តំបន់​ការពារ

ស្របពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបានងើបចេញពីសង្គ្រាមអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមក សម្ពាធបានកើនឡើងទៅលើការប្រើប្រាស់ និងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ និងតំបន់រសើបនានា។ ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងសម្ពាធទាំងនេះ តំបន់ការពារមួយចំនួនត្រូវបានបង្កើតឡើងក្រោមព្រះរាជក្រឹត្យឆ្នាំ១៩៩៣ ដើម្បីការពារតំបន់ដែលមានសារៈសំខាន់ ផ្នែកបរិស្ថាន និងវប្បធម៌។ គោលការណ៍ណែនាំលម្អិតបន្ថែមទៅលើការគ្រប់គ្រងតំបន់ការពាររបស់កម្ពុជាមានចែងនៅក្នុងច្បាប់ស្តីពី តំបន់ការពារឆ្នាំ២០០៨។

ប្រាសាទតាព្រហ្ម។ រូបភាព ថតដោយ Drriss & Marrionn, ១ តុលា ២០០៨។ ក្រោមអាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY-NC-SA 2.0។

តំបន់ការពារធម្មជាតិត្រូវបានកំណត់ថា ជាតំបន់ដែលទទួលបានកិច្ចការពារបន្ថែមដើម្បី ការអភិរក្សយូរអង្វែងទៅលើសត្វព្រៃ ធនធានធម្មជាតិ ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី និងវប្បធម៌។អង្គការសហភាពអន្តរជាតិដើម្បីការអភិរក្សធម្មជាតិ(IUCN) បានបង្កើតប្រព័ន្ធចំណាត់ថ្នាក់ការគ្រប់គ្រងតំបន់ការពារដែលបានគ្របដណ្តបស្ទើរ ១២ ភាគរយនៃផ្ទៃដីគោកនៅលើពិភពលោកទាំងមូល។¹

ព្រះរាជក្រឹត្យស្តីពីការការពារតំបន់ធម្មជាតិឆ្នាំ១៩៩៣ បានទទួលស្គាល់តំបន់ការពារចំនួន ២៣កន្លែង។ ²ព្រះរាជក្រឹត្យនេះបានបែងចែកតំបន់ការពារចេញជាបួនប្រភេទ(តំបន់ឧទ្យានជាតិ តំបន់ជម្រកសត្វព្រៃ តំបន់ការពារទេសភាពនិងតំបន់ប្រើប្រាស់ច្រើនយ៉ាង)ដោយយោងតាមលក្ខណៈ គោលបំណងនៃការការពារនិងការអភិរក្សទៅលើតំបន់ការពារនីមួយៗ។ មកទល់ពេលនេះ តំបន់ការពារទាំងនេះបានគ្រប់ដណ្តបប្រមាណ១៨ភាគរយលើផ្ទៃដីប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល។³

ទោះបីជាតំបន់ការពារដែលមានស្រាប់មួយចំនួនត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរទំហំក៏ដោយ តំបន់ការពារធម្មជាតិបន្ថែមទៀតដែលស្ថិតនៅក្រោមប្រភេទតំបន់រ៉ាមសារត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៩៩បន្ទាប់ពីប្រទេសកម្ពុជាបានក្លាយជាសមាជិកនៃអនុសញ្ញាការពារដីសើមដែលមានសារៈសំខាន់ជាអន្តរជាតិ ឬអនុសញ្ញារ៉ាមសារ។⁴ក្រោមក្របខណ្ឌគតិយុត្តិអន្តរជាតិនេះ តំបន់រ៉ាមសារដែលជាប្រភេទថ្មីក្នុងចំណោមប្រភេទតំបន់ការពារធម្មជាតិនឹងក្លាយជាតំបន់ដែលត្រូវបានការពារខ្ពស់ជាងគេក្នុងលំដាប់អន្តរជាតិនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។⁵

ច្បាប់តំបន់ការពារធម្មជាតិឆ្នាំ២០០៨

ក្នុងឆ្នាំ២០០៨ ច្បាប់ស្តីពីតំបន់ការពារធម្មជាតិបានបន្ថែមប្រភេទថ្មីចំនួន៣ចូលទៅក្នុងតំបន់ការពារធម្មជាតិ ដែលនាំឱ្យតួរលេខសរុបនៃប្រភេទតំបន់ការពារធម្មជាតិកើនឡើងដល់៨។ទោះបីជាលក្ខណៈនិងគោលបំណងនៃការការពារតំបន់ធម្មជាតិក្នុងប្រភេទនីមួយៗត្រូវបានកំណត់ដោយច្បាប់ គោលការណ៍នៃការគ្រប់គ្រងតំបន់ទាំង៤អាចនឹងប្រើប្រាស់ចំពោះតំបន់ការពារទាំងនេះផងដែរក្នុងករណីចាំបាច់។

ក្រោមក្របខណ្ឌគតិយុត្តិនិងរដ្ឋបាលថ្មីនៃច្បាប់ឆ្នាំ២០០៨ តំបន់ការពារធម្មជាតិកម្ពុជាត្រូវបានបែងចែកនិងគ្រប់គ្រងដោយវិធានដូចតទៅ៖

• តំបន់ឧទ្យានជាតិ

• តំបន់ដែនជម្រកសត្វព្រៃ៖ តំបន់ការពារនិងអភិរក្សសត្វព្រៃ

• តំបន់ការពារទេសភាព ជាតំបន់ដែលត្រូវបានរក្សាទុក ជាកន្លែងទស្សនាទេសភាព សម្រាប់ជាការកំសាន្ត និងទេសចរណ៍។
• តំបន់ប្រើប្រាស់ច្រើនយ៉ាង ជាតំបន់មានភាពចាំបាច់ សម្រាប់ស្ថេរភាពធនធានទឹក ព្រៃឈើ សត្វព្រៃ និងនេសាទ ហើយក៏បម្រើសម្រាប់ការកំសាន្ត និងការអភិរក្សធម្មជាតិដើម្បីធានាការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច។

• តំបន់ស្នូលនៃឋបនីយជីវមណ្ឌល៖ តំបន់អភិរក្សជីវចម្រុះនិងគាំទ្រសកម្មភាពអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព។តំបន់នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅជិតខេត្តបាត់ដំបងនិងខេត្តកំពង់ធំ។ ការបង្កើតតំបន់ឋបនីយជីវមណ្ឌលបឹងទន្លេសាបជាចំណែកពិសេសនៅក្នុងច្បាប់នេះដែលស្តែងពីសារៈសំខាន់របស់បឹងនេះមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជា។

• តំបន់បេតិកភណ្ឌធម្មជាតិ៖ តំបន់ធម្មជាតិឬពាក់កណ្តាលធម្មជាតិដែលមានគុណតម្លៃ សម្រាប់ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី/សោភណ្ឌភាព/វប្បធម៌។

• តំបន់ឧទ្យានជាតិសមុទ្រ៖ តំបន់ឆ្នេរសមុទ្ររួមមានរុក្ខជាតិ សត្វព្រៃនិងមច្ឆានិងមានគុណតម្លៃប្រវត្តិសាស្ត្រនិងវប្បធម៌។

• តំបន់រ៉ាមសារ៖ តំបន់ដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់អំពីសារៈសំខាន់នៃដីសើម រួមមានបរិស្ថានជុំវិញដែលភាគច្រើនសំដៅលើសត្វព្រៃ  ជម្រករបស់វានិងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី។ មានការប៉ានស្មានថាផ្ទៃដីប្រមាណសាមសិបភាគរយរបស់កម្ពុជាជាដីសើម និងមានតំបន់ជាច្រើនទៀតដែលត្រូវបានរំពឹងថានឹងស្ថិតក្រោមការការពារដោយអនុសញ្ញាតំបន់រ៉ាមសារនាពេលអនាគត។

ព្រំប្រទល់តំបន់ការពារ

តំបន់ការពារធម្មជាតិត្រូវបានកំណត់ព្រំដែនជា៤តំបន់⁶ដូចខាងក្រោម៖

• តំបន់ស្នូល៖ តំបន់ដែលមានតម្លៃអភិរក្សខ្ពស់ និងមានអំបូរសត្វនិងរុក្ខជាតិងាយរងគ្រោះដោយការគំរាមកំហែង ក៏ដូចជាមានបរិស្ថានជីវៈចម្រុះងាយរងគ្រោះ។ ការចូលទៅកាន់តំបន់ស្នូលនេះ ត្រូវបានហាមឃាត់ និងមានការលើកលែងតែចំពោះមន្ត្រីរដ្ឋបាលអភិរក្សនិងការពារធម្មជាតិ និងអ្នកស្រាវជ្រាវតែប៉ុណ្ណោះ។មន្ត្រីរដ្ឋបាលទទួលបន្ទុកអភិរក្សនិងការពារធម្មជាតិ អាចផ្តល់សិទ្ធិចូលទៅកាន់តំបន់នេះដល់មន្ត្រីនិងអ្នកស្រាវជ្រាវដោយមានការអនុញ្ញាតិពីក្រសួងបរិស្ថានជាមុន។មានករណីលើកលែងចំពោះមន្ត្រីទទួលបន្ទុកសន្តិសុខនិងការពារជាតិដែលមានសិទ្ធិអនុញ្ញាតក្នុងការចូលទៅកាន់តំបន់នេះ។ រាល់ការប្រើប្រាស់ធនធាតិធម្មជាតិក្នុងតំបន់ស្នូលត្រូវបានហាមឃាត់ជាកំហិត។សកម្មភាពកសិកម្មត្រូវបានហាមឃាត់ផងដែរ។

• តំបន់អភិរក្ស៖ គឺជាតំបន់ដែលមានតម្លៃអភិរក្សខ្ពស់ រួមមានធនធានធម្មជាតិ ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី តំបន់ទីជម្រាលនិងតំបន់ទេសភាពធម្មជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្បែរតំបន់ស្នូល។ ការចូលទៅកាន់តំបន់នេះ ត្រូវមានការអនុញ្ញាតពីរដ្ឋបាលអភិរក្សនិងការពារធម្មជាតិជាមុន។ សហគមន៍ខ្នាតតូចដែលប្រើអនុផលព្រៃឈើ ដើម្បីទ្រទ្រង់ដល់ជីវភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋមូលដា្ឋនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលទៅកាន់តំបន់នេះក្រោមការត្រួតពិនិត្យយ៉ាងតឹងតែង និងក្រោមលក្ខខណ្ឌមិនបង្កផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរទៅលើជីវៈចម្រុះនៅក្នុងតំបន់នោះ។ការចូលទៅកាន់តំបន់នេះទាមទារការអនុញ្ញាតពីរដ្ឋបាលអភិរក្សនិងការពារធម្មជាតិ និងមានករណីលើកលែងចំពោះមន្ត្រីទទួលបន្ទុកសន្តិសុខនិងការពារជាតិ។រាល់ការប្រើប្រាស់ធនធាតិធម្មជាតិក្នុងតំបន់ស្នូលត្រូវបានហាមឃាត់ជាកំហិត។សកម្មភាពកសិកម្មត្រូវបានហាមឃាត់ផងដែរ។

• តំបន់ប្រើប្រាស់ដោយចីរ​ភាព៖ ជាតំបន់ដែលមានតម្លៃសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់ ចំពោះការអភិវឌ្ឍ និងការគ្រប់គ្រងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ និងការអភិរក្សតំបន់ការពារ។ដោយឡែកពីតំបន់ស្នូលនិងតំបន់អភិរក្ស តំបន់នេះអនុញ្ញាតឱ្យមានការសាងសង់ ក្រោមការកំហិតនិងការអនុញ្ញាតពីក្រសួងបរិស្ថាន។ រដ្ឋាភិបាលអាចនឹងអនុញ្ញាតឱ្យរដ្ឋបាលមូលដ្ឋានឬសហគមន៍ធ្វើការអផិវឌ្ឍនិងវិនិយោគនៅក្នុងតំបន់នេះដោយផ្អែកតាមលក្ខខណ្ឌកំណត់ដោយក្រសួងបរិស្ថាន។ ការប្រើប្រាស់ធនធានធម្មជាតិអាចត្រូវបានអនុញ្ញាតប្រសិនបើតំបន់នេះត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាតំបន់ការពារសហគមន៍។ក្រសួងបរិស្ថានអាចបែងចែកផ្នែកមួយចំនួននៃតំបន់នេះទៅកាន់សហគមន៍ក្នុងនាមជាតំបន់ការពាររបស់សហគមន៍។

• តំបន់សហគមន៍​៖ ជាតំបន់បម្រុងក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចសង្គមសម្រាប់សហគមន៍មូលដ្ឋាន និងសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច។ តំបន់នេះរួមមានដីប្រជាពលរដ្ឋ វាលស្រែ វាលចំការនិងតំបន់សម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម។ ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីទាមទារឱ្យមានការអនុញ្ញាតពីក្រសួងបរិស្ថាន។

ត្រឹមចុងខែឧសភាឆ្នាំ២០១៦ មានតំបន់ការពារធម្មជាតិចំនួនហាសិបបីកន្លែងដែលត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងប្រភេទទាំងប្រាំ សូមចូលមកកាន់ទិន្នន័យតំបន់ការពារធម្មជាតិ។ ទោះបីជាតំបន់ការពារធម្មជាតិមួយចំនួនត្រូវបានដាក់បញ្ជូលទៅក្នុងប្រភេទតែមួយក៏ដោយ កម្រិតនៃការការពារនិងអភិរក្សទៅលើតំបន់ទាំងនេះមានសភាពខុសៗគ្នាទៅតាមករណីនីមួយៗ ដែលនេះទាមទារឱ្យមាននិយមន័យច្បាស់លាស់ទៅលើប្រភេទនិងការកំណត់ព្រំដែនតំបន់នៃតំបន់ការពារនីមួយៗក្នុងការអនុវត្តច្បាប់ប្រកបដោយប្រសិទ្ធិភាព។

ក្រសួងបរិស្ថានជាស្ថាប័នទទួលបន្ទុកលើការគ្រប់គ្រងនិងត្រួតពិនិត្យតំបន់ការពាររបស់ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយស្ថាប័នដ៏ទៃទៀត។ច្បាប់ស្តីអំពីការការពារបរិស្ថាននិងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិបានផ្តល់អាជ្ញាសិទ្ធិដល់ក្រសួងបរិស្ថានក្នុងការចូលទៅកាន់តំបន់ការពារនិងស៊ើបអង្កេតលើសកម្មភាពក្នុងតំបន់នេះក្នុងករណីដែលសកម្មភាពទាំងនេះមានផលប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថាន។⁷អនុក្រឹត្យនេះបានបកស្រាយបន្ថែមអំពីទំនួលខុសត្រូវរបស់ក្រសួងក្នុងការរៀបចំនិងអនុម័តគោលនយោបាយនិងគម្រោងគ្រប់គ្រងទៅលើតំបន់ការពារទាំងនេះ ក៏ដូចជាផ្តល់សំណើរទៅលើតំបន់ថ្មីៗដែលគួរដាក់បញ្ជូលក្នុងការការពារ។ ក្រសួងបរិស្ថាន ទទួលខុសត្រូវចំពោះការបញ្ចប់ផែនទីតំបន់ការពារនីមួយៗផងដែរ។⁸

ច្បាប់ស្តីពីតំបន់ការពារធម្មជាតិត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងគោលបំណងពង្រឹងការគ្រប់គ្រង ការអភិរក្សជីវៈចម្រុះ និងការប្រើប្រាស់ធនធានធម្មជាតិក្នុងតំបន់ការពារប្រកបដោយនិរន្តរភាព។ ច្បាប់នេះពង្រឹងពីសិទ្ធិរបស់ក្រសួងបរិស្ថាននិងតួនាទីក្នុងការ៖

• ការល្បាតនិងការបង្ក្រាបសកម្មភាពខុសច្បាប់
• ត្រួតពិនិត្យអាជ្ញាប័ណ្ណនិងច្បាប់អនុញ្ញាត្តិលើសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចនិងការអភិវឌ្ឍក្នុងតំបន់ការពារ
• ធ្វើការវគ្គបណ្តុះបណ្តាលការយល់ដឹងនិងការអប់រំដើម្បីតភា្ឋប់សាធារណជនទៅនឹងការគ្រប់គ្រងនៃតំបន់ការពារ⁹

 ការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ការពារ

យោងតាមច្បាប់ គ្មានការកាប់ឆ្ការ ឬ សាងសង់ណាមួយ ត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើនៅក្នុងតំបន់ស្នូល ឬ តំបន់អភិរក្សឡើយ ហើយការអភិវឌ្ឍណាមួយ ដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់សហគមន៍ ឬ តំបន់ប្រើប្រាស់ដោយចីរ​ភាព អាចកើតឡើងបាន ប្រសិនបើមានការយល់ព្រមពីរដ្ឋាភិបាល តាមសំណើររបស់ក្រសួងបរិស្ថាន។ ការអភិវឌ្ឍណាមួយ នៅក្នុងតំបន់អស់ទាំងនេះ ឬ តំបន់នៅក្បែរតំបន់ការពារ ត្រូវតែជាកម្មវត្ថុនៃការប៉ាន់ប្រមាណផលប៉ះពាល់បរិស្ថាន និងសង្គម ជាមុនសិន។¹⁰

តាំងពីច្បាប់ស្តីពីតំបន់ការពារត្រូវបានអនុម័ត មានអនុក្រឹត្យជាច្រើន ត្រូវបានប្រកាសចាត់ថ្នាក់កន្លែងនេះថាជាតំបន់ប្រើប្រាស់ដោយចីរ​ភាព។ យោងតាមច្បាប់ បន្ទាប់ពីមានការពិគ្រោះយោបល់ជាមួយស្ថាប័ន និងក្រសួងពាក់ព័ន្ធ អាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន និងសហគមន៍មូលដ្ឋាន រដ្ឋាភិបាលអាចអនុញ្ញាតឲ្យមានការអភិវឌ្ឍន៍ និងធ្វើសកម្មភាពវិនិយោគនៅក្នុងតំបន់ទាំងនោះ។ យោងតាមឧបសម្ព័ន្ធនៃច្បាប់ សកម្មភាពទាំងអស់នេះ រួមមានការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដែលមានទាំងគម្រោងធារាសាស្ត្រ និងវារីអគ្គិសនី ការរុករករ៉ែ និងជ័រទឹក ជាដើម។¹¹ជនណាម្នាក់ ដែលត្រូវបានគេរកឃើញថា បំពានទៅលើបញ្ញត្តិនៃច្បាប់ស្តីពីតំបន់ការពារ នឹងត្រូវទទួលខុសត្រូវប្រឈមនឹងការដាក់ទណ្ឌកម្ម ដែលមានចាប់ពីការព្រមាន និងការចេញសងថ្លៃខូចខាតឲ្យដូចដើមវិញ តាមការផាកពិន័យចាប់ពី ២៥០ លានរៀល និងជាប់ពន្ធនាគាររយៈពេល ១០ឆ្នាំ ដោយផ្អែកលើស្ថានទំងន់នៃបទល្មើស។¹²

យ៉ាងណាមិញ យោងតាមក្រឹត្យនិងអនុក្រឹត្យ ច្បា់ទៅលើការការពារតំបន់ការពារធម្មជាតិមិនមានព្រំប្រទល់នៃការគ្រប់គ្រងឡើយ ហើយបើទោះបីជាមានក៏ដោយ មិនមានព័ត៌មានភូមិសាស្ត្រត្រូវបានផ្តល់ឱ្យនោះទេ។ នេះមានន័យថា មិនមានការត្រួតពិនិត្យទៅលើតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេសដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ការពារនោះឡើយ មិនថាតំបន់នោះស្ថិតក្នុងព្រំប្រទល់គ្រប់គ្រងណាមួយនៃការការពារពិសេសឬក៏អត់នោះទេ។ (សូមចូលទៅកាន់ស្រទាប់ផែនទីតំបន់ការពារធម្មជាតិ និងស្រទាប់ផែនទីដ៏ទៃទៀតនៃតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេស។)

តំបន់ការពាររបស់ប្រទេសកម្ពុជា ទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរ និងមានធនធានដែលសំបូរហូរហៀរ ប្រសិនបើប្រើប្រាស់ក្នុងលក្ខណៈនិរន្តរភាពនោះ វាអាចផ្តល់ការងារ ប្រាក់ចំណូល និងជួយចូលរួមចំណែកទៅក្នុងការអភិវឌ្ឍរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រសិនបើការអនុវត្តមានប្រសិទ្ធិភាព ប្រព័ន្ធតំបន់ការពារ នឹងមានសក្តានុពលការពារតំបន់ងាយរងគ្រោះ តាមរយៈការដាក់កំហិត និងត្រួតពិនិត្យការអភិវឌ្ឍ ដើម្បីធានាថាសេចក្តីត្រូវការទាំងផ្នែកការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម និងកិច្ចការពារបរិស្ថាន មានតុល្យភាពនឹងគ្នា។

ក៏ប៉ុន្តែ ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ គឺកំពុងតែកើតឡើងនៅក្នុងតំបន់ការពារមួយចំនួន។ នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៥នេះ ក្រុមការពារបរិស្ថានមានមូលដ្ឋាននៅអាមេរិកមានឈ្មោះថា អង្គការនិន្នាការព្រៃឈើ (Forest Trends) បានរាយការណ៍ថា ការផ្តល់សម្បទានដីចំនួន ២៧២ គិតត្រឹមចុងឆ្នាំ២០១៣នេះ ក្នុងនោះ ១ភាគ៤ ស្ថិតក្នុងព្រំដែនតំបន់ការពារ។¹³

នៅក្នុង ខែមករា ឆ្នាំ២០១៦ អភិបាលខេត្តមួយរូប បានប្រាប់ក្រុមមន្ត្រីថា ឧកញ៉ា ទ្រីភាព និង ឧកញ៉ា លឹម ប៊ុនណា ទទួលបានសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច នៅក្នុងដែនជម្រកសត្វព្រៃដែលរឹបអូសបានពីក្រុមហ៊ុនចំនួនពីរផ្សេងទៀត។¹⁴

បានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាព៖ ០៩ មិថុនា ២០១៦

ទាក់ទងនឹងតំបន់ការពារ

• បរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិ
• សហគមន៍ព្រៃឈើ
• តំបន់ការពារ
• ព្រៃការពារ
• ឧទ្យានជាតិ និងដែនជម្រកសត្វព្រៃ