សមាគមគ្រូបង្រៀនឯករាជ្យកម្ពុជា និងសហជីពសេរីកម្មករនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាប្រារព្ធអបអរសាទរទិវាគ្រូ បង្រៀននៅប្រទេសកម្ពុជា។ រូបថត ថតដោយអង្គការអប់រំអន្តរជាតិ នៅថ្ងៃទី៥ ខែតុលា ឆ្នាំ២០០៩។ ក្រោយអាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY-NC 2.0
ច្បាប់ថវិកានៃប្រទេសកម្ពុជា កំណត់អំពីចំណាយនិងចំណូលប៉ាន់ស្មានរបស់រដ្ឋ។ ច្បាប់នេះ គឺជា ឧបករណ៍គោលនយោបាយសំខាន់បំផុត សម្រាប់រាជរដ្ឋាភិបាល ដោះស្រាយតម្រូវការរបស់ប្រជា ជន។ ក្រោយការចង្អុលបង្ហាញពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ទទួលខុសត្រូវ លើ កិច្ចការរៀបចំថវិកា ទាក់ទងនឹងផែនការនិងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ដូចជា ផែនការអភិវឌ្ឍយុទ្ធសាស្ត្រអភិវឌ្ឍជាតិ ដើម្បីចូលរួមចំណែកដល់កំណើនសេដ្ឋកិច្ច ការអភិវឌ្ឍសង្គម និងការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ។
តាមច្បាប់ សភាមិនមានភារកិច្ចលើការធ្វើផែនការថវិកាទេ ប៉ុន្តែស្ថាប័ននេះដើរតួនាទីសំខាន់នៅ ក្នុងការពិភាក្សា និងអនុម័តសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថវិកា។ យោងទៅតាមច្បាប់ស្តីពីប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុ ឆ្នាំ១៩៩៣ គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវបញ្ជូនសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថវិកាមករដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធសភា សម្រាប់ពិភាក្សា និងអនុម័ត។ រដ្ឋសភាជាតិ ពិនិត្យពិចារណា និងសួរដេញដោលលើថវិកាស្នើសុំ មុននឹង អនុម័តសេចក្តីព្រាង។ បន្ទាប់មក អត្ថបទច្បាប់ថវិកា ត្រូវបានបញ្ជូនទៅព្រឹទ្ធសភា។ ជាចុងក្រោយ ព្រះមហាក្សត្រ នឹងប្រកាសឱ្យប្រើទៅជាច្បាប់។1
ការរៀបចំសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថវិកា ពាក់ព័ន្ធនឹងបែបបទដូចខាងក្រោម 2៖
- ដំណាក់កាលទី១: ការធ្វើផែនការយុទ្ធសាស្ត្រសម្រាប់ថវិកា (មីនា-ឧសភា)
- ដំណាក់កាលទី២: ការរៀបចំកញ្ចប់ថវិកា (មិថុនា-កញ្ញា)
- ដំណាក់កាលទី៣: ការអនុម័តលើថវិកា (តុលា-ធ្នូ)
នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៥ រដ្ឋសភា បានអនុម័តថវិការាជរដ្ឋាភិបាលឆ្នាំ២០១៦ ជាមួយនឹងទឹក ប្រាក់៤.៣ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិក រាប់បញ្ចូលទាំងការយល់ព្រមលើកម្ចីបរទេស ១ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិក។3 ប្រមាណជា ៩ភាគរយ នៃចំណាយរាជរដ្ឋាភិបាលសរុប ត្រូវបានបម្រុងទុកសម្រាប់ វិស័យ ការពារជាតិ ដែលមានកំណើនស្មើនឹង១៧ភាគរយ បើធៀបនឹងឆ្នាំមុន។4 បើទោះជាគណបក្សប្រឆាំងធ្វើពហិការមិនចូលប្រជុំសភា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថវិកានេះ ត្រូវបានរំពឹងទុកថានឹងក្លាយជា ច្បាប់ ដែលបើកផ្លូវសម្រាប់ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលនៅឆ្នាំខាងមុខ។
សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថវិកាសម្រាប់ឆ្នាំ២០១៥ ទទួលបានកញ្ចប់បម្រុងទុកប្រមាណជា ៣.៨ប៊ីលាន ដុល្លារអាមេរិក កើនឡើងប្រហែលជា១០.៨ភាគរយ បើធៀបនឹងច្បាប់ថវិកា ឆ្នាំ២០១៤។5 សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថវិកា ឆ្នាំ២០១៥ ផ្តោតលើក្រសួងសំខាន់ៗដូចជា ក្រសួងមហាផ្ទៃ ក្រសួងការពារជាតិ ក្រសួងអប់រំ ក្រសួងអភិវឌ្ឍជនបទ ក្រសួងសុខាភិបាល ក្រសួងសាធារណការ ខណៈដែលកញ្ចប់ថវិកាសម្រាប់ការចំណាយរបស់បណ្តាវិស័យទាំងនោះ មានការកើនឡើង ជាមួយនឹងការតំឡើង បៀវត្សរ៍សម្រាប់មន្ត្រីរាជការ និងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ។6
នៅឆ្នាំ២០១៤ ខណៈដែលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គណបក្សប្រឆាំង ធ្វើពហិការមិនចូលសភា ច្បាប់ថវិកា ត្រូវបានអនុម័តឡើងដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គណបក្សកាន់អំណាចតែមួយ។7 ទោះបីជាយ៉ាងណា វត្តមានរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិនៅឆ្នាំ២០១៥ ទំនងជាមិនធ្វើឱ្យមានការ ប្រែប្រួលទេខ្លាំងទេ ដោយសារតែគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មានអាសនៈភាគច្រើនដាច់ខាត នៅក្នុងសភា។8 ការព្រួយបារម្ភរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គឺការទទួលបានព័ត៌មានលម្អិតលើផែនការចំណូល និងចំណាយ របស់រដ្ឋ នៅក្នុងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ដែលស្នើមក។9
នៅក្នុងការស្ទង់មតិកាលពីឆ្នាំ២០១៥ ភាពជាដៃគូរអន្តរជាតិ បានដាក់ចំណាត់ថ្នាក់លើ តម្លាភាពថវិកានៃប្រទេសកម្ពុជា នៅស្ទើតែបាតក្រោម ក្នុងបណ្តាប្រទេសចំនួន ១០២ ដែលត្រូវបានយកមកសិក្សា។ ការចូលរួមពីសង្គមស៊ីវិល និងសាធារណជន នៅក្នុងដំណើរការកសាងថវិកា មានកំរិត។ ការស្ទង់របស់មតិស្ថាប័ននេះ បានរកឃើញថា តម្លាភាពថវិកានៃប្រទេសកម្ពុជា នៅមានកំរិត ទាប ដោយទទួលបានពិន្ទុត្រឹមតែ ១៥ ក្នុងចំណោម ១០០ ពិន្ទុ កាលពីឆ្នាំ២០១៣។10
នៅក្នុងការស្ទង់មតិឆ្នាំ ២០១៧ ប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានពិន្ទុ ២០ លើ ១០០ - នៅតែជាពិន្ទុប្រៀបធៀបនៅឡើយ ប៉ុន្តែជាការប្រសើរជាងឆ្នាំមុនៗ។ បើនិយាយពីការអនុញ្ញាតឱ្យមានការចូលរួមពីសាធារណៈជន កម្ពុជាទទួលបានពិន្ទុទាបជាងប្រទេសវៀតណាមឬថៃប៉ុន្តែខ្ពស់ជាងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា។ វាបានរកឃើញថាអង្គនីតិបញ្ញត្តិផ្តល់តែការត្រួតពិនិត្យមានកំណត់ប៉ុន្តែវាបានរកឃើញថាស្ថាប័នសវនកម្មកំពូលផ្តល់ការត្រួតពិនិត្យគ្រប់គ្រាន់ - ល្អជាងការត្រួតពិនិត្យដែលមានកំណត់ដែលវារកឃើញក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ ។11
ទាក់ទងនឹងថវិកា
បច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ ថ្ងៃទី២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩
ឯកសារយោង
- 1. វិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា. “តួនាទីសភាក្នុងការត្រួតពិនិត្យថវិកា”. ចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៤។ http://www.pic.org.kh/fileadmin/user_upload/Files/Library_Resources/The_role_of_parliament_in_budgetary_oversight_Eng.pdf
- 2. ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ. “បទបង្ហាញអំពីដំណើរការកសាងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថវិកាឆ្នាំ២០១៥″. ចូលអាននៅថ្ងៃទី ១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤, http://mef.gov.kh/documents/mustsee/NA-Presentation_20-Nov-2014.pdf
- 3. ស៊ីវ ម៉េង. “រដ្ឋមន្រ្តីសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុនិយាយពីថវិកាឆ្នាំ២០១៦.” ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃទី៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៥។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី២៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៥, http://www.phnompenhpost.com/business/minister-economy-and-finance-talks-2016-budget
- 4. ចន គ្រីវ៉េត. “កម្ពុជាប្រកាសពីកំណើន១៧ភាគរយលើថវិកាសម្រាប់វិស័យការពារជាតិនៅឆ្នាំ២០១៦.” IHS Jane’s 360, ថ្ងៃទី៣០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៥។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៥, http://www.janes.com/article/56333/cambodia-announces-17-increase-in-2016-defence-budget
- 5. ខាន សុភីរម្យ. “តំណាងរាស្រ្តកម្ពុជាអនុម័តសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថវិកាសម្រាប់ឆ្នាំ២០១៥″. ទីភ្នាក់ងារសារព័ត៌មានកម្ពុជា (អាកាប៉េ) ថ្ងៃទី ២៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៤។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២២ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៥, http://www.akp.gov.kh/?p=54554
- 6. ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ. “បទបង្ហាញអំពីដំណើរការកសាងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថវិកាឆ្នាំ២០១៥″. ចូលអាននៅថ្ងៃទី ១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤, http://mef.gov.kh/documents/mustsee/NA-Presentation_20-Nov-2014.pdf
- 7. ស្តាត វ៉ាយ. “ការចាប់អារម្មណ៍លើច្បាប់អនុម័តដោយគ្មានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ.” ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៤។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី២២ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៥, http://www.phnompenhpost.com/national/eyes-turn-legislation-passed-without-cnrp
- 8. រដ្ឋសភា. “សេចក្តីប្រកាសព័ត៌មាន ស្តីពីលទ្ធផលនៃកិច្ចប្រជុំរដ្ឋសភា លើកទី៣ នីតិកាលទី៥.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២២ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៥, http://www.national-assembly.org.kh/article/686
- 9. មាស សុខជា. “គណបក្សយល់ព្រមនឹងការពិនិត្យថវិកាឡើងវិញ.” ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃទី ១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៤។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២២ មេសា ឆ្នាំ២០១៥, http://www.phnompenhpost.com/national/parties-agree-budget-review
- 10. វេទិកានៃអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជា. “តម្លាភាពថវិកាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នៅទាប”. ធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ នៅថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី ១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤, http://www.ngoforum.org.kh/index.php/hot-news/events/8-budget-transparency-remains-low-in-cambodia
- 11. ភាពជាដៃគូថវិកាអន្តរជាតិឆ្នាំ ២០១៧។ ការស្ទង់មតិថវិកាឆ្នាំ ២០១៧។https://www.internationalbudget.org/wp-content/uploads/cambodia-open-budget-survey-2017-summary.pdf ចូលមើលថ្ងៃទី ៣០ ខែឧសភាឆ្នាំ ២០១៩ ។
