ការគោរពសម្រាប់គុណតម្លៃខ្ពស់ គឺជាគន្លឹះនៃភាពជឿទុកចិត្តរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងតុលាការ។1 គុណតម្លៃអន្តរជាតិដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់សម្រាប់ចៅក្រមទាំងអស់ រួមមាន ភាពឯករាជ្យ និងភាពមិនលំអៀង ភាពស្មោះត្រង់ សមភាពនៃការឱ្យតម្លៃ ភាពឧស្សាហ៍ព្យាយាម និងសមត្ថភាព។ ចៅក្រមមិនអាចសម្រេចក្តីដោយលាយឡំជាមួយនឹងរឿងផ្ទាល់ខ្លួននៅក្នុងដំណោះស្រាយរឿងក្តីបានឡើយ។ ចៅក្រមត្រូវតែជាឧទាហរណ៍នៃសេចក្តីសុចរិត និងសេចក្តីថ្លៃថ្លូរ នៅក្នុងជីវិតសាធារណៈ និងឯកជន ដើម្បីផ្តល់នូវគម្រូនៃភាពជឿទុកចិត្តលើយុត្តិធម៌ និងឯករាជ្យភាពរបស់ពួកគេ។2
មាត្រា ១២៩ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា តម្រូវឱ្យចៅក្រមទាំងអស់គោរពបទដ្ឋានស្តង់ដារក្នុងការបំពេញភារកិច្ចរបស់ខ្លួន “ដោយគោរពច្បាប់យ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ឱ្យអស់ពីចិត្ត និងមានមនសិការ”។3 ច្បាប់បានចែងថា ពួកគេតម្រូវមិនឱ្យធ្វើសកម្មភាពណាមួយ ដែលអាចបង្កអន្តរាយដល់កិត្តិយស សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងកិត្យានុភាពនៃប្រព័ន្ធតុលាការនៅក្នុងជីវិតរស់នៅផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេបានឡើយ ខណៈពេលពួកគេនៅតែមានអព្យាក្រឹតភាពនយោបាយ និងកំពុងអនុវត្តក្រមសីលធម៌យ៉ាងតឹងរឹងក្នុងការអនុវត្តមុខងាររបស់ពួកគេ។4
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ យុត្តិធម៌ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានគេយល់ថាជាស្ថាប័នសាធារណៈដែលមិនគួរឱ្យទុកចិត្តបំផុតក្នុងក្រសែភ្នែកប្រជាជនកម្ពុជា។5 បើយោងទៅតាមចំណាត់ថ្នាក់អន្តរជាតិ វាក៏ស្ថិតក្នុងចំណោមស្ថាប័នដែលមិនអាចទុកចិត្តបានបំផុតនៅក្នុងពិភពលោក ហើយស្ថិតក្នុងចំណាត់ថ្នាក់ចុងក្រោយបំផុតនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក នេះបើយោងតាមសន្ទស្សន៍នីតិរដ្ឋរបស់គម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក។6 តុលាការត្រូវបានគេពិពណ៌នាថា ជាកន្លែងពុករលួយ និងលំអៀង ដែលបម្រើឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាល និងឥស្សរជនសេដ្ឋកិច្ច។ ការកាត់ក្តីត្រូវបានគេដឹងថាមានតម្លៃថ្លៃ រយៈវែង និងដំណើរការយូរ ជាពិសេសក្នុងករណីដែលពាក់ព័ន្ធនឹងអំណាចនយោបាយ ដីធ្លី ឬ បញ្ហាបរិស្ថាន។7
នៅប្រទេសកម្ពុជា មានអ្នកឃ្លាំមើលតុលាការពីរប្រភេទធំៗ។ ទីមួយ ការរៀបចំនៃប្រព័ន្ធតុលាការរួមមាន ស្ថាប័នដែលទទួលបន្ទុកតាមដានដំណើរការត្រឹមត្រូវនៃយុត្តិធម៌ និងភាពត្រឹមត្រូវនៃឥរិយាបទរបស់ចៅក្រមនៅក្នុងការអនុលោមច្បាប់ និងបទបញ្ញត្តិ។ ទីពីរ អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការឃ្លាំមើលយុត្តិធម៌ ដោយពួកគេចងក្រងឯកសារអំពីការរំលោភបំពានដែលអាចកើតមានក្នុងកំឡុងពេលកាត់ក្តី។
ទាក់ទងនឹងស្ថាប័នដែលឃ្លាំមើលយុត្តិធម៌មានស្ថាប័នសំខាន់ៗពីរគឺ ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម និងក្រសួងយុត្តិធម៌។ យោងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមត្រូវបានបង្កើតឡើង “ដើម្បីធានាឯករាជ្យនៃប្រព័ន្ធតុលាការ រក្សាវិន័យរបស់ចៅក្រម និងធានានូវដំណើរការល្អរបស់តុលាការនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា”។8 សមាជិកចំនួនប្រាំបួនរូបដែលបង្កើតឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមមានដូចជា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ ប្រធានតុលាការកំពូល និងអគ្គព្រះរាជអាជ្ញាអយ្យការអមតុលាការកំពូល។ ព្រឹទ្ធសភា រដ្ឋសភាជាតិ ចៅក្រមនៃសាលាឧទ្ធរណ៍ ព្រះរាជអាជ្ញានៃតុលាការឧទ្ធរណ៍ ចៅក្រមនៃសាលាដំបូង និងព្រះរាជអាជ្ញានៃសាលាដំបូងត្រូវជ្រើសតាំងសមាជិកម្នាក់នៃក្រុមប្រឹក្សា។9 យោងតាមមតិមួយចំនួន វត្តមាននៃរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ ក្នុងនាមជាសមាជិកនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម ប្រឆាំងនឹងគោលការណ៍ឯករាជ្យភាពរបស់ប្រព័ន្ធតុលាការ ដោយមានវត្តមានរបស់តំណាងរាជរដ្ឋាភិបាល និងស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ។10
ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមទទួលខុសត្រូវចំពោះការតែងតាំងចៅក្រម ការគ្រប់គ្រងអាជីព និងភាពជឿនលឿនរបស់ពួកគេ ព្រមទាំងវិធានការវិន័យ។11 ច្បាប់ស្តីពីឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម បង្កើតក្រុមប្រឹក្សាវិន័យដែលមានយុត្តាធិការលើបញ្ហាព្រហ្មទណ្ឌទាក់ទងនឹងចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា (ក្រុមប្រឹក្សាវិន័យ)។ រាល់បណ្តឹងទាក់ទងនឹងការអនុវត្តច្បាប់ទាំងអស់ ត្រូវតែបញ្ជូនទៅឱ្យរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ដែលមាននាទីជាអ្នកចម្រាញ់ជាមុន។12 និតិវិធីវិន័យត្រូវបានធ្វើឡើងជាលក្ខណៈឯកជន ហើយលទ្ធផលមិនត្រូវបានចេញផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈនោះទេ។13
ចៅក្រមទាំងអស់ដែលត្រូវបានរកឃើញថាមានកំហុសលើការបំពេញភារកិច្ចរបស់ពួកគេ ឬ បានប្រព្រឹត្តិភាពមិនស្មោះត្រង់ដោយក្រុមប្រឹក្សាវិន័យ នឹងត្រូវបានដាក់ទណ្ឌកម្មដោយឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម។14 ទណ្ឌកម្មមានចាប់ពីការស្តីបន្ទោសដោយពាក្យសំដីសម្រាប់ការបំពានកម្រិតស្រាល រហូតដល់ការដកហូតតំណែង ឬ បង្ខំឱ្យចូលនិវត្តន៍មុនពេលកំណត់នៃឋានៈជាចៅក្រមសម្រាប់ការបំពានកម្រិតធ្ងន់។15
នីតិវិធីវិន័យមិនមានលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីប្រឆាំងនឹងចៅក្រមនោះទេ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងការប្រព្រឹត្តិមិនត្រឹមត្រូវដែលកើតមានជាទូទៅនៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការ ដែលបានរាយការណ៍ដោយអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងអង្គការសង្គមស៊ីវិល។ ស្ថិតិមិនមានបង្ហាញនៅក្នុងនីតិវិធីវិន័យនោះទេ។ កង្វះខាតនីតិវិធីវិន័យអាចបំបាក់ទឹកចិត្តបុគ្គលចេញពីការដាក់ពាក្យបណ្តឹងប្រឆាំងនឹងសមាជិកតុលាការ ដែលចូលរួមក្នុងការប្រព្រឹត្តិខុស។ នីតិវិធីវិន័យត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជាមធ្យោបាយមួយនៃការស្តីបន្ទោសចៅក្រម ដែលបានសម្រេចចិត្តប្រឆាំងនឹងឆន្ទៈអំណាចនយោបាយ។16
ក្រសួងយុត្តិធម៌ត្រូវបានទទួលខុសត្រូវដោយច្បាប់ សម្រាប់ការគ្រប់គ្រងប្រតិបត្តិការ និងរដ្ឋបាលនៃប្រព័ន្ធតុលាការ។ ដូចនេះក្រសួងទទួលខុសត្រូវលើរចនាសម្ព័ន្ធ និងថវិការរបស់តុលាការ។17 នៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែង ឥទ្ធិពលរបស់ក្រសួងទៅលើប្រព័ន្ធតុលាការគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ ពីព្រោះរដ្ឋមន្ត្រី ឬ ក៏អ្នកតំណាងរបស់ពួកគេគឺជា សមាជិកនៃស្ថាប័នដែលធ្វើការសម្រេចចិត្តទាំងអស់នៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការ។ ក្នុងន័យនេះ ក្រសួងជាអ្នកឃ្លាំមើលតុលាការ។ អ្នកអត្ថាធិប្បាយមួយចំនួនបាននិយាយថា វាធានាឱ្យបានការវិនិច្ឆ័យស្របតាមទិសដៅនយោបាយរបស់ខ្លួន។18
ក្រៅពីស្ថាប័នរដ្ខ អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលមានសកម្មភាពយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដែលកំពុងចូលរួមក្នុងការកាត់ក្តី ឬ វិភាគការវិនិច្ឆ័យ ដើម្បីរកឱ្យឃើញនូវការរំលោភបំពានលើក្រមសីលធម៌ ឬ បទដ្ឋានដែលបានដាក់លើចៅក្រម ដើម្បីធានានូវការកាត់ក្តីដោយយុត្តិធម៌។ អង្គការទាំងនេះបានកំណត់តួនាទីរបស់ខ្លួនក្នុងការកំណត់ករណី ដែលចៅក្រមហាក់ដូចជាមិនបានគោរពសិទ្ធិទទួលបានការជំនុំជម្រះក្តីដោយយុត្តិធម៌ ដើម្បីជូនដំណឹងដល់សាធារណជន។
ឧទាហរណ៍ មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជាបានផ្សព្វផ្សាយជាទៀងទាត់នូវរបាយកាណ៍ ស្តីពីការប្រកាន់ខ្ជាប់របស់កម្ពុជាចំពោះ “ស្តង់ដារអន្តរជាតិ និងការជំនុំជម្រះក្តីដោយយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា”។19 នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជាបានរាយការណ៍ថា ជនជាប់ចោទប្រមាណជា ២១ភាគរយ ក្នុងចំណោមករណីដែលឃ្លាំមើល មិនត្រូវបានតំណាងដោយមេធាវីទេ ហើយ ៦៥ភាគរយ នៃករណីដែលត្រូវបានឃ្លាំមើល ចៅក្រមមិនបានជូនដំណឹង និងពន្យល់ជនជាប់ចោទអំពីសិទ្ធិរបស់ពួកគេ ដើម្បីរក្សាភាពស្ងៀមស្ងាត់នោះឡើយ។20
ការិយាល័យឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សក៏ចាំឃ្លាំមើលការកាត់ក្តី ដែលជាផ្នែកមួយនៃការងារឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សឱ្យកាន់តែទូលំទូលាយនៅកម្ពុជាផងដែរ។21
អង្គការទាំងនេះអាចសម្របសម្រួលជាមួយនឹងស្ថាប័នដទៃទៀត ដើម្បីដាស់តឿនដល់សហគមន៍អន្តរជាតិ ក្នុងការលើកទឹកចិត្តដល់រាជរដ្ឋាភិបាលធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា។22 អង្គការអន្តរជាតិមួយចំនួនក៏អាចរៀបចំរបាយការណ៍ស្តីពីស្ថានភាពប្រព័ន្ធតុលាការ ហើយជាញឹកញាប់នៅក្នុងភាពជាដៃគូរជាមួយអង្គការក្នុងតំបន់ ដើម្បីកំណត់ចំណុចខ្វះខាតទាំងក្នុងបរិបទគោរពសិទ្ធិការពារ និងក្នុងបរិបទកង្វះឯករាជ្យភាព និងធនធានគ្រប់គ្រាន់នៃស្ថាប័នតុលាការ។23
ទាក់ទងនឹងការឃ្លាំមើលតុលាការ
- គោលនយោបាយ និងបទប្បញ្ញត្តិស្តីពីជំនួយផ្នែកច្បាប់
- ច្បាប់ និងប្រព័ន្ធតុលាការ
- ប្រព័ន្ធរដ្ឋាភិបាល
- ការប្រឆាំងអំពើពុករលួយ
- គោលដៅទី១៦ សន្តិភាព យុត្តិធម៌ និងស្ថាប័នរឹងមាំ
ឯកសារយោង
- 1. ការិយាល័យអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីគ្រឿងញៀន និងឧក្រិដ្ឋកម្ម (UNODC), “គោលការណ៍បាងហ្គាឡូនៃការអនុវត្តតុលាការ,” ឆ្នាំ ២០០២, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 2. ដូចឯកសារយោងខាងដើម។
- 3. “រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា,” ឆ្នាំ ២០០៨, មាត្រា ១២៩, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 4. “ច្បាប់ស្តីពីលក្ខន្តិកៈចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា,” ឆ្នាំ ២០១៤, មាត្រា ៥០, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 5. ក្រុមហ៊ុនពិគ្រោះយោបល់ពាណិជ្ជកម្ម, “របាយការណ៍ពុករលួយរបស់ប្រទេសកម្ពុជា,” ខែ សីហា ឆ្នាំ ២០១៧, ចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 6. គម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក, “សន្ទស្សន៍នីតិរដ្ឋ,” ឆ្នាំ ២០១៩, ចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 7. គណៈកម្មការអ្នកច្បាប់អន្តរជាតិ, “ការស្វែងរកយុត្តិធម៌សម្រាប់ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា,” ការសិក្សាមូលដ្ឋាន, ខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៧, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 8. “ច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម,” ឆ្នាំ ២០១៤, មាត្រា ១, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 9. “ច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម,” ឆ្នាំ ២០១៤, មាត្រា ៤។
- 10. ការិយាល័យឧត្តមស្នងការទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា, “យោបល់លើបទប្បញ្ញត្តិជាក់លាក់នៃសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីពីឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមទាក់ទងនឹងបទដ្ឋានសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ,” នៅខែ ឧសភា ឆ្នាំ ២០១៤, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 11. “ច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម,” ឆ្នាំ ២០១៤, មាត្រា ១៨។
- 12. “ច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម,” ឆ្នាំ ២០១៤, មាត្រា ២០។
- 13. “ច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម,” ឆ្នាំ ២០១៤, មាត្រា ២៥។
- 14. “ច្បាប់ស្តីពីលក្ខន្តិកៈចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា,” ឆ្នាំ ២០១៤, មាត្រា ៥៤, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 15. “ច្បាប់ស្តីពីលក្ខន្តិកៈចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា,” ឆ្នាំ ២០១៤, មាត្រា ៥៥, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 16. វិទ្យាស្ថានសិទ្ធិមនុស្សនៃសមាគមមេធាវីអន្តរជាតិ, “យុត្តិធម៌ទល់នឹងអំពើពុករលួយ៖ បញ្ហាប្រឈមចំពោះឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការនៅកម្ពុជា,” នៅខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ២០១៥, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 17. “ច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំតុលាការ,” ឆ្នាំ ២០១៤, មាត្រា ១១, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 18. វិទ្យាស្ថានសិទ្ធិមនុស្សនៃសមាគមមេធាវីអន្តរជាតិ, “យុត្តិធម៌ទល់នឹងអំពើពុករលួយ៖ បញ្ហាប្រឈមចំពោះឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការនៅកម្ពុជា,” នៅខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ២០១៥, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 19. មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា, “គម្រោងនៃការឃ្លាំមើលការជំនុំជម្រះក្តី,” បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 20. មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា, “ការឃ្លាំមើលសិទ្ធិទទួលបានការជំនុំជម្រះក្តីដោយយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជានៅឯសាលាឧទ្ធរណ៍,” នៅខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០១៨, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 21. ការិយាល័យឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្ស, បានចូលមើលនៅថ្ងៃទី ២៨ ខែ ឧសភា ឆ្នាំ ២០២១។
- 22. មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា យុត្តិធម៌ទិសដៅ សមាគមសិទ្ធិមនុស្ស និងអភិវឌ្ឍន៍នៅកម្ពុជា វិទ្យាស្ថានតស៊ូមតិ និងគោលនយោបាយ អង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិកម្ពុជា និងការផ្លាស់ប្តូរសេរីភាពបញ្ចេញមតិអន្តរជាតិ, “ការដាក់ស្នើរួមគ្នាទៅក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សនៃការពិនិត្យឡើងវិញជាសកលតាមកាលកំណត់លើកទីបីរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា៖ សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា“, នៅខែ កក្កដា ឆ្នាំ ២០១៨, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
- 23. វិទ្យាស្ថានសិទ្ធិមនុស្សនៃសមាគមមេធាវីអន្តរជាតិ, “យុត្តិធម៌ទល់នឹងអំពើពុករលួយ៖ បញ្ហាប្រឈមចំពោះឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការនៅកម្ពុជា,” នៅខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ២០១៥, បានចូលអាននៅខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៩។