ជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ទ្វេភាគី

ស្ពានភូមិដូងលើទន្លេតាតៃ។ រូបភាព ដោយ Robert Tyabji, ថតនៅថ្ងៃទី ០៩ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ២០១០។ ក្រោមអាជ្ញារបណ្ណ CC BY-NC-ND 2.0។

ជំនួយទ្វេភាគី គឺជាជំនួយដែលផ្តល់ដោយផ្ទាល់ដោយរដ្ឋាភិបាលមួយទៅឱ្យរដ្ឋាភិបាលមួយទៀត ឬទៅឱ្យអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលក្នុងស្រុកមួយ។¹ រាជរដ្ឋាភិបាលនៃកម្ពុជាបាននឹងកំពុងទទួលជំនួយទ្វេភាគីចាប់តាំងពីការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ ១៩៩៣។ ដូច្នេះហើយ ទើបប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលមូលនិធិយ៉ាងច្រើនសន្ធិកសន្ធាប់ពីបណ្តាដៃគូអភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិនានា។²

ខ្ទង់ចំនាយផ្លូវការនៃជំនួយសម្រាប់ឆ្នាំ ២០១៥ មានចំនួន ៨១៧,៥៦៥,៧៥១ ដុល្លារអាមេរិក និងប្រាក់ចំនួន ១,០៣៩,៤៨០,២៩២ ដុល្លារអាមេរិក ដែលបានគ្រោងទុកសម្រាប់ឆ្នាំ ២០១៦ (ខ្ទង់ចំនាយជាក់ស្តែងនៅមិនទាន់មាននៅឡើយទេនៅពេលនេះ)។ ជំនួយប្រភេទនេះត្រូវបានផ្តល់ទៅកាន់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា តាមរយៈជំនួយឥតសំណង កម្ចី និង ជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ផ្លូវការ (ODA)។ អស់រយៈពេលប៉ុន្មានទស្សវត្សមកនេះ ជំនួយទ្វេភាគីបានផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងលើសលុបលើមូលនិធិជំនួយឥតសំណងវិញ។ ប្រទេសជាច្រើនមាន “កិច្ចព្រមព្រៀងសហប្រតិបត្តិការ” ជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាចំពោះប្រភេទជំនួយមួយចំនួន។³ កិច្ចព្រមព្រៀងប្រភេទទាំងនេះអនុញ្ញាតឱ្យប្រទេសម្ចាស់ជំនួយមានធាតុបញ្ជូលមួយចំនួន ទៅតាមប្រភេទនៃគម្រោងណាមួយដែលមូលនិធិជំនួយរបស់ពួកគេនឹងផ្តល់ទៅឱ្យ ប៉ុន្តែដោយសារតែធម្មជាតិនយោបាយនៃជំនួយទ្វេភាគី គម្រោងទាំងនេះនឹងត្រូវបានរំពឹងថានឹងមិនសូវមានច្រើននៅក្នុងគម្រោងសង្គមស៊ីវិលនានា ខណៈដែលវានឹងក្លាយជាកម្លាំងជម្រុញខ្លាំងលើវិស័យហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ។⁴

ការផ្លាស់ប្តូរថ្មីៗនេះរបស់ប្រទេសកម្ពុជាពី “ប្រទេសមានសេដ្ឋកិច្ចចំណូលទាប” មកស្ថិតនៅកម្រិត “ប្រទេសសេដ្ឋកិច្ចចំណូលទាបមធ្យម”⁵ គឺត្រូវបានគេរំពឹថា នឹងមានការផ្លាស់ប្តូរជំនួយបរទេសមួយចំនួន ពីជំនួយផ្ទាល់ទៅកាន់ទម្រង់កិច្ចគាំពារផ្សេងៗ។

កិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ និងនិន្នាការការអភិវឌ្ឍ

ប្រជាជាតិដែលជាម្ចាស់ជំនួយទ្វេភាគីមាន ពីរក្រុមធំៗ៖ សមាជិកគណៈកម្មាធិការជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ ឌីអេស៊ី (DAC) និងប្រទេសដែលមិនមែនជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ ឌីអេស៊ី។ គណៈកម្មាធិការជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ ឌីអេស៊ី (DAC) ជាបណ្តុំនៃប្រជាជាតិចំនួន ២៩ និងអ្នកផ្តល់ជំនួយពហុភាគី ដែលបានសម្រេចចិត្តផ្តល់ជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ដែលមានការទទួលខុសត្រូវច្រើនយ៉ាង។ មានន័យថា កម្ចីនៃជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ផ្លូវការ (ODA) ចាំបាច់ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងលក្ខណៈជាសម្បទាននានា – ដែលសម្បទានទាំងនេះត្រូវបាន “កំណត់ជាកម្ចីដែលមានភាពអនុគ្រោះខ្លាំងជាងកម្ចីនានាលើទីផ្សារ។ ការធ្វើសម្បទាន គឺត្រូវបានសម្រេចទាំងក្នុងករណីអត្រាការប្រាក់ទាបជាងអត្រានៅលើទីផ្សារ ឬ អំឡុងពេលអនុគ្រោះ ឬករណីរួមនៃលក្ខខណ្ឌទាំងពីរ”។⁶ ជំនួយប្រភេទនេះ ក៏ទាមទារយ៉ាងហោចណាស់ ២៥ ភាគរយ ដើម្បីផ្តល់ជាជំនួយឥតសំណងមិនមែនកម្ចី។⁷

សមាជិកមិនមែនគណៈកម្មាធិការជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ ឌីអេស៊ី មិនមានគោលការណ៍ណែនាំទាំងនោះទេ ហើយពួកគេអាចវិនិយោគ ផ្តល់កម្ចី ផ្តល់ជំនួយឥតសំណង ឬធ្វើពាណិជ្ជកម្មទៅតាមការជ្រើសរើសរបស់ពួកគេ។

ប្រទេសកម្ពុជាបានស្ថិតក្នុងដំណាក់កាលដែលកាន់តែពឹងផ្អែកច្រើនលើដៃគូក្នុងតំបន់ជាជាងពីបណ្តាដៃប្រទេសលោកខាងលិច។ នេះគឺជាផ្នែកមួយនៃយុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណដែលបានលើកពិភាក្សានៅក្នុងទំព័រ “គោលនយោបាយអភិវឌ្ឍន៍ និងការគ្រប់គ្រង”។ ជាលទ្ធផល ដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ទ្វេភាគីធំៗចំនួនពីរ មានដូចជា ប្រទេសជប៉ុន (ស្ថិតនៅក្នុងក្រុមឌីអេស៊ី) និង ប្រទេសចិន (ស្ថិតនៅក្នុងក្រុមមិនមែនជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ ឌីអេស៊ី។

ខណៈដែលប្រទេសកម្ពុជាកំពុងបោះជំហានទៅរកគំរូអភិវឌ្ឍន៍បែបអាស៊ី ប្រទេសនេះនៅបន្តទទួលយកស្តង់ដាសកលសម្រាប់ការទទួលយកជំនួយ។ វាគឺជាផ្នែកមួយនៃសេចក្តីប្រកាសទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ ២០០៥ ស្តីពីប្រសិទ្ធិភាពការប្រើប្រាស់ជំនួយ ដែលបន្ទាប់មកត្រូវបានចុះហត្ថលេខាទាំងលើ គោលដៅអភិវឌ្ឍន៍សហស្សវត្សរ៍ និង គោលដៅអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ដូច្នេះហើយ វាចាំបាច់ត្រូវតែអនុលោមតាមស្តង់ដាអន្តរជាតិមួយចំនួនសម្រាប់ការប្រើប្រាស់ជំនួយ។ បញ្ហានេះបានបង្កើតនូវភាពមិនច្បាស់លាស់ នៅពេលដែលការវិនិយោគរបស់ប្រទេសចិនត្រូវបានពិចារណា។⁸ នេះក៏ព្រោះតែ “ការវិនិយោគ” គឺស្ថិតនៅក្រៅពីរូបភាពពិតប្រាកដនៃស្តង់ដារទាំងនោះ។ បញ្ហានេះបានបណ្តាលឱ្យមានការប៉ះទង្គិចខ្លះៗនៅពេលដែលប្រជាជាតិថ្មីៗនេះបានអំពាវនាវឱ្យកម្ពុជា ផ្អាកការប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងការអភិវឌ្ឍរបស់ខ្លួន ហើយ ជាការឆ្លើយតបទៅវិញ រាជរដ្ឋាភិបាលបាននិយាយថា ពួកគេសុខចិត្តទទួលយកប្រាក់ដែលមិនមានការស្នើរសុំលក្ខខណ្ឌពីប្រទេសចិន ហើយអនុវត្តន៍ការកែទម្រង់ជាមួយនឹងជំនួយទាំងនោះ។⁹

ខណៈដែលកំពុងមានការធ្លាក់ចុះ ជំនួយបច្ចេកទេស (TA) ឬ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការបច្ចេកទេស នៅតែបន្តការគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៅប្រទេសកម្ពុជា។ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់ ជំនួយបច្ចេកទេស (TA) ដើម្បីកសាងសមត្ថភាពក្នុងវិស័យនានាក្នុងប្រទេសដែលជានិច្ចកាលនៅតែទន់ខ្សោយនៅឡើយ។¹⁰ ជាធម្មតា ជំនួយបច្ចេកទេស (TA) ចូលរួមដោយប្រទេសម្ចាស់ជំនួយ តាមរយៈការបញ្ជូនអ្នកជំនាញ ឬការបណ្តុះបណ្តាលបុគ្គលិកដល់ប្រទេសទទួលជំនួយ ដើម្បីសម្រួលដល់កំណើន ឬ ការត្រួតពិនិត្យគម្រោងនៅក្នុងវិស័យមួយដែលមិនទាន់មានសម្ធិផលច្រើន។

ប្រទេសដែលចូលរួមចំណែកក្នុងជំនួយទ្វេភាគីធំៗនៅប្រទេសកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ២០១៦

• ប្រទេសជប៉ុន
• ប្រទេសចិន
• សាធារណៈរដ្ឋកូរ៉េ
• សហរដ្ឋអាមេរិក
• ប្រទេសអូស្ត្រាលី

ឱកាស និងការប្រឈម

ភ្នាក់ងារផ្តល់ជំនួយទ្វេភាគីទំនងនឹងត្រួវបានលើកទឹកចិត្តដោយសារសន្ទុះនយោបាយ។ វាមានករណីច្រើនជាងនេះសម្រាប់អង្គការពហុភាគី។ ជាឧទាហរណ៍ ទីភ្នាក់ងារសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិ (USAID) ដែលជាសាខាជំនួយបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ រាល់មូលនិធិទាំងអស់ដែលបានមកពី ទីភ្នាក់ងារសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិ (USAID) គឺត្រូវបានត្រៀមបម្រុងទុក និងផ្តល់សច្ចាប័នដោយសភាសហរដ្ឋអាមេរិក។ នេះគឺជាករណីដែលមានក្នុងរាល់ជំនួយទ្វេភាគី។ ដូច្នេះហើយ រាល់មូលនិធិទាំងអស់ត្រូវបានរឹតបណ្តឹងដើម្បីគោលបំណងការអភិវឌ្ឍរបស់ប្រទេសម្ចាស់ជំនួយ។ មានការពន្យល់មួយទៀត បង្ហាញថាប្រជាជាតិដែលផ្តល់ជំនួយទ្វេភាគីមានទំនោរចង់ “ដាក់ទង់ជាតិប្រទេសរបស់ពួកគេ” ក្នុងគម្រោងដើម្បីជាសក្ខីភាពដោយសង្ឃឹមថា វានឹងបង្ហាញពីកិច្ចចូលរួមអន្តរជាតិរបស់ពួកគេនៅក្នុងប្រជាជាតិផ្សេងទៀត ដែលវាជាគោលបំណងដើម្បីរក្សាភាពនាំមុខ ហើយវាទំនងដើម្បីជម្រុញការចាប់អារម្មណ៍ពីបរទេសមកលើប្រទេសរបស់ខ្លួនផងដែរ។¹¹ ក្រៅពីសេចក្តីប្រកាសទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ ២០០៥ និងវេទិកាបន្តបន្ទាប់ទៀត ប្រជាជាតិជាម្ចាស់ជំនួយទ្វេភាគី មិនបានផ្លាស់ប្តូរការសម្របសម្រួលគ្នាទៅវិញទៅមកនោះទេ ¹² – ដែលធ្វើឱ្យប្រសិទ្ធិភាពនៃជំនួយស្ថិតនៅក្នុងភាពការចោទសួរ ដោយហេតុតែ កិច្ចព្រមព្រៀងជាន់គ្នាយ៉ាងច្រើនលើគម្រោងដែលបានអនុញ្ញាតរួចហើយ។¹³

ខណៈដែលប្រទេសនីមួយៗគាំទ្រយ៉ាងពេញទំហឹងលើវិស័យជាច្រើន ប៉ុន្តែវានៅមានការប្រែប្រួលខ្លះៗនៅក្នុងតំបន់។ នៅពេលដែល ជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ផ្លូវការ (ODA) ត្រូវបានធ្វើជំរើសតាមវិស័យ និងតាមសេចក្តីយោងឆ្លងជាមួយប្រទេស វានឹងឃើញទម្រង់ច្បាស់លាស់។ បណ្តាប្រទេសនៅអាស៊ីបូព៌ាមានទំនោរទៅរកវិស័យ “ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ”។ ជាឧទាហរណ៍៖ ប្រទេសចិនផ្តល់មូលនិធិយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់លើរាល់គម្រោងដឹកជញ្ជូន នៅមានការផ្តល់មូលនិធិពីបណ្តាប្រទេសផ្សេងទៀតនៅអាស៊ីបូព៌ា ដែលភាគច្រើនត្រូវបានផ្តល់លើវិស័យនេះ។¹⁴ ហើយវិស័យមួយទៀតដែលជាក់ស្តែងទទួលបានការឧបត្ថម្ភច្រើនបន្ទាប់ពីវិស័យហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនោះគឺ វិស័យកសិកម្ម។ ក្រៅពីការផ្តល់ជំនួយលើវិស័យជាក់លាក់នានារបស់ប្រទេសចិន ម្ចាស់ជំនួយអាស៊ីបូព៌ាផ្តល់មូលនិធិដល់វិស័យផ្សេងទៀតដូចជា៖ “សេវាកម្មពាណិជ្ជកម្ម និងហិរញ្ញវត្ថុ”, “ការអភិវឌ្ឍជនបទ”, “ថាមពល, ការផលិតថាមពល និងអគ្គិសនី” និង “បច្ចេកវិទ្យា, ព័ត៌មានវិទ្យា និងទំនាក់ទំនង” (ដែលផ្តាច់មុខដោយប្រទេសជប៉ុន)។ វិស័យ “យ៉ែនឌ័រ”, “សុខុមាលភាពសហគម និងសង្គម”, និង“ទេសចរណ៍” ត្រូវបានផ្តល់ជំនួយមូលនិធិពីបណ្តាបញ្ចឹមប្រទេស (ដោយរួមទាំងប្រទេសអូស្ត្រាលីផងដែរ)។¹⁵

បញ្ហាប្រឈមមួយផ្សេងទៀតជាមួយនឹងជំនួយជាច្រើនមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជាគឺ កម្រិតដ៏ខ្ពស់នៃការបែងចែក។¹⁶ ការបែងចែកបានរារាំងជំនួយពីការត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយមានប្រសិទ្ធិភាពទាំងស្រុង។ បញ្ហានោះគឺ នៅពេលដែលម្ចាស់ជំនួយជាច្រើនចែករំលែកចំណែកតូចមួយនៃជំនួយសរុប ទៅឱ្យគម្រោងទោលមួយ ហើយគម្រោងនោះកាន់តែតូចទៅៗ អ្នកទទួលជំនួយចាំបាច់ត្រូវរាយការណ៍បញ្ហាទៅកាន់ម្ចាស់ជំនួយជាច្រើន។ ការអនុវត្តបែបនេះមិនសូវមាននិរន្តភាពនោះទេ ហើយងាយប្រឈមនឹងហានិភ័យនៃភាពមិនស្ថិតស្ថេរច្រើន។¹⁷

ស្ថានភាពកាន់តែអាក្រក់ដោយសារតែភាពមិនស្ថិតស្ថេរនៃជំនួយនេះ។ ប្រជាជាតិអាចនឹងផ្តល់ឱ្យនូវថវិកាជំនួយដែលមានចំនួនខុសៗគ្នាពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ ដូច្នេះហើយវាមិនមានការធានាពីលទ្ធផលជោគជ័យនៃគម្រោងបាននោះទេ។ ជាឧទាហរណ៍ នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ ចក្រភពអង់គ្លេស បានផ្តល់ថវិកាចំនួន ១៧,១៤០,០០០ ដុល្លារអាមេរិក ហើយនៅឆ្នាំ ២០១៤ ថវិកាដែលផ្តល់ឱ្យបានត្រឹមតែ ៣,១៨០,០០០ ដុល្លារប៉ុណ្ណោះ។¹⁸

ធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ៖ ថ្ងៃទី ១២ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ២០១៦

ទាក់ទងនឹងជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ទ្វេភាគី

• គោលនយោបាយអភិវឌ្ឍន៍ និងការគ្រប់គ្រង
• ជំនួយពីប្រទេសជប៉ុន
• ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ
• ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ