នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជាលោក ហ៊ុន សែន បានចូលរួមក្នុងកម្មវិធីជំនួយសម្រាប់ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មសកលឆ្នាំ ២០១៩។ រូបភាព ដោយ អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក (WTO), ថតនៅថ្ងៃទី០៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៩។ ក្រោមអាជ្ញាបណ្ណ CC BY-SA 2.0។
ពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការធ្វើអោយប្រសើរឡើងនូវការរីកចម្រើន ការងារ និងឱកាសអាជីវកម្មរបស់កម្ពុជា។ គោលនយោបាយ និងបទប្បញ្ញត្តិពាណិជ្ជកម្មអាចជួយគ្រប់គ្រងប្រភេទពាណិជ្ជកម្មត្រឹមត្រូវដើម្បីពង្រីកប្រាក់ចំណូល និងការងារ កាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ និងកែប្រែហានិភ័យនៃវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ។1 គោលនយោបាយ និងបទប្បញ្ញត្តិពាណិជ្ជកម្មរបស់កម្ពុជាត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយយុទ្ធសាស្ត្រ និងផែនការផ្សេងៗគ្នាស្របតាមយុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណ ដំណាក់កាលទី ៤។ ក្នុងនេះគឺមានគោលដៅយុទ្ធសាស្ត្រចំនួនបួន៖ ការធានានូវកំណើនប្រកបដោយចីរភាព ការបង្កើតការងារបន្ថែម ការសម្រេចបាននូវគោលដៅកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ និងការពង្រឹងសមត្ថភាព និងអភិបាលកិច្ចរបស់ស្ថាប័នរដ្ឋ។2
រដ្ឋាភិបាលក៏បាននឹងកំពុងផ្តោតលើការទាក់ទាញការវិនិយោគ ការធ្វើពិពិធកម្មផលិតផលនាំចេញ និងទីផ្សារ ការលើកកម្ពស់ការតភ្ជាប់ការដឹកជញ្ជូន និងប្រព័ន្ធភ័ស្តុភារ ការកែលម្អក្របខ័ណ្ឌបទប្បញ្ញត្តិ ការពង្រឹងយន្តការស្ថាប័ន និងការលើកកម្ពស់ការកសាងសមត្ថភាព។3
យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណ
យុទ្ធសាស្រ្តចតុកោណ ដំណាក់កាលទី ៤, នៅថ្ងៃទី ០៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១។ អាជ្ញាបណ្ណមិនត្រូវបានកំណត់។
កម្ពុជាបានកំណត់គោលដៅធានានូវកំណើនប្រកបដោយចីរភាពក្នុងរង្វង់ ៧ ភាគរយក្នុងមួយឆ្នាំតាមរយៈការធ្វើពិពិធកម្មមូលដ្ឋានផលិតកម្ម និងទីផ្សារនាំចេញ រក្សាស្ថិរភាពម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច ធានាស្ថិរភាពអត្រាប្តូរប្រាក់ បង្កើនទុនបម្រុងអន្តរជាតិ និងការគ្រប់គ្រងបំណុលសាធារណៈ។4
ការធ្វើពិពិធកម្មទំនិញនាំចេញ គឺជាអាទិភាពខ្ពស់របស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា នេះបើតាមលោក ផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាល។ ប្រទេសកម្ពុជាបាននឹងកំពុងធ្វើពិពិធកម្មផលិតផលនាំចេញរបស់ខ្លួនជំនួសឱ្យការពឹងផ្អែកភាគច្រើនលើការនាំចេញសម្លៀកបំពាក់ និងស្បែកជើង។ កម្ពុជាក៏មានផែនការបង្កើនទំនិញផលិតមិនមែនវាយនភណ្ឌ ១៥ ភាគរយនៅឆ្នាំ២០១៥ និងជំរុញការនាំចេញផលិតផលកសិកម្មកែច្នៃ ១២ ភាគរយដើម្បីសម្រេចបាននូវកំណើនប្រកបដោយចីរភាព និងការធ្វើពិពិធកម្មសេដ្ឋកិច្ច។5
កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរី អាស៊ាន កិច្ចព្រមព្រៀងក្របខ័ណ្ឌពាណិជ្ជកម្មនិងវិនិយោគ កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីកម្ពុជា-កូរ៉េ កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីកម្ពុជា-ចិន ការមិនជាប់ពន្ធ និងកូតា កិច្ចព្រមព្រៀង និងកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីផ្សេងទៀតអនុញ្ញាតឱ្យកម្ពុជាលើកកម្ពស់កំណើនសេដ្ឋកិច្ច និងពិពិធកម្ម។ កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីកម្ពុជា-ចិននឹងជួយកម្ពុជាទទួលបានទីផ្សារដ៏ធំមួយ ជាពិសេសសម្រាប់ផលិតផលកសិកម្ម ផលិតផលកែច្នៃ និងសិប្បកម្ម តាមរយៈការសម្របសម្រួលគយ និងពន្ធគយ និងច្បាប់ដើម។ បើតាមលោក គី សេរីវឌ្ឍន៍ អ្នកស្រាវជ្រាវសេដ្ឋកិច្ចនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា រដ្ឋាភិបាលនឹងងាកចេញពីវិស័យវាយនភណ្ឌ ទៅជាឧស្សាហកម្មអេឡិចត្រូនិក អគ្គិសនី និងគ្រឿងបន្លាស់រថយន្ត ដើម្បីចាប់យកឱកាសវិនិយោគបរទេសថ្មីៗ ជាពិសេសពីប្រទេសចិន។ លោកបានបន្ថែមថាការផ្លាស់ប្តូរនេះមិនមែនដោយសារតែការដក EBA របស់សហភាពអឺរ៉ុបទេ ប៉ុន្តែឱកាសវិនិយោគថ្មីពីប្រទេសចិនបន្ទាប់ពីឥទ្ធិពលនៃសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មចិន-អាមេរិក។ «ខ្ញុំជឿជាក់ថា ការវិនិយោគក្នុងវិស័យនេះនឹងជួយបង្កើនតម្លៃនាំចេញ ព្រោះឧស្សាហកម្មនឹងប្រើកម្លាំងពលកម្មតិច។ វាចំណេញជាងវិស័យកាត់ដេរ ហើយឧស្សាហកម្មនេះស័ក្តិសមសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជា ដោយសារតែការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញរបស់ពួកគេ»។6
រដ្ឋាភិបាលក៏មានគោលដៅជាយុទ្ធសាស្ត្រក្នុងការបង្កើតឱ្យកាន់តែគុណភាព និងបរិមាណការងារដោយផ្តោតលើការបណ្តុះបណ្តាល ការផ្តល់ព័ត៌មានទីផ្សារការងារ ការកែលម្អលក្ខខណ្ឌការងារ និងការលើកកម្ពស់អាជីវកម្ម និងការវិនិយោគ។7
សម្រាប់រយៈពេលប្រាំខែដំបូងនៃឆ្នាំ ២០២១ គម្រោងវិនិយោគថ្មីបានឈានដល់ ៨២៥ លានដុល្លារដែលជាការថយចុះ ៥៩ ភាគរយធៀបនឹងរយៈពេលដូចគ្នាក្នុងឆ្នាំ២០២០ ដោយសារជំងឺឆ្លង។ ការវិនិយោគផ្ទាល់ពីបរទេសត្រូវបានគេរំពឹងថានឹងងើបឡើងវិញនៅពេលដែលអត្រាការចាក់វ៉ាក់សាំងកើនឡើង ហើយច្បាប់វិនិយោគត្រូវបានព្រាង។ សេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីពីការវិនិយោគនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ត្រូវបានអនុម័តដោយរាជរដ្ឋាភិបាលដើម្បីជំនួសច្បាប់កាលពីឆ្នាំ២០០៣ (ច្បាប់ទីមួយត្រូវបានអនុម័តនៅឆ្នាំ១៩៩៤)។ គោលបំណង គឺកម្ពុជាអាចទាក់ទាញការវិនិយោគបន្ថែមទៀតដោយបង្កើតក្របខ័ណ្ឌច្បាប់បើកចំហ តម្លាភាព និងអាចព្យាករណ៍បាន ការពង្រឹងសមត្ថភាពដោយពិចារណាលើការផ្តល់ការលើកទឹកចិត្តសម្រាប់វិស័យអាទិភាព កម្រិតបច្ចេកវិទ្យា និងបច្ចេកទេស ការបង្កើតការងារ ការបណ្តុះបណ្តាល ការស្រាវជ្រាវ ការអភិវឌ្ឍន៍ និងជំនាញនវានុវត្តន៍ និង សហគ្រាសធុនតូច និងមធ្យម។8
ការកាត់បន្ថយកម្រិតនៃភាពក្រីក្រឱ្យនៅខាងក្រោម ១០ ភាគរយនៃចំនួនប្រជាជនគឺជាអាទិភាពដែលអាចធ្វើទៅបានតាមរយៈការបង្កើនការចូលរួមទីផ្សារ គោលនយោបាយគាំពារសង្គម សេវាសាធារណៈប្រកបដោយគុណភាព និងការកាត់បន្ថយគម្លាតសង្គម។9
ផ្នែកសំខាន់នៃការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រក្នុងរយៈពេលវែងនឹងកើតចេញពីកំណើនដែលសម្រេចបានដោយការពង្រីកទីផ្សារ និងការធ្វើពិពិធកម្មដែលអនុញ្ញាតឱ្យកម្ពុជាពង្រីកការនាំចេញទៅកាន់ដៃគូពាណិជ្ជកម្មផ្សេងទៀត។ គោលនយោបាយពង្រីកទីផ្សារមិនត្រូវបានកំណត់ត្រឹមតែនៅអាស៊ីទេ។ រដ្ឋាភិបាលបាននឹងកំពុងជួយអ្នកផលិតដើម្បីទទួលបានសិទ្ធិចូលទៅកាន់ទីផ្សារសហភាពអឺរ៉ុប និងទទួលបានសិទ្ធិទទួលបានប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធគ្រប់យ៉ាងលើកលែងតែអាវុធនៃប្រព័ន្ធផែនការអនុគ្រោះពន្ធរបស់់សហភាពអឺរ៉ុប ទោះបីជាមានការដកមួយផ្នែកក៏ដោយ។10 លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានថ្លែងក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មានថាលោកចង់ឱ្យប្រទេសកម្ពុជាមានកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មផ្សេងៗគ្នាជាច្រើនជាមួយដៃគូផ្សេងៗគ្នាដើម្បីធ្វើពិពិធកម្មទីផ្សារសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន និងទាក់ទាញការវិនិយោគផ្ទាល់ពីបរទេសបន្ថែមទៀត។11 យុទ្ធសាស្ត្រសមាហរណកម្មពាណិជ្ជកម្មកម្ពុជាឆ្នាំ ២០១៩ - ២០២៣ បានផ្តល់អនុសាសន៍មួយចំនួនដើម្បីកែលម្អទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មជាពិសេសជាមួយអាស៊ាន សហភាពអឺរ៉ុប ជប៉ុន និងចិន និងពាក់ព័ន្ធនឹងការចរចាអំពីភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយក្នុងតំបន់ កិច្ចព្រមព្រៀងទូលំទូលាយ និងវឌ្ឍនភាពសម្រាប់ភាពជាដៃគូឆ្លងកាត់ប៉ាស៊ីហ្វិក សហភាពអឺរ៉ុប-អាស៊ី និងការស្រាវជ្រាវ និងការកសាងសមត្ថភាព។12
ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ីក៏បានអនុម័តយុទ្ធសាស្ត្រភាពជាដៃគូរបស់ប្រទេសឆ្នាំ ២០១៩ - ២០២៣ ដើម្បីគាំទ្រដល់ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងការក្លាយជាប្រទេសដែលមានចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់នៅឆ្នាំ ២០៣០។ វាមានគោលបំណងសម្រេចបាននូវចំណុចនេះដោយការជំរុញការប្រកួតប្រជែង ការធ្វើពិពិធកម្មប្រភពនៃកំណើន ការលើកកម្ពស់ការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព និងបរិយាប័ន្ន ការកសាងភាពធន់នឹងអាកាសធាតុ និងការពន្លឿនកំណែទម្រង់អភិបាលកិច្ច។ ក្រោមយុទ្ធសាស្ត្ររយៈពេល ៥ ឆ្នាំ ប្រាក់កម្ចី ជំនួយ និងជំនួយបច្ចេកទេសដែលមានតម្លៃ ១,២៥ ពាន់លានដុល្លារនឹងត្រូវបានផ្តល់ជូនសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍកសិកម្ម និងធនធានធម្មជាតិ ជីវភាពរស់នៅទីក្រុង និងជនបទ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធថាមពលកកើតឡើងវិញ ការអប់រំ និងជំនាញ វិស័យសាធារណៈ និងសមត្ថភាពស្ថាប័ន។13
ការលើកកម្ពស់សមត្ថភាព និងគុណភាពអភិបាលកិច្ចគឺជាមធ្យោបាយមួយផ្សេងទៀតសម្រាប់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការធានានូវប្រសិទ្ធភាព និងស័ក្តិសិទ្ធភាពនៃសេវាសាធារណៈ លើកកម្ពស់បរិយាកាសធុរកិច្ច និងបរិស្ថានអំណោយផលសម្រាប់ការវិនិយោគ និងសម្រេចបាននូវគោលបំណងគោលនយោបាយ។ ប្រទេសកម្ពុជាបាននឹងកំពុងលើកកម្ពស់ការអនុវត្តបទប្បញ្ញត្តិល្អ និងបង្កើតក្របខ័ណ្ឌបទប្បញ្ញត្តិថ្មីដើម្បីធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវដំណើរការគោលនយោបាយបទប្បញ្ញត្តិដោយកាត់បន្ថយការចំណាយ និងភាពស្មុគស្មាញនៃបែបបទរដ្ឋបាល។14
ការសម្របសម្រួលពាណិជ្ជកម្មក្នុងលក្ខខណ្ឌនៃការលើកកម្ពស់ការតភ្ជាប់ការដឹកជញ្ជូន និងប្រព័ន្ធភស្តុភារកម្មក៏ជាអាទិភាពផងដែរ។ សេចក្តីព្រាងផែនការមេអន្តរកាលស្តីពីការតភ្ជាប់ប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនពហុមធ្យោបាយ និងភ័ស្តុភារកម្ម ២០២០-២០២១ ដែលរៀបចំដោយក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន សហការជាមួយទីភ្នាក់ងារសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិនៃប្រទេសជប៉ុនចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០១៨ ត្រូវបានអនុម័តដើម្បីអភិវឌ្ឍ និងកាត់បន្ថយការចំណាយលើវិស័យនេះ។ ក្រសួងនិយាយថាខ្លួនមានបំណងធ្វើទំនើបកម្មការតភ្ជាប់ការដឹកជញ្ជូន និងភស្តុភារកម្ម ធ្វើអោយប្រសើរឡើងនូវសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់ កាត់បន្ថយការចំណាយ បង្កើនចលនាឆ្លងកាត់ព្រំដែន ជំរុញការប្រកួតប្រជែងរបស់កម្ពុជា ធ្វើពិពិធកម្មសេដ្ឋកិច្ច និងបង្កើតការងារ។ វិស័យចំនួនប្រាំត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងផែនការ៖ ការដឹកជញ្ជូនផ្លូវគោក ផ្លូវដែក ផ្លូវទឹក និងកំពង់ផែ ភស្តុភារកម្មរាជធានីភ្នំពេញ និងក្រុងព្រះសីហនុ និងភស្តុភារកម្មទូទៅ។15
ដូចគ្នានេះដែរ សេចក្តីព្រាងផែនការមេសម្រាប់ប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនពហុមធ្យោបាយ ២០២១-២០៣០ ដែលផ្តល់ដោយសាជីវកម្មពិគ្រោះយោបល់វិស្វកម្មអន្តរជាតិចិន បម្រើជាផែនទីបង្ហាញផ្លូវដើម្បីបង្កើនការតភ្ជាប់របស់កម្ពុជា កាត់បន្ថយថ្លៃដឹកជញ្ជូន និងភស្តុភារកម្ម ធ្វើសមាហរណកម្មកម្ពុជាចូលទៅក្នុងតំបន់ និងពិភពលោក និងធានាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចប្រកបដោយនិរន្តរភាពរបស់ប្រទេសទាំងមូល។ ផែនការមេសំខាន់ៗក៏ត្រូវបានរួមបញ្ចូលផងដែរ - ភ័ស្តុភារកម្ម និងប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនពហុមធ្យោបាយ ការដឹកជញ្ជូនផ្លូវគោក ផ្លូវសមុទ្រ ផ្លូវអាកាស និងផ្លូវដែក - ដើម្បីអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដឹកជញ្ជូន និងបង្កើនស័ក្តិសិទ្ធនៃការវិនិយោគសាធារណៈនៅកម្ពុជា។16
អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក (WTO)
ក្នុងនាមជាសមាជិកនៃអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកចាប់តាំងពីថ្ងៃទី ១៣ ខែតុលា ឆ្នាំ២០០៤ កម្ពុជាអាចទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីសិទ្ធិក្រោមកិច្ចព្រមព្រៀងអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកដូចជាការមិនរើសអើង និងនីតិវិធីដោះស្រាយវិវាទ។ ជាថ្នូរនឹងសិទ្ធិទាំងនោះ កាតព្វកិច្ច និងការប្តេជ្ញាចិត្តមួយចំនួនកម្ពុជាត្រូវទទួលយក។ ការប្តេជ្ញាចិត្តគ្របដណ្តប់លើប្រធានបទរួមមាន ការគោរពកម្មសិទ្ធិ សិទ្ធិធ្វើពាណិជ្ជកម្ម (សិទ្ធិនាំចូល និងនាំចេញ) ពន្ធគយ កូតាអត្រាពន្ធ និងការលើកលែងពន្ធ ថ្លៃសេវា ការអនុវត្តពន្ធផ្ទៃក្នុង ការរឹតបន្តឹងបរិមាណការនាំចូល ការវាយតម្លៃគយ វិធានប្រភពដើមទំនិញ បែបបទគយផ្សេងទៀត ការត្រួតពិនិត្យមុនពេលដឹកជញ្ជូន ការប្រឆាំងនឹងការលក់បង្ខូចថ្លៃ ការប្រឆាំង និងការការពារ ការរឹតបន្តឹងការនាំចេញ ការឧបត្ថម្ភធនលើការនាំចេញ គោលនយោបាយឧស្សាហកម្ម វិធានការអនាម័យ និងភូតគាមអនាម័យ វិធានការវិនិយោគទាក់ទងនឹងពាណិជ្ជកម្ម អង្គភាពពាណិជ្ជកម្មរដ្ឋ តំបន់សេរី និងតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេស ការដឹកជញ្ជូន គោលនយោបាយកសិកម្ម របបវាយនភណ្ឌ ទិដ្ឋភាពទាក់ទងនឹងពាណិជ្ជកម្មនៃកម្មសិទ្ធិបញ្ញា តម្លាភាព និងកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មក្នុងតំបន់។17
ទាក់ទងនឹងគោលនយោបាយ និងបទប្បញ្ញត្តិស្តីពីពាណិជ្ជកម្ម
ឯកសារយោង
- 1. អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក, “គោលនយោបាយពាណិជ្ចកម្ម៖ របាយកាណ៍ដោយក្រុមការងារលេខាធិការដ្ឋាន (២០១១),” ចុះថ្ងៃទី ២៧ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១១, ១៥-១៦, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 2. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា “យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណដំណាក់កាលទី ៤,” ចុះខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៨។ បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 3. អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក, “គោលនយោបាយពាណិជ្ចកម្ម៖ របាយកាណ៍ដោយក្រុមការងារលេខាធិការដ្ឋាន (២០១៧),” ចុះថ្ងៃទី ១៧ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១១, ២៣-២៤, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 4. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា “យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណដំណាក់កាលទី ៤,” ចុះខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៨។ បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 5. ហេង បញ្ញា, “ប្រទេសកម្ពុជាធ្វើពិពិធកម្មផលិតផល និងទីផ្សាររបស់ខ្លួន,” ការសែតខ្មែរថាមស៍, ចុះថ្ងៃទី ១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 6. ធូវីរៈ, “កម្ពុជាធ្វើពិពិធកម្មឧស្សាហកម្ម ដើម្បីចាប់យកវិនិយោគិនថ្មី,” កាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ចុះថ្ងៃទី០៨ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 7. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា “យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណដំណាក់កាលទី ៤,” ចុះខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៨។ បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 8. ជា វណ្ណយុទ្ធ, “ចាប់ខែមករាដល់ខែឧសភាលំហូរ FDI បានធ្លាក់ចុះ៥០ភាគរយ,” ការសែតខ្មែរថាមស៍, ចុះថ្ងៃទី ០៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 9. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា “យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណដំណាក់កាលទី ៤,” ចុះខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៨។ បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 10. អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក, “គោលនយោបាយពាណិជ្ចកម្ម៖ របាយកាណ៍ដោយក្រុមការងារលេខាធិការដ្ឋាន (២០១១),” ចុះថ្ងៃទី ២៧ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១១, ១៥-១៦, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 11. ឈុត ប៊ុនធឿន, “កម្ពុជាចង់អោយមានកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មឱ្យបានច្រើនតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន,” ការសែតខ្មែរថាមស៍, ចុះថ្ងៃទី ២៦ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។ ឯកសារជាភាសាអង់គ្លេស ពុំមានការបកប្រែជាភាសាខ្មែរ។
- 12. ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម, “យុទ្ធសាស្ត្រសមាហរណកម្មពាណិជ្ជកម្មកម្ពុជា ២០១៩-២០២៣,” ចុះខែសីហា ឆ្នាំ២០១៩, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 13. ធនាគារអភិវឌ្ឍន៏អាស៊ី, “យុទ្ធសាស្ត្រប្រទេសរយៈពេល៥ឆ្នាំថ្មីរបស់ ADB គាំទ្រដល់ការធ្វើពិពិធកម្មសេដ្ឋកិច្ច បរិយាប័ន្នកំណើននៅកម្ពុជា,” ចុះថ្ងៃទី ២៥ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។ ឯកសារជាភាសាអង់គ្លេស ពុំមានការបកប្រែជាភាសាខ្មែរ។
- 14. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា “យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណដំណាក់កាលទី ៤,” ចុះខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៨។ បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ២០២១។
- 15. ធូវីរៈ, “រដ្ឋាភិបាល អនុម័តផែនការភ្ជាប់ប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនពហុមធ្យោបាយ,” កាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ចុះថ្ងៃទី ០៨ ខែមករា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ ២០២១។
- 16. Cambodia News Gazette, “ផែនការមេសម្រាប់ប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនពហុមធ្យោបាយ ២០២១-២០៣០ នឹងបញ្ចប់នៅឆ្នាំ២០២០,” ចុះថ្ងៃទី ០៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៩, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ ២០២១។ ឯកសារជាភាសាអង់គ្លេស ពុំមានការបកប្រែជាភាសាខ្មែរ។
- 17. អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក, “អ្វីដែលកម្ពុជាបានសន្យា,” ចុះថ្ងៃទី ២២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៣, បានចូលអានខែតុលា ឆ្នាំ ២០២១។ ឯកសារជាភាសាអង់គ្លេស ពុំមានការបកប្រែជាភាសាខ្មែរ។
