គោលនយោបាយ និងការគ្រប់គ្រង វិស័យវិទ្យាសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យា

​ប្រទេស​កម្ពុជា​មាន​មហិច្ឆតា​ក្នុង​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ និង​ធ្វើ​ឌី​ជី​ថ​លូ​ប​នី​យ​កម្ម​ប្រ​ព​ន្ធ័​រដ្ឋាភិបាល​ និង​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​។​ ការ​ប្តេជ្ញា​ចិត្ត​យ៉ាងមុតមាំកើតឡើង​បន្ទាប់​ពី​មាន​​ការកំណត់​គោលដៅ​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​មាន​មហិច្ឆតា​របស់​​ខ្លួន​​នៅ​ឆ្នាំ​ ២០៥០​ ការ​ត្រៀមខ្លួន​ដើម្បី​បន្ត​ជាមួយនឹង​ការ​អភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ និង​ និន្នាការ​ពិភពលោក​​ ​បដិវត្ត​ឧស្សាហកម្ម​ទី​បួន​ (IR​ 4.0)​។​​1 IR4.0​ សំដៅ​ទៅ​លើ​និន្នាការ​នៃ​ការ​អភិវឌ្ឍ​សកល​ដែល​ភាព​ជឿនលឿន​ផ្នែក​បច្ចេកវិទ្យា​ គឺជា​ស្នូល​នៃ​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ទេសភាព​ឧស្សាហកម្ម​នៃ​ពិភពលោក​។​​2

នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​ ២១​ ភាព​ជឿនលឿន​នៃ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​បាន​ផ្តល់​នូវ​មហិច្ឆតា​ដ៏​មាន​សក្តានុពល​ដល់​ការ​អភិវឌ្ឍ​សេដ្ឋកិច្ច​សង្គម​ ដោយសារ​តែ​សមត្ថភាព​របស់​វា​ក្នុង​ការ​ព​ន្លឿ​ន​ផលិតភាព​ និង​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ពិភពលោក​ឆ្ពោះទៅ​រក​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​បន្ទាប់​។​3​ ការ​រីក​ដុះដាល​នៃ​នវានុវត្តន៍​បច្ចេកវិទ្យា​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​មានការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ទីផ្សារ​ការងារ​ពី​ជំនាញ​កំរិត​ទាប​ និង​មធ្យម​ទៅ​មូលដ្ឋាន​ជំនាញ​កំរិត​ខ្ពស់​ដែល​បច្ចេកវិទ្យា​ និង​ការ​រីក​ចម្រើន​វិ​ស័យ​ឌី​ជី​ថ​ល​នាំ​មក​នូវ​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​នៅ​ក្នុង​កត្តា​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​ជះ​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដល់​ជីវិត​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​បុគ្គល​ម្នាក់ៗ​។​4

ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ឆ្ពោះទៅរ​កប​ដិ​រត្ត​ឧស្សាហកម្ម​ទី​ ៤​ តម្រូវ​ឱ្យ​មាន​មូលដ្ឋាន​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​សង្គម​ដ៏​រឹង​មាំ​ និង​ធន់​។​ ដោយ​ទទួលស្គាល់​យ៉ាង​ពេញលេញ​នូវ​ភាពយឺត​យ៉ាវ​របស់​ប្រទេស​ រាជរដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​បាន​បង្ហាញ​ពី​កិច្ច​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​ និង​ការ​ប្តេជ្ញា​ចិត្ត​ក្នុង​ការ​រួម​បញ្ចូល​វិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​ទៅ​ក្នុង​វិស័យ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ស្នូល​ រួម​មានការ​អប់រំ​ សេដ្ឋកិច្ច​ អភិបាលកិច្ច​ ប្រតិបត្តិការ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ ការ​អភិវឌ្ឍ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ និង​ផលិតកម្ម​។​

​រាជរដ្ឋាភិបាល​បាន​ទទួលស្គាល់​ពី​សារៈសំខាន់​នៃ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​ក្នុង​ការ​អភិវឌ្ឍ​នយោបាយ​ សង្គម​ និង​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ប្រទេស​។​ ជា​លទ្ធផល​ រាជរដ្ឋាភិបាល​បាន​បង្កើត​ក្រសួង​ឧស្សាហកម្ម​ វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​ (MISTI)​។​ ការ​សម្រេចចិត្ត​នេះ​បង្ហាញ​ពី​ការ​យកចិត្តទុកដាក់​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ និង​ចក្ខុវិស័យ​រយៈពេល​វែង​នៃ​ការ​បង្កើត​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​ដ៏​រឹង​មាំ​។​ ក្រសួង​ឧស្សាហកម្ម​ វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ក្នុង​ឆ្នាំ​ ២០២០​​5 ហើយ​មាន​ទំនួល​ខុស​ត្រូវ​ក្នុង​ការ​រៀបចំ​ ការ​គ្រប់គ្រង​ ការ​លើកកម្ពស់​ ការ​គាំទ្រ​ និង​ការ​អនុវត្ត​គោលនយោបាយ​ កម្មវិធី​អភិវឌ្ឍន៍​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​ច្នៃប្រឌិត​ក្នុង​វិស័យ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​ការ​ច្នៃប្រឌិត​ រួម​ទាំង​សិប្បកម្ម​ និង​ទឹក​ស្អាត​នៅ​ថ្នាក់​ជាតិ​ និង​ថ្នាក់​ក្រោម​ជាតិ​។​6

​គោលនយោបាយ​វិស័យ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​

គោលនយោបាយ​ជាតិ​ វិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​សំខាន់ៗ​ និង​ក្រប​ខ័ណ្ឌ​យុទ្ធសាស្ត្រ​រួម​មានៈ​

​គោលនយោបាយ​ជាតិ​ស្តី​ពី​វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​ ២០២០-២០៣០

ស្រប​តាម​គោលដៅ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​កម្ពុជា​ឆ្នាំ​ ២០៥០​ គោលនយោបាយ​នេះ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ក្នុង​ឆ្នាំ​ ២០១៩​ និង​បង្កើត​ដោយ​ក្រុមប្រឹក្សា​វិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​ជាតិ​។​ វា​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ក្រប​ខ័ណ្ឌ​គោលនយោបាយ​ចម្បង​ ដែល​ណែនាំ​ក្រសួង​ ស្ថាប័ន​ពាក់ព័ន្ធ​ផ្សេង​ទៀត​ឱ្យ​ចាត់វិធានការ​បន្ថែម​ទៀត​ចំពោះ​វិស័យ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​។​ គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​គោលនយោបាយ​នេះ​ គឺ​ដើម្បី​ពង្រឹង​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​ និង​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​អេកូ​នវានុវត្តន៍​សម្រាប់​ការ​អភិវឌ្ឍ​ប្រកបដោយ​ចីរភាព​ និង​ធានា​ការ​កែ​លម្អ​គុណភាព​ជីវិត​នៅ​គ្រប់​ផ្នែក​ និង​វិស័យ​។​ ក្របខ័ណ្ឌ​ទស្សនាទាន​នៃ​គោលនយោបាយ​នេះ​សង្កត់ធ្ងន់​លើ​តួនាទី​នៃ​ការ​អភិវឌ្ឍមូលធន​មនុស្ស​ ប្រព័ន្ធ​អេកូ​នវានុវត្តន៍​ប្រកបដោយ​ភាព​ច្នៃប្រឌិត​ និង​វិធីសាស្ត្រ​ស្រាវជ្រាវ​ ដើម្បី​កាត់​បន្ថយ​គម្លាត​នៃ​ជំនាញ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​ជាមួយ​ប្រទេស​ផ្សេង​ទៀត​នៅ​ក្នុង​តំបន់​។​7​ ដូចដែល​បាន​រៀបរាប់​នៅ​ក្នុង​គោលនយោបាយ​ ការ​អភិវឌ្ឍ​វិស័យ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​មាន​លក្ខណៈ​អន្តរ​វិស័យ​ និង​កំរិត​​ជំនាញ​ខ្ពស់​ និង​តម្រង់​ទិស​ជំនាញ​ខ្ពស់​ ដែល​ទាមទារ​ឱ្យ​មាន​កិច្ច​សហប្រតិបត្តិការ​រវាង​ក្រសួង​ពាក់ព័ន្ធ​ និង​ភាគី​ពាក់ព័ន្ធ​ជា​ច្រើន​។​ នៅ​ក្នុង​ផែនការ​សកម្មភាព​នៃ​គោលនយោបាយ​នេះ​ ស្ថាប័ន​ជាតិ​ពាក់ព័ន្ធ​គួរតែ​បង្កើត​នាយកដ្ឋាន​វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន​របស់​ពួក​គេ​ ដើម្បី​ត្រួតពិនិត្យ​ ចូលរួម​ និង​កែ​លម្អ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​ការ​ស្រាវជ្រាវ​ប្រកបដោយ​ភាព​ច្នៃប្រឌិត​ ស្រប​តាម​វិស័យ​អាទិភាព​របស់​ស្ថាប័ន​នីមួយៗ​។​ លើស​ពី​នេះ​ វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​ក្នុង​វិស័យ​សេវាកម្ម​សាធារណៈ​ ដូច​ជា​សកម្មភាព​ទាក់ទង​នឹង​កម្មសិទ្ធិបញ្ញា​ ស្តង់ដារ​ជាតិ​ស្តី​ពី​ការ​បញ្ជាក់​ និង​សមត្ថភាព​បច្ចេកវិទ្យា​ ត្រូវ​បាន​លើកទឹកចិត្ត​ឱ្យ​កែ​លម្អ​។​

​ផែនទី​បង្ហាញផ្លូវ​ វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​កម្ពុជា​​ ២០៣០

​ផែនទី​បង្ហាញផ្លូវ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​ ២០៣០​ គឺជា​ក្រប​ខ័ណ្ឌ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ជាតិ​ដែល​ឆ្លើយ​តប​ទៅ​នឹង​តម្រូវការ​ក្នុង​ការ​បង្រួបបង្រួម​មូលដ្ឋាន​គ្រឺះ​នៃ​ វ​.​ប​.​ន​ ពង្រឹង​ប្រព័ន្ធ​អេកូ​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​បង្កើត​បរិយាកាស​សម្រាប់​ការ​អភិវឌ្ឍ​ប្រកបដោយ​ចីរភាព​។​ ក្រសួង​ឧស្សាហកម្ម​ វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​ (MISTI)​ បាន​បង្កើត​ក្របខ័ណ្ឌ​គោលនយោបាយ​ ដោយ​សង្កត់ធ្ងន់​លើ​វិស័យ​សំខាន់ៗ​ចំនួន​ប្រាំ​ រួម​មាន​ អភិបាលកិច្ច​ ការ​អប់រំ​ ការ​ស្រាវជ្រាវ​ កិច្ច​សហប្រតិបត្តិការ​ និង​ប្រព័ន្ធ​អេកូឡូស៊ី​។​

សេចក្តីសង្ខេបផែនទីបង្ហាញផ្លូវ វ.ប.ន កម្ពុជា ២០៣០។ ប្រភព: ផែនទីបង្ហាញផ្លូវ វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍កម្ពុជា ឆ្នាំ ២០៣០។


​ផែនទី​បង្ហាញផ្លូវ​ចង់​សម្រេច​គោលបំណង​របស់​ខ្លួន​ដោយ​ការ​សម្រប​ខ្លួន​ និង​ទទួលយក​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​មាន​ស្រាប់​ និង​ថ្មី​ និង​គាំទ្រ​ការ​ច្នៃប្រឌិត​ថ្មី​។​ សសរស្តម្ភ​សំខាន់ៗ​ចំនួន​ប្រាំ​នៃ​ផែនទី​ផ្លូវ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ បច្ចេកវិទ្យា​ និង​នវានុវត្តន៍​ឆ្នាំ​ ២០៣០ គឺ​៖

  1. ពង្រឹង​អភិបាលកិច្ច​របស់​ប្រព័ន្ធ​ វ​.​ប​.​ន​
  2. កសាង​ធនធាន​មូលធន​ក្នុង​វិស័យ​ វ​.​ប​.​ន​
  3. ពង្រឹងសមត្ថភាព​ស្រាវជ្រាវ​ និង​គុណភាព​
  4. បង្កើន​កិច្ចសហការ​និង​បណ្តាញ​រវាង​តួអង្គ​ពាក់ព័ន្ធ​
  5. ​ ​ជំរុញ​ប្រព័ន្ធ​អេកូឡូស៊ី​ដែល​បង្ក​បរិយាកាស​ដល់​ការ​ពង្រឹងសមត្ថភាព​ស្រូប​យក​បច្ចេកវិទ្យា​ និង​ចំណេះដឹង​ថ្មី​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​ និង​ទាក់ទាញ​ការ​វិនិយោគ​លើ​វិស័យ​ វ​.​ប​.​ន​។​

ក្រប​ខ័ណ្ឌ​គោលនយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​សង្គម​ឌី​ជី​ថ​ល​កម្ពុជា​ ២០២១-២០៣៥

​ក្របខ័ណ្ឌ​គោលនយោបាយ​នេះ​មាន​គោលបំណង​កសាង​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​សង្គម​ឌី​ជី​ថ​ល​ដ៏​រស់​រវើក​មួយ​ដោយ​ដាក់​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​សម្រាប់​ការ​លើកកម្ពស់​ការ​សម្រប​ខ្លួន​តាម​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​នៅ​ក្នុង​គ្រប់​វិស័យ​នៃ​សង្គម​ដែល​មាន​ដូច​ជា​ រដ្ឋាភិបាល​ ប្រជាពលរដ្ឋ​ និង​អាជីវកម្ម​ ដើម្បី​លើកកម្ពស់​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​ថ្មី​ និង​ជំរុញ​សុខុមាលភាព​សង្គម​នៅ​ក្នុង​គន្លង​ថ្មី​នេះ​។​ គោលការណ៍​សំខាន់ៗ​ចំនួន​បី​ត្រូវ​បាន​អនុវត្ត​នៅ​ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​គោលនយោបាយ​នេះ​ ពោល​គឺ​ការ​កសាង​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ឌី​ជី​ថ​ល​ ការ​អនុម័ត​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​។​ គោលការណ៍​ចំនួន​បី​ត្រូវ​បាន​អនុវត្ត​នៅ​ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​គោលនយោបាយ​នេះ​ ពោល​គឺ​ការ​កសាង​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ឌី​ជី​ថ​ល​ ការ​ចាប់​យក​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​ការ​ធ្វើ​បរិវត្ត​កម្ម​ឌី​ជី​ថ​ល​។​​8

គោលការណ៍ និងក្របខ័ណ្ឌសម្រាប់កសាងសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមឌីជីថលកម្ពុជា។ ប្រភព: ក្របខណ្ឌគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមឌីជីថលកម្ពុជា ២០២១-២០៣៥


​គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​ក្របខ័ណ្ឌ​គោលនយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​សង្គម​ ២០២១-២០៣៥​ គឺ​៖

  1. ការ​អភិវឌ្ឍ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​៖​ ផ្តោត​លើ​ការ​អភិវឌ្ឍ​បណ្តាញ​អ៊ី​ន​ធឺ​ណែ​ត​ល្បឿន​លឿន​ ប្រព័ន្ធ​ទូទាត់​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​ប្រព័ន្ធ​ភ័ស្តុភារ​សម្រាប់​ដំណើរការ​អភិវឌ្ឍ​សេដ្ឋកិច្ច​សង្គម​ឌី​ជី​ថ​ល​។
  2. ការ​កសាង​ភាព​ជឿជាក់​ និង​ទំនុកចិត្ត​លើ​ប្រព័ន្ធ​ឌី​ជី​ថ​ល​៖​ សង្កត់ធ្ងន់​លើ​សារៈសំខាន់​នៃ​សន្តិសុខ​ឌី​ជី​ថ​លតា​មរយៈ​ការ​លើកកម្ពស់​ការ​យល់​ដឹង​ និង​ការ​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់​។
  3. ការ​កសាង​ពលរដ្ឋ​ឌី​ជី​ថ​ល​៖​ ការ​លើកកម្ពស់​ភាព​ជា​អ្នកដឹកនាំ​ឌី​ជី​ថ​ល​ ការ​ប្រមូលផ្តុំ​ទេព​កោសល្យ​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ធនធានមនុស្ស​ទៅ​ជា​កម្លាំង​ជំរុញ​។
  4. ការ​កសាង​រដ្ឋាភិបាល​ឌី​ជី​ថ​ល​៖​ ការ​លើកកម្ពស់​សេវា​សាធារណៈ​ឌី​ជី​ថ​ល​ ការ​កែ​លម្អ​អភិបាលកិច្ច​ផ្អែក​លើ​ទិន្នន័យ​
  5. ការ​បើក​ធុរកិច្ច​ឌី​ជី​ថ​ល​៖​ ការ​លើកទឹកចិត្ត​ដល់​សហគ្រាស​ ជា​ពិសេស​សហគ្រាស​ធុន​តូច​ និង​មធ្យម​ ដើម្បី​ទទួលយក​បច្ចេកវិទ្យា​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​អេកូឡូស៊ី​ចាប់ផ្តើម​ដំណើរការ​ដ៏​រឹង​មាំ​មួយ​។​

​គោលនយោបាយ​រដ្ឋាភិបាល​ឌី​ជី​ថ​ល​ ២០២២-២០៣៥

​ម​ហិ​ច្ឆិ​តា​ក្នុង​ការ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​ឆ្លាត​វៃ​នៅ​កម្ពុជា​ទាមទារ​ឱ្យ​មានការ​បង្កើត​ឡើង​នូវ​ប្រព័ន្ធ​អេកូឡូស៊ី​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​ប្រព័ន្ធ​អេកូ​នវានុវត្តន៍​យ៉ាង​រឹង​មាំ​ ដែល​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​មាន​ចន្លោះ​សម្រាប់​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មីៗ​ ដើម្បី​ដំណើរការ​នៅ​ថ្នាក់​ជាតិ​ និង​ថ្នាក់​ក្រោម​ជាតិ​។​ វា​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ការ​អភិវឌ្ឍ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​ធនធានមនុស្ស​ ដើម្បី​យក​បច្ចេកវិទ្យា​ទាន់សម័យ​ទៅ​ប្រើប្រាស់​ និង​ទទួលយក​យ៉ាង​ពេញលេញ​។​ យុទ្ធសាស្ត្រ​ទី​ ៥​ ផ្តោត​លើ​ការ​រៀបចំ​អភិបាលកិច្ច​រដ្ឋាភិបាល​ឌី​ជី​ថ​ល​ ដែល​ក្នុង​យុទ្ធសាស្ត្រ​នេះ​មាន​រៀបរាប់​ពី​ការ​អនុវត្ត​ច្បាប់​ស្តី​ពី​រដ្ឋាភិបាល​ឌី​ជី​ថ​ល​។​ តាម​រយៈ​សិក្ខាសាលា​ផ្សព្វផ្សាយ​គោលនយោបាយ​រដ្ឋាភិបាល​ឌី​ជី​ថ​ល​ សេចក្តីព្រាងច្បាប់​ស្តី​ពី​រដ្ឋាភិបាល​ឌី​ជី​ថ​ល​ត្រូវ​បាន​បង្ហាញ​ដោយ​អនុរដ្ឋលេខាធិការក្រសួងប្រៃសណីយ៍ និងទូរគមនាគមន៍​ ហើយ​បច្ចុប្បន្ន​សេចក្តី​ព្រាង​នេះ​កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ដំណើរការ​អភិវឌ្ឍ​។​9 សេចក្តីព្រាងច្បាប់​នេះ​ចែក​ចេញ​ជា​ ២០​ ជំពូក​ ដែល​មាន​បំណង​គ្រប់គ្រង​គ្រប់​សកម្មភាព​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​រដ្ឋាភិបាល​ និង​អភិបាលកិច្ច​ឌី​ជី​ថ​ល​។​​10

រូបភាពរួមនៃការរៀបចំគោលនយោបាយរដ្ឋាភិបាលឌីជីថលកម្ពុជា ២០២២-២០៣៥។ ប្រភព: គោលនយោបាយរដ្ឋាភិបាលឌីជីថលកម្ពុជា ២០២២-២០៣៥

​ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ស្រមើ​ឃើញ​រដ្ឋាភិបាល​ឆ្លាត​វៃ​ និង​ប្រព័ន្ធ​ផ្តល់​សេវា​សាធារណៈ​ប្រកបដោយ​គណនេយ្យ​ភាព​ផ្អែក​លើ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ឌី​ជី​ថ​ល​។​ គោលនយោបាយ​ជាតិ​នេះ​នឹង​ធ្វើ​ទំនើប​កម្ម​ប្រព័ន្ធ​អភិបាលកិច្ច​ ដោយ​ដាក់​ចេញ​នូវ​យុទ្ធសាស្ត្រ​សំខាន់ៗ​ចំនួន​ ១០​ ដូច​ជា​៖

  1. ការ​រៀបចំ​ និង​កែ​លម្អ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​កា​រត​ភ្ជាប់​ឌី​ជី​ថ​ល​
  2. ការ​រៀបចំ​ និង​កែ​លម្អ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ប្រព័ន្ធ​ទូទាត់​សង​ប្រាក់​ឌី​ជី​ថ​ល​សម្រាប់​សេវា​សាធារណៈ​
  3. ការ​រៀបចំ​ និង​ពង្រឹង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​សន្តិសុខ​ឌី​ជី​ថ​ល​
  4. ការ​អភិវឌ្ឍ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​សេវា​ប្រៃសណីយ៍​
  5. ការ​រៀបចំ​អភិបាលកិច្ច​រដ្ឋាភិបាល​ឌី​ជី​ថ​ល​
  6. ការ​ធ្វើ​បដិវត្ត​កម្ម​រដ្ឋាភិបាល​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​សេវា​សាធារណៈ​
  7. ការ​កសាង​មូលធន​មនុស្ស​ឌី​ជី​ថ​ល​
  8. ​លើកកម្ពស់​ការ​ស្រាវជ្រាវ​ និង​នវានុវត្តន៍​ឌី​ជី​ថ​ល​
  9. រៀបចំ​កិច្ច​សហប្រតិបត្តិការ​ជាមួយ​ក្រុមហ៊ុន​បច្ចេកវិទ្យា​ឌី​ជី​ថ​ល​
  10. លើកកម្ពស់​ធុរកិច្ច​ថ្មី​ឌី​ជី​ថ​ល​។

​បញ្ហា​ប្រឈម​ និង​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​មុខ​

ដើម្បី​ផ្លាស់​ប្តូរ​ និង​ធ​ធ្វើ​ឌី​ជី​ថ​លូ​ប​នី​យ​កម្ម​រដ្ឋាភិបាល​ សង្គម​ និង​សេដ្ឋកិច្ច​ រាជរដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​ត្រូវ​តែ​ជម្នះ​បញ្ហា​ប្រឈម​ និង​ការ​គម្រាមកំហែង​ផ្សេងៗ​ដែល​ទាក់ទង​នឹង​ការ​ប្រើប្រាស់​វិទ្យាសាស្ត្រ​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​មាន​ដូច​ជា​រួមការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ឌី​ជី​ថ​ល​ប្រកបដោយ​បរិ​យា​បន្ន​ ការ​វាយប្រហារ​តាម​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណិត​ ឧក្រិដ្ឋកម្ម​តាម​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណិត​ និង​ការ​ការពារ​ឯកជន​ភាព​។​

សន្តិសុខ​សាយ​ប័​រ​ និង​ការ​ការពារ​ឯកជន​ភាព​

​រដ្ឋាភិបាល​ជុំវិញ​ពិភពលោក​បាន​ទទួលស្គាល់​កាន់តែ​ខ្លាំង​ឡើង​អំពី​សារៈសំខាន់​នៃ​សន្តិសុខ​សាយ​ប័​រ​ក្នុង​ការ​ដោះស្រាយ​ជាមួយនឹង​ការ​បញ្ហា​ប្រឈម​ដែល​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ប្រើប្រាស់​បច្ចេកវិទ្យា​ឌី​ជី​ថ​ល​ទំនើប​។​​​11 យោង​តាម​អភិបាលកិច្ច​ព​ត៌​មាន​វិទ្យារ​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ សន្តិសុខ​តាម​អ៊ីនធឺណិត​ គឺ​ “​ជា​កម្មវិធី​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​ ដំណើរការ​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ ដើម្បី​ការពារ​ប្រព័ន្ធ​ បណ្តាញ​ កម្មវិធី​ ឧបករណ៍​ និង​ទិន្នន័យ​ពី​ការ​វាយប្រហារ​តាម​អ៊ីនធឺណិត​។​”​​​12 ហានិភ័យ​តាម​អ៊ីនធឺណិត​ដូច​ជា​ការ​វាយប្រហារ​តាម​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណិត​ ឧក្រិដ្ឋកម្ម​តាម​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណិត​ ការ​បោកប្រាស់​តាម​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណិត​ ការ​ក្លែងបន្លំ​ និង​បញ្ហា​ការពារ​ទិន្នន័យ​បាន​នឹង​កំពុង​កើនឡើង​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស​ក្នុង​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ទសវត្សរ៍​ចុង​ក្រោយ​នេះ​ ដោយសារ​តែ​ការ​កើនឡើង​នៃ​ការ​សម្រប​ខ្លួន​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​ឌី​ជី​ថ​ល​ និង​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី​។​

រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​ធ្លាប់​បាន​ជួប​ប្រទះ​ការ​វាយប្រហារ​តាម​អ៊ីនធឺណិត​មួយ​ចំនួន​នៅ​លើ​គេហទំព័រ​ផ្លូវការ​ ហើយ​ពួក​ Hacker​ បាន​លេច​ធ្លាយ​ព័ត៌មាន​សម្ងាត់​ទាំងនោះ​នៅ​លើ​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណិត​។​13​ ជា​រឿយៗ​ ប្រជាពលរដ្ឋ​ និង​អាជីវករ​បាន​រាយការណ៍​អំពី​ការ​ឆបោក​ និង​ការ​ក្លែងបន្លំ​តាម​អ៊ីនធឺណិត​ទៅ​អាជ្ញាធរ​ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួក​គេ​ខាតបង់​ពេលវេលា​ និង​ថវិកា​។​ ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត​ ពួក​ Hacker​ ក៏​បាន​ដាក់​គោលដៅ​វាយប្រហារ​លើ​ក្រុមហ៊ុន​ផ្តល់​សេវា​អ៊ីនធឺណិត​ (ISP)​ ដ៏​ធំ​បំផុត​មួយ​ចំនួន​របស់​កម្ពុជា​ ក្នុង​ទម្រង់​ distributed​ denial-of-service​ (DDoS)14​ វា​បណ្តាល​ឱ្យ​មាន​បញ្ហា​កា​រត​ភ្ជាប់​អ៊ី​ធឺ​ណិ​ត​នៅ​ទូ​ទាំង​ប្រទេស​។​ ទាំងនេះ​គឺជា​ឧទាហរណ៍​មួយ​ចំនួន​នៃ​ផលវិបាក​ដែល​រំខាន​នៃ​ការ​វាយប្រហារ​តាម​អ៊ីនធឺណិត​ និង​របៀប​ដែល​ពួក​គេ​អាច​ប៉ះពាល់​ដល់​ជីវិត​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ​។​

​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​បាន​ពង្រឹង​ក្រប​ខ័ណ្ឌ​អភិបាលកិច្ច​អ៊ីនធឺណិត​របស់​ខ្លួន​ដោយ​បង្កើត​ច្បាប់​ផ្សេងៗ​ដែល​ទាក់ទង​នឹង​ បទបញ្ជា​ និង​អាជ្ញាធរ​សន្តិសុខ​សាយ​ប័​រ​។​ ការិយាល័យ​ឆ្លើយ​តប​បញ្ហា​បន្ទាន់​នៃ​កុំព្យូទ័រ​ (CamCERT)​ ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ក្នុង​ឆ្នាំ​ ២០០៧​។​​15​ CamCERT​ មាន​ទំនួល​ខុស​ត្រូវ​ក្នុង​ការ​ផ្តល់​ព័ត៌មាន​ស្តី​ពី​យោបល​ និង​គ​ន្លឺះ​ដំបូន្មាន​សុវត្ថិភាព​កុំព្យូទ័រ​ដល់​ភាគី​ពាក់ព័ន្ធ​ទាំងអស់​ដែល​មាន​ហានិភ័យ​ខ្ពស់​នៃ​ការ​វាយប្រហារ​តាម​អ៊ីនធឺណិត​។​ វា​ក៏​ដើរតួ​ជន​បង្គោល​នៅ​កម្ពុជា​សម្រាប់​ឆ្លើយ​តប​ និង​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​សុវត្ថិភាព​កុំព្យូទ័រ​។​​16​ ក្រុមការងារ​បាន​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ជូនដំណឹង​ជា​មុន​ស្តី​អំពី​សន្តិសុខ​ព័ត៌មាន​ ស្រាវជ្រាវ​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មីៗ​ និង​គ្រប់គ្រង​មជ្ឈមណ្ឌល​សន្តិសុខ​ជាតិ​។​​​17

ទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី​ បាន​បង្កើត​ក្រុមការងារ​មួយ​នៅ​ឆ្នាំ​ ២០១០​ ដើម្បី​ធ្វើការ​តាក់តែង​ច្បាប់​ស្តី​ពី​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​តាម​ប្រព័ន្ធ​បច្ចេកវិទ្យា​គម​នា​មន៍​ និង​ព័ត៌មាន​ដែល​ជា​ឯកសារ​ច្បាប់​ចម្បង​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ ដែល​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​ទាក់ទង​នឹង​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណិត​។​ ទោះជា​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ​ ច្បាប់​នេះ​ស្ថិត​ក្នុង​ដំណើរការ​នៃ​ការ​ធ្វើ​សេចក្តី​ព្រាង​។​ ខ្លឹមសារ​ដ៏​ចម្រូងចម្រាស​របស់​ច្បាប់​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​មាន​ប្រតិកម្ម​ជា​សាធារណៈ​ និង​ការ​ភ័យ​ខ្លាច​ថា​ ច្បាប់​នេះ​អាច​នឹង​រឹតត្បិត​ថែម​ទៀត​ទៅ​លើ​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ និង​សេរីភាព​នៃ​ការ​បញ្ចេញមតិ​តាម​អ៊ីនធឺណិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​។​​​18 ក្នុង​ឆ្នាំ​ ២០១៥​ ក្រសួង​ប្រៃសណីយ៍​ និង​ទូរគមនាគមន៍​បាន​ចេញ​សេចក្តី​បំភ្លឺ​មួយ​ ដើម្បី​ឆ្លើយ​តប​ទៅ​នឹង​ក្តី​បារម្ភ​ទាំងនោះ​ថា​ សេចក្តីព្រាងច្បាប់​នេះ​កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ដំណាក់កាល​ដំបូង​នៃ​ការ​អភិវឌ្ឍ​ ហើយ​ច្បាប់​នេះ​មាន​គោលបំណង​ទប់ស្កាត់​ និង​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​តាម​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណិត​ដោយ​ប្រើ​ការ​អនុវត្ត​ច្បាប់​។​​​19

ក្រោម​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ ថ្នាល​ផ្លាស់​ប្តូរ​ទិន្នន័យ​កម្ពុជា​ (CamDX)​ ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ជាមួយនឹង​ការ​ការពារ​ទិន្នន័យ​ និង​ការ​ការពារ​ឯកជន​ភាព​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ដែល​ផ្តោត​លើ​ឌី​ជី​ថ​ល​។​ វា​គឺជា​វេទិកា​ប្រកបដោយ​ភាព​ច្នៃប្រឌិត​ដែល​មាន​គោលបំណង​ពង្រីក​អាជីវកម្ម​ថ្មី​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​។​​​20 CamDX​ ​ផ្តល់​វេទិកា​ផ្លាស់​ប្តូរ​ទិន្នន័យ​ដែល​អាច​ទុកចិត្ត​បាន​ និង​មាន​សុវត្ថិភាព​។​ យោង​តាម​គេហទំព័រ​ផ្លូវការ​របស់​គេ​ CamDX​ ធានា​ថា​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ទិន្នន័យ​រវាង​ប្រព័ន្ធ​ព័ត៌មាន​ និង​សេវាកម្ម​អតិថិជន​អាច​ទុកចិត្ត​បាន​ និង​មាន​សុវត្ថិភាព​ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​ស្តង់ដារ​ និង​ម៉ាស៊ីន​មេ​ដែល​មាន​សុវត្ថិភាព​។​ វា​ធ្វើ​ឱ្យ​ប្រាកដ​ថា​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ទិន្នន័យ​រវាង​អតិថិជន​ត្រូវ​បាន​ឆ្លងកាត់​កូ​នី​យ​កម្ម​ (encryption)​ ដែល​ផ្តល់​នូវ​ឯកជន​ភាព​ និង​រក្សា​ការ​សម្ងាត់​។​ គិត​ត្រឹម​ខែធ្នូ​ ឆ្នាំ​ ២០២១​ មាន​ប្រតិបត្តិការ​ប្រចាំ​ថ្ងៃជា​មធ្យម​ចំនួន​ ១២,៩៦៤​ និង​អាជីវកម្ម​/​សហគ្រាស​ប្រមាណ​ ១០,​ ១៤៧​ ដែល​បាន​ចុះបញ្ជី​នៅ​លើ​វេទិកា​ចុះបញ្ជី​អាជីវកម្ម​របស់​ CamDX​ ។​​​21

​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ឌី​ជី​ថ​ល​ប្រកបដោយ​បរិ​យា​បន្ន​

​ក្នុងអំឡុងពេល​នៃ​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ឌី​ជី​ថ​ល​ បញ្ហា​ទាក់ទង​ជាមួយនឹង​លទ្ធភាព​ប្រើប្រាស់​ឌី​ជី​ថ​ល​មិន​ស្មើគ្នា​ និង​គម្លាត​បច្ចេកវិទ្យា​អាច​បង្ក​បញ្ហា​ប្រឈម​សម្រាប់​រដ្ឋាភិបាល​ និង​សង្គម​របស់​កម្ពុជា​។​ អង្គការសហប្រជាជាតិ​បាន​បង្កើត​ក្រប​ខ័ណ្ឌ​នៃ​ “​វិធីសាស្ត្រ​នៃ​សង្គម​ទាំងមូល​”​ សម្រាប់​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ឌី​ជី​ថ​ល​ប្រកបដោយ​បរិ​យា​បន្ន​ដោយ​ផ្អែក​លើ​គោលការណ៍​សំខាន់ៗ​ចំនួន​បួន​៖​ សកល​ភាព​ ការ​ទទួលខុសត្រូវ​ សមភាព​ និង​បើកចំហ​។​​22​ រដ្ឋាភិបាល​ និង​អ្នក​បង្កើត​គោលនយោបាយ​គួរតែ​ទទួលយក​គំនិត​នៃ​វិធីសាស្ត្រ​នេះ​នៅ​ពេល​បង្កើត​គោលនយោបាយ​។​​​23 វិធីសាស្ត្រ​នេះ​គឺ​ផ្អែក​លើ​សញ្ញាណ​នៃ​ការ​រួម​បញ្ចូល​ឌី​ជី​ថ​ល​ដែល​មិន​ចោល​នរណា​ម្នាក់​ និង​ធានា​ឱ្យ​មានការ​ចូល​ប្រើប្រាស់​ឌី​ជី​ថ​ល​ស្មើគ្នា​ក្នុងអំឡុងពេល​នៃ​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​។​

យោង​តាម​អ្នកជំនាញ​របស់​កម្មវិធី​អភិវឌ្ឍន៍​អង្គការសហប្រជាជាតិកំណែទម្រង់​ឌីជីថល កម្ពុជា​ចាំបាច់​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​ឧបសគ្គ​នៃ​គម្លាត​ឌី​ជី​ថ​ល​ជា​មុន​សិន​ ដើម្បី​សម្រេច​បាន​នូវ​ការ​បំប្លែង​ឌី​ជី​ថ​ល​ប្រកបដោយ​បរិ​យា​បន្ន​ និង​ដោយ​រលូន​។​​24 ឧទាហរណ៍​នៃ​របាំង​គម្លាត​ឌី​ជី​ថ​ល​មាន​ដូច​ជា​ការ​ចូល​ប្រើ​ កា​រត​ភ្ជាប់​អ៊ីនធឺណិត​ និង​គម្លាត​ធំ​ទូលាយ​នៃ​ចំណេះដឹង​ឌី​ជី​ថ​ល​។​​​25 នៅ​ឆ្នាំ​ ២០២១​ មាន​ប្រជាជន​ចំនួន​ ៨,​ ៨៦​ លាន​នាក់​បាន​ប្រើប្រាស់​អ៊ីនធឺណិត​ ដែល​ស្មើនឹង​ ៥០%​ នៃ​ចំនួន​ប្រជាជន​សរុប​។​​26​ សហភាពទូរគមនាគមន៍អន្តរជាតិ (ITU)​ បាន​រក​ឃើញ​នៅ​ឆ្នាំ​ ២០១៧​ ថា​មាន​តែ​ ៣០%​ នៃ​គ្រួសារ​នៅ​តំបន់​ជនបទ​ និង​៥០%​ នៃ​ប្រជាជន​នៅ​ទីក្រុង​ប៉ុ​ន្នោះ​ដែល​មាន​អ៊ីនធឺណិត​ប្រើប្រាស់​។​​27​ ឯកឧត្តម​ ជា​ វ៉ា​ន់​ដេ​ត​ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួង​ប្រៃសណីយ៍​ និង​ទូរគមនាគមន៍​ មាន​ប្រសាសន៍​ថា​ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត​ មាន​តែ​ ៣០%​ នៃ​ប្រជាជន​ទាំងអស់​ប៉ុណ្ណោះ​ដែល​ទទួល​បាន​ចំណេះដឹង​ផ្នែក​ឌី​ជី​ថ​ល​ជា​មូលដ្ឋាន​ដែល​អាច​ប្រើប្រាស់​ឧបករណ៍​ និង​វេទិកា​ឌី​ជី​ថ​ល​បាន​។​​​28 លោក​បាន​បន្ថែម​ថា​ គម្លាត​នេះ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​ ដើម្បី​សម្រេច​បាន​នូវ​ចក្ខុវិស័យ​អភិវឌ្ឍន៍​ឌី​ជី​ថ​ល​របស់​រដ្ឋាភិបាល​។​​​29

ប្រធាន​​បទ​ពាក់​ព័ន្ធ​​នឹង​គោលនយោបាយ និងការគ្រប់គ្រង វិស័យវិទ្យាសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យា​

ឯកសារយោង

ទំនាក់ទំនងយើងខ្ញុំ

ទំនាក់ទំនងយើងខ្ញុំ

បើលោកអ្នកមានសំនួរទាក់ទងនឹងខ្លឹមសារផ្សាយនៅលើគេហទំព័រ Open Development Cambodia (ODC)? យើងខ្ញុំ​នឹង​ឆ្លើយ​តប​​ដោយ​ក្តី​រីក​រាយ។

តើអ្នកបានឃើញបញ្ហាបច្ចេកទេសណាមួយនៅលើគេហទំព័រOpen Development Cambodia (ODC) ដែរឬទេ?

តើលោកអ្នកយល់យ៉ាងដូចម្តេចដែរចំពោះការងាររបស់អូឌីស៊ី?

តើលោកអ្នកមានឯកសារដែលអាចជួយពង្រីក​គេហទំព័រOpen Development Cambodia (ODC) ដែរ​ឬទេ​?​ យើងខ្ញុំ​នឹង​ធ្វើការ​ត្រួតពិនិត្យ​រាល់​ទិន្នន័យ​អំពី​ផែនទី​ ច្បាប់​ អត្ថបទ​ និង​ ឯកសារ​ដែល​ពុំ​មាននៅ​លើ​គេហទំព័រ​នេះ​ ហើយ​ពិចារណា​បោះផ្សាយ​ទិន្នន័យ​ទាំងនោះ​។​ សូម​មេត្តា​ផ្ញើ​តែ​ឯកសារ​ណា​ដែល​មាន​ជា​សាធារណៈ​ ឬ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​អាជ្ញាប័ណ្ណ​ Creative Commons

ឯកសារត្រូវបានលុប
មានបញ្ហា!

កំណត់សម្គាល់៖ Open Development Cambodia (ODC) នឹង​ធ្វើការ​ត្រួតពិនិត្យ​រាល់​ឯកសារ​ដែល​បាន​បញ្ជូន​មក​យ៉ាង​ហ្មត់ចត់​ ដើម្បី​កំណត់​ភាព​ត្រឹមត្រូវ​ និង​ពាក់ព័ន្ធ​ មុន​ពេលធ្វើការ​បង្ហោះ​ផ្សាយ​។​ រាល់​ឯកសារ​ដែល​បាន​បង្ហោះ​ផ្សាយ​នឹង​ជា​ឯកសារ​ដែល​មាន​ជា​សាធារណៈ​ ឬ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​អាជ្ញាប័ណ្ណ​ Creative​ Commons​។​ យើងខ្ញុំ​សូម​អគុណ​សំរាប់​ការ​គាំទ្រ​របស់​លោក​អ្នក​។​

7DSWX
* ប្រអប់មតិមិនអាចទទេ! មិនអាចបញ្ចូនបាន សូមធ្វើការបញ្ចូនម្តងទៀត! Please add the code correctly​ first.

សូម​អរគុណ​សំរាប់​ការ​ចំនាយ​ពេល​ក្នុង​ការ​ចែក​រំលែក​មក​កាន់​យើងខ្ញុំ!