កម្មករកាត់ដេរ កំពុងតម្រង់ជួររង់ចាំទទួលអាហារ។ រូបភាព ថតដោយ អង្គការ ពលកម្មអន្តរជាតិ កាលពីថ្ងៃទី ១៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៥។ អាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY-NC-ND 2.0
ប្រទេសកម្ពុជា ជាប្រទេសដែលមានអត្រាចូលរួមកម្លាំងពលកម្ម និងកម្រិតនៃការបំពេញការងារដោយខ្លួនឯងខ្ពស់ ខណៈពេលដែលអត្រានៃអ្នកអត់ការងារធ្វើនៃប្រទេសនេះមានកម្រិតទាប កត្តាទាំងនេះឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញពីការពឹងផ្អែករបស់ប្រទេសនេះទៅលើវិស័យកសិកម្ម ដើម្បីទ្រទ្រង់ដល់ជីវភាពនៅក្នុងគ្រួសារ និងដើម្បីជួយទ្រទ្រង់វិសាលភាពនៃវិស័យសេដ្ឋកិច្ច។ ប្រជាជនកម្ពុជាជាច្រើនកំពុងងាកទៅរកការងារមិនត្រូវការជំនាញនានានៅក្នុងទីក្រុង នេះដោយសារការអភិវឌ្ឍនៃវិស័យឧស្សាហកម្ម ដែលជាវិស័យមួយអាចផ្តល់ប្រាក់ឈ្នួលខ្ពស់ និងមិនសូវជាប្រឈមខ្លាំងទៅនឹងបាតុភូតធម្មជាតិនានា។
អត្រាចូលរួមកម្លាំងពលកម្ម របស់ប្រទេសកម្ពុជា−អត្រាភាគរយ នៃអ្នកមានការងារធ្វើ អាយុច្រើនជាង ១៤ ឆ្នាំ−មាន៨៣ ភាគរយ នៅឆ្នាំ២០១៣ ជាមួយអត្រារបស់បុរសនៅក្នុងកម្លាំងពលកម្ម (៨៨.៧ភាគរយ) ខ្ពស់ជាងស្ត្រី (៧៧.៨ភាគរយ)។ នៅក្នុងឆ្នាំដដែល អត្រាអ្នកគ្មានការងារ មានត្រឹមតែ ០.៣ ភាគរយ។1
យោងតាមអង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ ឆ្នាំ២០១០ វិស័យកសិកម្មផ្តល់ការងារសរុប ៥៤.១ភាគរយ ចំណែកឯជំរឿនកសិកម្មនៅកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១៣ បង្ហាញថា មនុស្សប្រមាណជា ៨៥ ភាគរយ នៃ២.៦លានគ្រួសារ ប្រឡូកជាមួយនឹងសកម្មភាពកសិកម្ម។2 បើទោះបីជាការសិក្សាទាំងនេះ បង្ហាញថា វិស័យកសិកម្ម ទំនងជា ជាកម្លាំងចលករខ្លាំងមួយ ក្នុងការបង្កើតការងារច្រើនសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជា តួលេខសម្រាប់ពលកម្ម នៅក្នុងវិស័យនេះ នៅតែបន្តចម្រូងចម្រាស។3
ឧស្សាហកម្មកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់ និងស្បែកជើង ទំនងជាវិស័យខ្លាំងក្លារនៅក្នុងការបង្កើតការងារថ្មីៗ។ ចាប់ពីឆ្នាំ២០០០ ដល់ឆ្នាំ២០០៦ វិស័យដែលចូលរួមចំណែកដ៏សំខាន់នៅក្នុងការបង្កើតការងារ គឺវិស័យ វាយនភណ្ឌកាត់ដេរ ខណៈដែលវិស័យសំណង់ស្ថិតនៅលំដាប់ទី២ តាមពីក្រោយដោយវិស័យទេសចរណ៍។4 នៅឆ្នាំ២០១៣ ឧស្សាហកម្មកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់ផ្តល់ការងារប្រមាណជា ៨.១៨ភាគរយ នៃការងារសរុប។5
ច្បាប់ការងារ
សិទ្ធិរបស់និយោជិក និងនិយោជក ត្រូវបានការពារដោយច្បាប់នៃប្រទេសកម្ពុជា។ ច្បាប់ការងារ ឆ្នាំ១៩៩៧ ប្បញ្ញត្តិពីលក្ខខណ្ឌនៃកិច្ចសន្យាការងារ ទំនាក់ទំនងកិច្ចសន្យា សិទ្ធិសមាគមនិងសហជីពរបស់និយោជក និងនិយោជិក និងសិទ្ធិប្រមូលផ្តុំ (កូដកម្ម និងឡុកអៅ) ស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធនឹងវិស័យការងារ (ក្រសួងការងារ និងបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ, គណៈកម្មាធិការប្រឹក្សាការងារ, ក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញាកណ្តាល និងតុលាការ) ព្រមទាំងនីតិវិធីសម្រាប់ការដោះស្រាយជម្លោះ។ ការអនុវត្តច្បាប់ ការងារនេះ មានចែងលម្អិតនៅក្នុងអនុក្រឹត្យ និងប្រកាសរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល និងក្រសួង។
នៅដើមឆ្នាំ២០១៥ ក្រសួងការងារ និងបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ បានចាប់ផ្តើមអនុវត្តលិខិតអនុញ្ញាតការងារសម្រាប់ជនបរទេស6 និងណែនាំអំពីនីតិវិធីសម្រាប់ការជ្រើសរើសបុគ្គលិកជាជនបរទេស7 ដូចមានចែងនៅក្នុងជំពូក១០ ផ្នែកទី២ នៃច្បាប់ស្តីពីការងារ។
ប្រទេសកម្ពុជា បានផ្តល់សច្ចាប័នទៅលើអនុសញ្ញាអន្តរជាតិចំនួន១៣ ពាក់ព័ន្ធនឹងវិស័យពលកម្ម។8 បើទោះជាមានការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសនេះចំពោះ ស្តង់ដាការងារ បញ្ហាជាច្រើននៅតែជាក្តីកង្វង់សម្រាប់ អង្គការជាតិនិងអន្តរជាតិ ព្រមទាំងក្រុមអ្នកតស៊ូមតិការងារ។ កម្មវិធីការងារសមរម្យនៅកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១១-២០១៥ សំដៅចូលរួមចំណែកជាមួយនឹងយុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណសម្រាប់កំណើនរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល តាមរយៈវិស័យអាទិភាពចំនួន៣៖ ១-ធ្វើឱ្យសិទ្ធិការងារកាន់តែល្អប្រសើរឡើង ២-លើកកម្ពស់បរិស្ថាន សម្រាប់កំណើនប្រកបដោយនិរន្តរភាព និង ៣-ធ្វើឱ្យការការពារសង្គមកិច្ចកាន់តែល្អប្រសើរ។9
រដ្ឋាភិបាលបានប្រាប់ឱ្យដឹងថា ខ្លួនកំពុងតែដំណើរការឆ្ពោះទៅរកការបង្កើតតុលាការការងារនៅកម្ពុជា។10
ពលកម្មកុមារ និងទាសភាពបំណុល ដែលមនុស្សមួយចំនួនត្រូវបានបង្ខំអោយធ្វើការដើម្បីដោះបំណុល គឺជាអំពើខុសច្បាប់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុន្តែតាមការស៊ើបអង្កេតមួយរបស់អង្គការលីកាដូនៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៦ បញ្ជាក់ថា ការអនុវត្តសកម្មភាពទាំងពីរនេះអាចនឹងត្រូវបានរកឃើញក្នុងការងារសិប្បកម្មឡឥដ្ឋ។11
សុខភាព និង សុវត្ថិភាព
សុវត្ថិភាព និងសុខភាពរបស់កម្មករ គឺជាក្តីកង្វង់សម្រាប់គ្រប់វិស័យទាំងអស់។ លក្ខខណ្ឌការងារ និងការ រស់នៅរបស់កម្មករ នៅក្នុងឧស្សាហកម្មកាត់ដេរ និងវាយនភ័ណ្ឌ បានលេចឡើងនៅលើទំព័រសារព័តមាន ជាយូរមកហើយ ហើយចាប់ពីឆ្នាំ២០១៣មក បានទាក់ទាញការចាប់អារម្មណ៍ជាអន្តរជាតិ។ កម្មករ ប្រឈម នឹងខ្យល់និងកំដៅចេញចូលមិនគ្រប់គ្រាន់ ការប្រឈមនឹងសារធាតុគីមី និងផ្សែង ខណៈដែលលក្ខខណ្ឌរស់នៅរបស់ពួកគេ ត្រូវបានគំរាមកំហែងដោយកង្វះអាហារូបត្ថម្ភ ដោយសារប្រាក់ឈ្នួល អប្បបរមា និងលក្ខខណ្ឌរបស់នៅទាប។ ឧទាហរណ៍ ការដួលសន្លប់គឺតែងតែកើតឡើងជាញឹកញយ ។12
ការដឹកជញ្ជូនកម្មករនៅក្នុងឡានដឹកទំនិញគ្មានដំបូល ក៏បានក្លាយជាការព្រួយបារម្ភដែរ សម្រាប់កម្មករកាត់ដេរ និងកម្មករសំណង់ ដូចមានរាយការណ័ក្នុងសារព័ត៌មាន កាលពីខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៥ ថា មនុស្ស ១៩នាក់ បានស្លាប់ និងមនុស្ស២០នាក់ ផ្សេងទៀត បានរងរបួល នៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍គ្រោះថ្នាក់តែមួយ ពេលកំពុងធ្វើដំណើរមកធ្វើការ។13
នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ យោងតាមមូលនិធិជាតិសន្តិសុខសង្គម កម្មករ ១៨១ នាក់បានស្លាប់ដោយសារតែគ្រោះថ្នាក់ការងារ។ មាន ២,០៧៣ ករណីដែលបានរាយការណ៍ទាក់ទងនឹងការដួលសន្លប់របស់កម្មករ។14
ខណៈពេលដែលច្បាប់ការងារធានាបរិស្ថានការងារសុវត្ថិភាព ស្តង់ដាសុវត្ថិភាពនៅតែទាប ហើយការពង្រឹងការអនុវត្តក៏មិនអានទៅរួច ដោយសារកម្ពុជាពុំទាន់មានអនុក្រឹត្យស្តីពីសុខភាព និងសុវត្ថិភាពសម្រាប់វិស័យឧស្សាហកម្ម ដូចជាក្នុងវិស័យសំណង់ជាដើម។15
នៅក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦ រដ្ឋាភិបាលបានចុះហត្ថលេខាលើអនុក្រឹត្យមួយស្តីពីការបង្កើតគណៈកម្មាធិការជាតិសុខភាព និងសុវត្ថិភាពការងារ។ គណៈកម្មាធិការនេះ មានរួមបញ្ជូលមន្ត្រីមកពីក្រសួងផ្សេងៗ ដែលនឹងត្រួតពិនិត្យព័ត៌មានទាក់ទងនឹងសុខភាព និងសុវត្ថិភាពការងារ និងផ្តល់យោបល់ជូនរាជរដ្ឋាភិបាល។16
ប្រាក់ឈ្នួល
នៅឆ្នាំ២០០៣ ក្រសួងការងារ និងបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ បានបង្កើតក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញាកណ្តាល ដើម្បីដោះស្រាយវិវាទការងារ តាមរយៈយន្តការត្រីភាគីដោយសមាសភាពមកពីនិយោជក សហជីព និងតំណាងរដ្ឋាភិបាល។ នៅឆ្នាំ២០១៤ ក្រុមប្រឹក្សានេះ ទទួលបាន ៣៦១សំណុំរឿង កើនឡើងប្រមាណជា ២៧ភាគរយ ពីឆ្នាំមុន និងកើនឡើងជាង ១០ដង បើធៀបនឹងឆ្នាំ២០០៣។ ខណៈដែលក្រុមប្រឹក្សាទទួល យក ៧៣ ភាគរយ នៃសំណុំរឿង មកជំនុំជម្រះ ៣៨ ភាគរយ នៃសំណុំរឿង ត្រូវបានដកយកទៅវិញ ឬ ផ្សះផ្សាដោយគូរភាគី មុននឹងក្រុមប្រឹក្សាចេញសេចក្តីសម្រេច។17
ប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមា ៨០ ដុល្លារអាមេរិក ក្នុងមួយខែ ត្រូវបានកំណត់ដោយក្រសួងការងារ និងបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ នៅឆ្នាំ២០១៣។18 បើទោះបីជាច្បាប់ស្តីពីការងារ មានចែងអំពីសេចក្តីណែនាំសម្រាប់បង្កើតប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមា ការពិនិត្យឡើងវីញ និងការបង្កើនប្រាក់ឈ្នួល មិនត្រូវបានធ្វើជា ទៀតទាត់ទេ។ នៅឆ្នាំ២០០៩ ចំណូលប្រចាំខែជាមធ្យម នៅទូទាំងប្រទេស មានប្រមាណជា ៣១៤,៦៦៥ រៀល (ឬប្រហែលជា ៧៧ ដុល្លារអាមេរិក)។19 ខណៈដែលវាមិនមែនជាវិស័យផ្តល់ការងារ ធំបំផុតរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ប្រជាជនខ្លះយល់ថា ប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមាសម្រាប់វិស័យកាត់ដេរ និងវាយនភណ្ឌរបស់ប្រទេសនេះ គឺជាគោលសម្រាប់ប្រាក់ឈ្នួលនៅក្នុងវិស័យដទៃទៀត។20
ក្រោយពីមានកូដកម្មក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំ និងការប្រកាសផ្សាយជាសធារណៈសម្រាប់វិស័យនេះ គណៈកម្មាធិការប្រឹក្សាការងារ នៃក្រសួងការងារ បានតម្លើងប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមាសម្រាប់កម្មករ នៅក្នុងវិស័យកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់ និងស្បែកជើង រហូតដល់ទៅ ១២៨ ដុល្លារអាមេរិក គតិចាប់ពីខែ មករា ឆ្នាំ២០១៥ ទៅ។21 តម្លៃអគ្គិសនីសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាមានចំណូលទាប ត្រូវបានបញ្ចុះមកនៅត្រឹម ៦១០ រៀង ក្នុងមួយគីឡូវ៉ាត់ម៉ោង ដើម្បីបញ្ចប់សម្ពាធលើតម្លៃជីវភាពរស់នៅ សម្រាប់អ្នកមានប្រាក់ឈ្នួលទាប។22
នៅឆ្នាំ២០១៦ ប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមាសម្រាប់វិស័យកាត់ដេរ ទៅដល់ ១៤០ដុល្លារអាមេរិក ក្នុងមួយខែ (រាប់បញ្ចូលទាំង ៥ដុល្លារអាមេរិក ឧបត្ថម្ភដោយរដ្ឋាភិបាល)។23 ប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមាសម្រាប់ឆ្នាំ ២០១៧ ត្រូវបានកំណត់ ១៥៣ ដុល្លារ ក្នុងមួយខែ។24
នៅខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៦ ក្រសួងការងារ បានប្រាប់ឱ្យដឹងថា ខ្លួនកំពុងធ្វើការជាមួយមន្ត្រីអង្គការពលកម្មពិភពលោក (ILO)និងទីប្រឹក្សានានា ដើម្បីព្រាងច្បាប់មួយដែលដាក់ចេញនូចប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមាប្រចាំខែសម្រាប់កម្មករនៅក្នុងវិស័យផ្សេងទៀតក្រៅពីឧស្សាហកម្មកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់ និងវាយនភ័ណ្ឌ។25
ប្រាក់ឈ្នួលនៅកម្ពុជា នៅតែទាបជាងឆ្ងាយពីប្រាក់ឈ្នួលនៅប្រទេសចិន។ នៅក្នុងដើមឆ្នាំ ២០១៦ ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី បានរាយការណ៍ថា តម្លៃប្រាក់ឈ្នួលនៅក្នុងប្រទេសចិន គឺខ្ពស់ជាងកម្ពុជា និងបណ្តាប្រទេសដទៃទៀត ស្ទើរតែបួនដង។26
ការធ្វើចំណាកស្រុកក្នុងប្រទេសដើម្បីការងារ
រួមផ្សំជាមួយនឹងការបាត់បង់ដីផង ការធ្វើចំណាកស្រុកដើម្បីការងារ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺជាផ្នែកមួយទទួលខុសត្រូវលើការចាកចេញពីការងារកសិកម្27ម មកការងារនៅក្នុងវិស័យកាត់ដេរ និងសំណង់។ លើសពីនេះ ការប្រមូលផ្តុំការងារតែនៅតាមផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសនេះ អាចជាកត្តាបន្ថែមទៀតដែលចូល រួមចំណែកធ្វើ ឱ្យមានការធ្វើចំណាកស្រុកទូទាំងប្រទេសដែលចេះតែបន្តរីកធំឡើង។28 ការធ្វើចំណាក ស្រុក បានកើតមានឡើងក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំ ពីទីជនបទ មករាជធានី និងខេត្តនៅជុំវិញ។29
ការធ្វើចំណាកស្រុកក្រៅប្រទេសដើម្បីការងារ
ចំនួនប្រជាជនកម្ពុជា ដែលកំពុងធ្វើការងារនៅឯនាយសមុទ្រ មានប្រមាណជា ៣៥០,៤៨៥នាក់ នៅក្នុង ឆ្នាំ២០១០។30 គិតមកត្រឹមឆ្នាំ២០១៤ ចំនួនប្រជាជនកម្ពុជាដែលកំពុងធ្វើការងារ ទាំងស្របច្បាប់ និងមិន ស្របច្បាប់ នៅក្រៅប្រទេស បានរីកធំធាត់ដល់ជាង ៦០០,០០០នាក់។31
បច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ៖ ២៩ ធ្នូ ២០១៦
ឯកសារយោង
- 1. អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ. “ស្ថានភាពទូទៅរបស់ប្រទេស ៖ កម្ពុជា.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៥. www.ilo.org/ilostat/faces/home/statisticaldata/ContryProfileId?_adf.ctrl-state=vv0njesvb_414&_adf.dialog=true&_afrLoop=4717172277077096 ។
- 2. ក្រសួងផែនការ, វិទ្យាស្ថានជាតិស្ថិតិ. “ជំរឿនកសិកម្មនៅកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១៣.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៥. https://data.opendevelopmentcambodia.net/km/library_record/census-of-agriculture-of-the-kingdomof-cambodia-2013។
- 3. អ៊ុច ចាន់ដារ៉ានី, សាំង ចាន់ហង្ស, និងផាន់ ដាលីស។ ការវាយតម្លៃពីឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេសចិនទៅលើការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រក្នុងមហាអនុតំបន់ទន្លេមេគ្គង ៖ ករណីប្រទេសកម្ពុជា. ឯកសារស្រាវជ្រាវលេខ៥២. វិទ្យាស្ថានបណ្តុះបណ្តាលនិងស្រាវជ្រាវដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា. ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១១។
- 4. លីម សុវណ្ណារ៉ា. ឆ្នាំ២០០៧. ការធ្វើចំណាកស្រុករបស់យុវជន និងនគរូបនីយកម្ម នៅកម្ពុជា. ឯកសារស្រាវជ្រាវលេខ៣៦.មូលនិធិសហប្រជាជាតិសម្រាប់ប្រជាជន (ប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា) និង វិទ្យាស្ថានបណ្តុះបណ្តាលនិងស្រាវជ្រាវដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា។
- 5. ទីភ្នាក់ងារសារព័ត៌មានបារាំង. “អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ ៖ ស្ថានភាពរបស់កម្មករកាត់ដេរនៅកម្ពុជាំ កាន់តែអាក្រក់ឡើង.” សារព័ត៌មាន ប៉េណាំងស៊ុលា. ថ្ងៃទី ១៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៣។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤. http://thepeninsulaqatar.com/news/asia/245622/cambodia-garment-workers%E2%80%99-plight-worsening-ilo ។
- 6. គ្រីស មូល័រ និង អ៊ុច សូនី។ “ក្រសួងមិនទាន់ច្បាស់ថាតើអ្នកណាខ្លះត្រូវការលិខិតអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើការ.” ឌឺ ខេមបូឌា ដេលី. ចុះថ្ងៃទី១៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៥. ចូលអាននៅថ្ងៃទី១៦ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៥. http://www.chicagomanualofstyle.org/tools_citationguide.html ។
- 7. អ៊ុច សូនី. “ក្រសួងណែនាំក្រុមហ៊ុនអំពីនីតិវិធីនៃការជ្រើសរើសបុគ្គលិកជាជនបរទេស.” ឌឺ ខេមបូឌា ដេលី. ថ្ងៃទី២៨ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៥។ ចូលអាននៅ ថ្ងៃទី៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៥។ https://www.cambodiadaily.com/business/ministry-outlines-procedures-for-businesses-hiring-foreigners-76829/
- 8. អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ. “ណមឡិច ៖ ការផ្តល់សច្ចាប័នសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣១ ខែតុលា ឈ្នាំ២០១៥. http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:11200:0::NO::P11200_COUNTRY_ID:103055។
- 9. អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ. “កម្មវិធីការងារសមរម្យ នៅកម្ពុជា.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៥. http://www.ilo.org/public/english/bureau/program/dwcp/download/cambodia.pdf។
- 10. មុំ គន្ធា. “រដ្ឋាភិបាលរៀបចំឱ្យមានតុលាការការងារនៅឆ្នាំ២០១៧”, កាសែតខ្មែរថាមស៍, ចុះថ្ងៃទី ៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០១៥។ ចូលមើលនៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៦។
- 11. អង្គការលីកាដូ, ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៦. សាងសង់ឡើងនៅលើទាសភាព៖ ទាសភាពបំណុល និងពលកម្មកុមារនៅក្នុងសិប្បកម្មឡឥដ្ឋប្រទេសកម្ពុជា។
- 12. អាណា ម៉ាកមូលែន. “ទិញ រហូតដល់ពួកគេដួលសន្លប់៖ ” ការដួលសន្លប់ និងកង្វះអាហារូបត្ថម្ភរបស់កម្មករកាត់ដេរ នៅប្រទេសកម្ពុជា. មជ្ឈមណ្ឌលអប់រំ ច្បាប់សម្រាប់សហគមន៍. ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៥. http://www.clec.org.kh/publicationDetail.php?spID=21#.Vjbn3mQrKiA. ។
- 13. អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ. “សេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ ស្តីពីការស្លាប់របស់កម្មករកម្ពុជា នៅក្នុងគ្រោះថ្នាក់ចរាចរ.”ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៥. http://www.ilo.org/asia/info/public/pr/WCMS_370198/lang–en/index.htm ។
- 14. មុំ គន្ធា. “គណៈកម្មាធិការសម្រាប់សុវត្ថិភាពការងារត្រូវបានបង្កើត”,កាសែតខ្មែរថាមស៍, ចុះថ្ងៃទី ២៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦។
- 15. អាឡិច កុងស៊ីឡូ និង ហៃ ពិសី. “ជីវិតកម្មករសំណង់ស្ថិតក្នុងភាពមិនមានលំនឹង.” ឌឹ ខេមបូឌា ដេលី. ថ្ងៃទី២០ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៤. ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៥. www.cambodiadaily.com/news/construction-workers-lives-hang-in-the-balance-72679/ ។
- 16. មុំ គន្ធា. “គណៈកម្មាធិការសម្រាប់សុវត្ថិភាពការងារត្រូវបានបង្កើត”,កាសែតខ្មែរថាមស៍, ចុះថ្ងៃទី ២៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦។
- 17. ក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញាកណ្តាល. “ទិន្នន័យនៃការដោះស្រាយវិវាទការងារ.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៥. https://www.arbitrationcouncil.org/about-acf/statistic-and-database/ ។
- 18. អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ. “ស្ថានភាពទូទៅរបស់ប្រទេស ៖ កម្ពុជា.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៥.” www.ilo.org/ilostat/faces/home/statisticaldata/ContryProfileId?_adf.ctrl-state=vv0njesvb_414&_adf.dialog=true&_afrLoop=4717172277077096។
- 19. អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ. “ស្ថានភាពទូទៅរបស់ប្រទេស ៖ កម្ពុជា.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៥.” www.ilo.org/ilostat/faces/home/statisticaldata/ContryProfileId?_adf.ctrl-state=vv0njesvb_414&_adf.dialog=true&_afrLoop=4717172277077096។
- 20. ឆាល រ៉ូឡែត និង ស៊ុំ ម៉ានិត. “ខណៈដែលអគារខ្ពស់ៗនៅភ្នំពេញកើនឡើង ប្រាក់ឈ្នួលកើនឡើង.” ភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍. ថ្ងៃទី ២៨ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៥. ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៥. www.phnompenhpost.com/post-weekend/phnom-penhs-skyline-rises-so-do-wages ។
- 21. ហេង រស្មី. “កម្មករនិយាយថា១២៨ដុល្លាក្នុងមួយខែនៅមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ការរស់នៅ.” វីអូអេ ភាសារខ្មែរ. ថ្ងៃទី២១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៤. ចូលអាននៅថ្ងៃទី៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៥. http://www.voacambodia.com/content/workers-say-128-per-month-is-not-enough-to-live-on/2529249.html ។
- 22. អគ្គិសនីកម្ពុជា. “ការអនុវត្តដំណាក់កាលទី១ នៃការចុះឈ្មោះតបណ្តាញអគ្គិសនីតម្លៃ៦១០រៀល សម្រាប់កម្មកររោងចក្រដែលជួលផ្ទះ ឬបន្ទប់ នៅរាជធានី ភ្នំពេញ.” ថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៥។
- 23. មុំ គន្ធា និង ឆាល រ៉ូឡែត. “គណៈកម្មាធិការប្រឹក្សាការងារ តម្លើងប្រាក់ឈ្នួលក្នុងវិស័យកាត់ដេរ ឡើងដល់ ១៤០ដុល្លារអាមេរិក.” ភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍. ថ្ងៃទី ៨ ខែ តុលា ឆ្នាំ២០១៥. ចូលអាននៅថ្ងៃទី ៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៥. www.phnompenhpost.com/national/lac-ups-garment-salary-140-0 ។
- 24. ប្រាក់ ចាន់ថុល. “កម្ពុជាតម្លើងប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមាឆ្នាំ ២០១៧ សម្រាប់កម្មករឧស្សាហកម្មវាយនភ័ណ្ឌ”, សារព័ត៌មាន Rueters, ចុះថ្ងៃទី ២៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០១៧។ ចូលអានថ្ងៃទី ២ ខែ វិច្ឆិកា ២០១៦។
- 25. មុំ គន្ធា. “ប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមាជិតឈានដល់សេចក្តីសម្រេច”, កាសែតខ្មែរថាមស៍, ចុះថ្ងៃទី ២៨ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦។
- 26. ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី. ២០១៦. “ទស្សនៈវិស័យអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ានឆ្នាំ ២០១៦”. ចូលអានថ្ងៃទី ២ ខែ មេសា ឆ្នាំ ២០១៦។
- 27. អ៊ុច ចាន់ដារ៉ានី, សាំង ចាន់ហង្ស, និងផាន់ ដាលីស។ ការវាយតម្លៃពីឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេសចិនទៅលើការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រក្នុងមហាអនុតំបន់ទន្លេមេគ្គង ៖ ករណីប្រទេសកម្ពុជា. ឯកសារស្រាវជ្រាវលេខ៥២. វិទ្យាស្ថានបណ្តុះបណ្តាលនិងស្រាវជ្រាវដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា. ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១១។
- 28. សិទ្ធិដតអក. “សហគ្រាសកាត់ដេរ និងសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់.” វាក្យខណ្ឌទី២. បច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៤. ចូលអាននៅថ្ងៃទី២៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤។http://sithi.org/temp.php?url=bhr_new/bhr_list.php&lg=
- 29. មូលនិធិសហប្រជាជាតិសម្រាប់ប្រជាជន (ប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា). “សន្លឹកទិន្នន័យយុវជននៅកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១៣.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤. http://countryoffice.unfpa.org/cambodia/drive/Youth-Data-Sheet.pdf។
- 30. មូលនិធិអន្តរជាតិសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍកសិកម្ម. ឆ្នាំ២០១៣.“ការបញ្ជូនប្រាក់ទៅផ្ទះ នៅអាស៊ី៖ និន្នាការ និង ឱកាសនៅក្នុងទីផ្សារប្រាក់ផ្ញើដ៏ធំបំផុត របស់ពិភពលោក.” ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤. http://www.ifad.org/remittances/events/2013/globalforum/resources/sendingmoneyasia.pdf ។
- 31. អូន ភាព. “ហ៊ុន សែន និងប្រាយុទ ជួបគ្នានៅក្រៅកិច្ចប្រជុំកំពូល.” ឌឹ ខេមបូឌា ដេលី. ថ្ងៃទី២២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤។ ចូលអាននៅថ្ងៃទី ២២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤. https://www.cambodiadaily.com/news/hun-sen-prayuth-meet-on-summit-sidelines-74627/ ។
