែលបំពាក់ដោយអាវុធ បណ្តេញអ្នកស្រុកចេញពីភូមិដោយបង្ខំនៅខេត្តក្រចេះ នៃប្រទេសកម្ពុជា”. វិទ្យុអាស៊ីសេរី ចេញផ្សាយ ៩ មេសា ២០១៥. http://www.rfa.org/english/news/cambodia/authorities-evict-villagers-in-kratie-04092015170819.html
- 27. មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា. ២០១៤. “ជម្លោះដីធ្លីប្រទេសកម្ពុជា៖ ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃស្ថានភាពដីធ្លី” មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា. ភ្នំពេញ.
- 28. A. Neef, S. Touch and J. Chiengthong. ២០១៣. “នយោបាយ និងក្រមសីលធម៌នៃសម្បទានដីនៅតំបន់ជនបទនៃប្រទេសកម្ពុជា”. ទស្សនាវដ្តី កសិកម្ម បរិស្ថាន សេដ្ឋកិច្ច. ២៦៖ ១០៨៥-១១០៣
- 29. សមាគមអាដហុក. ២០១២. “អ្នកស្រុករស់នៅឃុំកន្ទួត ស្រុកចោមក្សាន្ត បានសន្យានឹងចាត់វិធានការ ក្រោយពីបានដាក់ញត្តិ ទៅឲ្យនាយករដ្ឋមន្ត្រី”. ចូលអាន ២៨តុលា ២០១៥. https://www.adhoccambodia.org/villagers-from-kantuot-commune-preah-vihear-province-are-promised-action-after-delivering-petition-to-prime-minister/
- 30. អង្គការលីកាដូ. ២០០៨. “ការពន្យល់ពីករណីដីធ្លីសហគមន៍ដីក្រហម រាជធានីភ្នំពេញ៖ អង្គការលីកាដូ.
- 31. អង្គការស្ពានទៅកាន់សន្តិភាព អាស៊ីអាគ្នេយ៍. ២០០៩. “ចោលួចដីក្រហមដ៏ធំ”. ចូលអាន ២៣ តុលា ២០១៥. https://data.opendevelopmentcambodia.net/library_record/the-grand-theft-of-dey-krahorm
- 32. លិខិតលេខ ៨៧៥ ស.ជ.ណ របស់ទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្រ្តី ចុះថ្ងៃទី ៨ កក្តដា ២០០៣ “សំណើសុំគោលការណ៍ ដើម្បីគ្រប់គ្រងសម្បទានដីសង្គមកិច្ចសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍលំនៅដ្ឋានដល់សហគមន៍ក្រីក្រនៅរាជធានីភ្នំពេញ”
- 33. អង្គការលីកាដូ. ២០០៨. “ការពន្យល់ពីករណីដីធ្លីសហគមន៍ដីក្រហម រាជធានីភ្នំពេញ”៖ អង្គការលីកាដូ.
- 34. ក្រុមការងារ ដីធ្លី និងលំនៅដ្ឋាន. ២០០៩. សិទ្ធិដីធ្លី និងលំនៅដ្ឋាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា របាយការណ៍ស្រប ២០០៩. ចូលអាន ២០ តុលា ២០១៥ http://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/docs/ngos/CHRE_Cambodia_ CESCR42.pdf
- 35. អង្គការលីកាដូ. ២០០៨. “ការពន្យល់ពីករណីដីធ្លីសហគមន៍ដីក្រហម”. រាជធានីភ្នំពេញ៖ អង្គការលីកាដូ.
- 36. P. Rabe. ២០១០. “ការបែងចែកដីធ្លី នៅទីក្រុងភ្នំពេញ និងបាងកក៖ មេរៀនពីគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ តំបន់អនាធិបតេយ្យ នៅក្នុងទីក្រុងពីរដែលមានការរីកចំរើននៅអាស៊ីរអាគ្នេយ៍ បួនទសវត្សរ៍មកនេះ”. ចូលអាន ១១ តុលា ២០១៥. https://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/media/documents/event/Rabe.pdf
