ជំងឺរាតត្បាត គឺជាជំងឺដែលឆ្លងពីមនុស្សម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់ទៀត ដែលជាលទ្ធផលនៃការចម្លងពីមនុស្សទៅមនុស្ស។ អត្ថបទវេជ្ជសាស្ត្រជាច្រើនមិនកំណត់អត្ថន័យនៃពាក្យ “ជំងឺរាតត្បាត” នោះទេ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លក្ខណៈសំខាន់ៗមួយចំនួននៃជំងឺរាតត្បាតដូចជា ការរីករាលដាលនៅទីតាំងភូមិសាស្ត្រធំទូលាយ ចលនាជំងឺ ភាពថ្មី ភាពធ្ងន់ធ្ងរ អត្រានៃការវាយប្រហារខ្ពស់ ភាពស៊ាំនៃចំនួនប្រជាជនមានតិចតួច ការឆ្លង និងការចម្លង អាចជួយយើងឱ្យយល់កាន់តែច្បាស់អំពីគោលគំនិតនៃជំងឺរាតត្បាត ប្រសិនបើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបលក្ខណៈទាំងនេះ។1
ស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រកាសពីការមកដល់នៃវ៉ាក់សាំងជំងឺកូវីដ-19 Johnson & Johnson ចំនួន ១.០៦០.១០០ដូស ដែលជាអំណោយរបស់ប្រជាជនសហរដ្ឋអាមេរិកដល់ប្រជាជនកម្ពុជា។ រូបភាព ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំនៅភ្នំពេញ ថតនៅថ្ងៃទី ៣០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១។ ក្រោមអាជ្ញាបណ្ណ CC BY-ND 2.0 ។
លក្ខណៈពិសេសនៃជំងឺរាតត្បាត
ជំងឺរាតត្បាតត្រូវបានសម្គាល់ដោយលក្ខណៈពិសេសដូចខាងក្រោម៖
- ការរីករាលដាលនៅទីតាំងភូមិសាស្ត្រធំទូលាយ៖ សំដៅលើការពង្រីកវិសាលភាពលើតំបន់ភូមិសាស្ត្រធំទូលាយ។ ឧទាហរណ៍ ជំងឺកូវីដ-១៩ កំពុងរីករាលដាល និងប៉ះពាល់ដល់ប្រទេសចំនួន ២២២ នៅទូទាំងពិភពលោក។2
- ចលនាជំងឺ៖ បន្ថែមលើការរីករាលដាលតាមភូមិសាស្ត្រ និយមន័យភាគច្រើននៃជំងឺរាតត្បាតសំដៅទៅលើចលនាជំងឺ ដែលរីករាលដាលពីទីតាំងមួយទៅទីតាំងមួយទៀត។3 ឧទាហរណ៍នៃចលនាជំងឺរួមមាន ការរីករាលដាលពីមនុស្សម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់ដែលបង្កឡើងដោយវីរុសផ្លូវដង្ហើម ដូចជាវីរុសកូរ៉ូណា ដែលបានឆ្លងមនុស្សប្រមាណបីលាននាក់នៅទូទាំងពិភពលោក។4
- ភាពថ្មី៖ សំដៅទៅលើជំងឺថ្មី ឬយ៉ាងហោចណាស់ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការប្រែប្រួលថ្មីនៃសារពាង្គកាយដែលមានស្រាប់។
- ភាពធ្ងន់ធ្ងរ៖ ពាក្យថាជំងឺរាតត្បាតត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាញឹកញាប់ដើម្បីពិពណ៌នាអំពីការឆ្លងធ្ងន់ធ្ងរ។ សមាមាត្រករណីស្លាប់ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីកំណត់នូវភាពធ្ងន់ធ្ងរ។
- អត្រានៃការវាយប្រហារខ្ពស់៖ ជំងឺរាតត្បាតត្រូវបានសម្គាល់ដោយការរីករាលដាលយ៉ាងឆាប់រហ័ស និងអត្រាវាយប្រហារខ្ពស់។ គ្រុនផ្តាសាយ H1N1 អេបូឡា និងកូវីដ-១៩ គឺជាឧទាហរណ៍។
- ភាពស៊ាំនៃចំនួនប្រជាជនមានតិចតួច៖ ពាក្យថាជំងឺរាតត្បាតគឺមិនសូវត្រូវបានគេប្រើដើម្បីពិពណ៌នាអំពីជំងឺដែលហាក់ដូចជាមិនឆ្លងនោះទេ។ ជំងឺរាតត្បាតអាចរីករាលដាលពីមនុស្សម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់ទៀត។ ការចម្លងនេះអាចដោយផ្ទាល់ (ពីមនុស្សម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់) ឬដោយប្រយោល (ពីមនុស្សម្នាក់ទៅវ៉ិចទ័រណាមួយបន្ទាប់មកទៅមនុស្សម្នាក់ផ្សេងទៀត)។5
ផ្ទាំងព័ត៌មានជំងឺកូវីដ-១៩
ក្រសួងសុខាភិបាលបានរាយការណ៍ជាមួយអង្គការសុខភាពពិភពលោកនៅថ្ងៃទី ២៧ ខែមករា ឆ្នាំ២០២០ ថាករណីដំបូងនៃជំងឺកូវីដ-១៩ ត្រូវបានរកឃើញនៅលើបុរសវ័យ ៦០ឆ្នាំម្នាក់ដែលបានត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញតាមជើងហោះហើរត្រង់ពីទីក្រុងវ៉ូហាន ប្រទេសចិន។6 ប្រទេសកម្ពុជាបានកត់ត្រាថាគ្មានអ្នកស្លាប់ទេ ហើយមានតែ ៤០០ ករណីប៉ុណ្ណោះ គិតត្រឹមខែមករា ឆ្នាំ ២០២១។ ភាពជោគជ័យដំបូងរបស់ខ្លួនត្រូវបានចោទសួរ។ មនុស្សជាច្រើនចង្អុលបង្ហាញថាករណីនេះទាក់ទងទិដ្ឋភាពដែលជួយដល់ភាពជោគជ័យរបស់ប្រទេស ដូចជាវិធានការរហ័ស និងមានប្រសិទ្ធភាពដែលត្រូវបានអនុវត្ត។ នៅចុងខែកុម្ភៈ ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានរាយការណ៍ដោយរលកថ្មីនៃការផ្ទុះឡើងក្នុងសហគមន៍។ នៅថ្ងៃទី ១១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២១ ប្រទេសកម្ពុជាបានកត់ត្រាករណីមរណភាពជាផ្លូវការជាលើកដំបូងដោយសារជំងឺកូវីដ-១៩។7 នៅលើផ្ទាំងព័ត៌មានជំងឺកូវីដ-១៩ របស់អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍបានបង្ហាញអំពី ករណីឆ្លង ករណីជាសះស្បើយ ករណីសកម្ម ករណីស្លាប់ ករណីនាំចូល និងចំនួនអ្នកដែលបានចាក់វ៉ាក់សាំង។8
ផលប៉ះពាល់សេដ្ឋកិច្ចសង្គមដោយសារជំងឺកូវីដ-១៩
ផលប៉ះពាល់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមនៃជំងឺកូវីដ-១៩ មកលើប្រទេសកម្ពុជា៖ ជំងឺរាតត្បាតមានផលប៉ះពាល់ផ្ទាល់ និងប្រយោលជាច្រើនលើសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច ដោយសារការរីករាលដាលនៃជំងឺមានលក្ខណៈឆាប់រហ័ស និងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ស្ថេរភាពសេដ្ឋកិច្ច និងតំបន់ផងដែរ។9
ផលប៉ះពាល់លើជីវភាពគ្រួសារ
ផ្អែកលើការស្ទង់មតិដែលធ្វើឡើងដោយអង្គការទស្សនៈពិភពលោកនៅខេត្តព្រះវិហារ សៀមរាប កំពង់ឆ្នាំង និងភ្នំពេញ។ ជំងឺកូវីដ-១៩ បានជះឥទ្ធិពលជាច្រើនលើគ្រួសារដែលងាយរងគ្រោះក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដូចជា៖
- កាត់បន្ថយឱកាសការងារចិញ្ចឹមជីវិតដែលបង្កើតឱ្យមានអសន្តិសុខស្បៀងកាន់តែច្រើន៖ ស្ទើរតែ ៣ ភាគ ៤ នៃអ្នកដែលបានសម្ភាសន៍បានបាត់បង់ប្រភពចំណូលចម្បងរបស់ពួកគេ ឬមានការថយចុះ ជាពិសេសនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ ប្រហែល ៩៥% នៃអ្នកឆ្លើយសំណួរបានរាយការណ៍ថា ប្រាក់ចំណូលរបស់ពួកគេត្រូវបានបាត់បង់ ឬកាត់បន្ថយខណៈពេលដែល ៧០% ជាអ្នកនៅតាមខេត្ត។ ប្រជាពលរដ្ឋអាចរ៉ាប់រងលើម្ហូបអាហារត្រឹមតែ ៥០% (៤៦% នៅភ្នំពេញ) ថែទាំសុខភាព ឬថ្នាំពេទ្យ ៣១% (១២% នៅភ្នំពេញ) សងប្រាក់កម្ចី ២៨% (១៥% នៅភ្នំពេញ) និងថ្លៃជួល ១៣% តែប៉ុណ្ណោះ។
- បញ្ហាប្រឈមជាច្រើនរារាំងកុមារក្នុងការបន្តការសិក្សាពីចម្ងាយ៖ ១ ភាគ ៣ នៃកុមារមិនបានបន្តរៀនក្នុងអំឡុងពេលបិទសាលា ដោយសារបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនដូចជាគ្មានសម្ភារៈសិក្សា ៣៦% គ្មានឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ៣៩% ខ្វះអ៊ីនធឺណិត ៥៩% ហើយឪពុកម្តាយ/អ្នកថែទាំមិនមានពេលវេលាដើម្បីតាមដាន/បង្រៀនកូនរបស់ពួកគេ ៤៧% ។ អ្នកឆ្លើយតបត្រឹមតែ ៦១% ប៉ុណ្ណោះ ដែលបានរាយការណ៍ថាពួកគេមានសម្ភារៈសិក្សានៅផ្ទះ។
- ស្ថានភាពសុខភាពផ្លូវចិត្ត៖ ច្រើនជាង ២០% នៃមនុស្សពេញវ័យមានបញ្ហាផ្លូវចិត្ត ខណៈដែល ៨០% មានអារម្មណ៍អស់សង្ឃឹម ធ្លាក់ទឹកចិត្ត និងស្ត្រេស។ កុមារប្រមាណ ៧០% មានអារម្មណ៍ខឹង ភ័យខ្លាច ឬអស់សង្ឃឹម។
- ការកើនឡើងនៃការប្រើប្រាស់ទណ្ឌកម្មលើផ្លូវចិត្ត និងរាងកាយ៖ ច្រើនជាង ២០% បានប្រើអំពើហឹង្សាដើម្បីដាក់វិន័យលើកុមារចាប់តាំងពីការចាប់ផ្តើមនៃជំងឺកូវីដ-១៩។
- ការកើនឡើងហានិភ័យនៃការរំលោភបំពានលើប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិតលើកុមារ៖ ១៣% នៃកុមារបានជួបប្រទះនូវទម្រង់នៃការរំលោភបំពាន ឬអំពើហិង្សាលើអ៊ីនធឺណិតរួចមកហើយ។10
ជំងឺកូវីដ-១៩ និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ
អ្នកប្រើប្រាស់អ៊ីនធឺណិតបានកើនឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័សពី ៩,៧ លាននាក់ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ២០២០ ដល់ ១៥,៥លាននាក់ក្នុងខែមីនា ឆ្នាំ២០២១ (កើនឡើង ៦០%)។ ការកើនឡើងនៃការទិញទំនិញតាមអ៊ីនធឺណិត និងការអប់រំតាមអ៊ីនធឺណិតគឺជាមូលហេតុសំខាន់។11
រដ្ឋាភិបាលបានប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយនូវប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមដូចជា Facebook, YouTube, Twitter, Telegram ជាដើម ដើម្បីផ្តល់ព័ត៌មានថ្មីៗប្រចាំថ្ងៃអំពីករណីជំងឺកូវីដ-១៩ វិធានការ និងព័ត៌មានពាក់ព័ន្ធដើម្បីគ្រប់គ្រងការរីករាលដាលនៃជំងឺរាតត្បាត។12 Facebook ទូរទស្សន៍ មន្ត្រីភូមិ ផ្ទាំងប៉ាណូ/ផ្ទាំងផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម និងក្រុមប្រឹក្សាឃុំ/ចៅសង្កាត់ គឺជាផ្លូវ និងប្រភពព័ត៌មានចម្បង ដែលប្រជាពលរដ្ឋបានទទួលព័ត៌មានអំពីជំងឺកូវីដ-១៩។ ទោះបីជា Facebook គឺជាប្រភពព័ត៌មានសំខាន់ (៨៥%) ក៏ដោយ មានតែ ៣២% ប៉ុណ្ណោះដែលមើលឃើញថា Facebook ជាប្រភពព័ត៌មានគួរឱ្យទុកចិត្ត។ ព័ត៌មានសំខាន់ៗដែលប្រជាពលរដ្ឋបានរៀនពីប្រភពព័ត៍មានគឺ ការលាងដៃ ការរក្សាគម្លាតសុវត្ថិភាព (១,៥ម) ការខ្ទប់មាត់ពេលក្អក/កណ្តាស់ ការជៀសវាងការប៉ះពាល់មុខ ការចម្អិនម្ហូបឱ្យបានល្អ ការស្វែងរកការមើលថែទាំ និងការរក្សាគម្លាតពីអ្នកជំងឺនៅផ្ទះ និងអ្នកដទៃ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ភាគរយនៃអ្នកដែលគិតថាវិធានការនីមួយៗមានប្រសិទ្ធភាពគឺខុសគ្នាពីវិធានការមួយទៅវិធានការមួយ ដូចជាការជៀសវាងកន្លែងដែលមានមនុស្សច្រើន ៧៦% ការចម្អិនអាហារហ្មត់ចត់ ៧២% ការរក្សាចម្ងាយសុវត្ថិភាព ៦៧% ការខ្ចប់មាត់ពេលក្អក ៦៥% ការកណ្តាស់ចូលកែងដៃ ៦២% ការលាងដៃ ៦២% និងការមិនប៉ះពាល់មុខ ៥៧% ។13
វិធានការណ៍ និងការបង្ការជំងឺរាតត្បាត
កម្ពុជាកំពុងធ្វើការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយដៃគូជាតិ និងអន្តរជាតិ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងជំងឺកូវីដ-១៩។ រដ្ឋាភិបាល និងសម្ព័ន្ធមិត្តកំពុងព្យាយាមធ្វើឱ្យប្រសើរនូវសុខភាពសាធារណៈ និងសង្គ្រោះជីវិត ដើម្បីកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់សង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច។ ស្ថានភាពជំងឺរាតត្បាតបច្ចុប្បន្នត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់ ក្នុងការធ្វើផែនការការពារការផ្ទុះឡើងវិញ។ ការឆ្លើយតបផ្នែកសុខភាពសាធារណៈសំខាន់ៗ គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃផែនការឆ្លើយតបរបស់កម្ពុជាក្នុងការកាត់បន្ថយការរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ-១៩ រួមមានការស្វែងរកនិងតាមដានករណី ការធ្វើចត្តាឡីស័ក ការតាមដានទំនាក់ទំនង និងការព្យាបាលអ្នកដែលបានធ្វើតេស្តវិជ្ជមានជំងឺកូវីដ-១៩។14 រដ្ឋាភិបាលបានអនុវត្តវិធានការរឹតត្បិតដូចជា ការបិទសាលារៀន15 ការរឹតបន្តឹងការធ្វើដំណើរទៅក្រៅប្រទេស16 ការរឹតបន្តឹងការជួបជុំ17 ការលុបចោលការប្រារព្ធពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ18 និងការរឹតបន្តឹងការធ្វើដំណើររវាងខេត្តនិងស្រុក។19 ជាមួយនឹងការខិតខំប្រឹងប្រែងយ៉ាងខ្លាំងក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺរាតត្បាត រដ្ឋាភិបាលដោយមានការគាំទ្រពីអង្គការសុខភាពពិភពលោក និងដៃគូនានា បានបង្កើត និងអនុវត្តផែនការមេថ្នាក់ជាតិសម្រាប់ជំងឺកូវីដ-១៩ ដើម្បីគ្រប់គ្រងការរីករាលដាលនៃជំងឺរាតត្បាត។20 តាមរយៈក្របខណ្ឌអង្គការសហប្រជាជាតិសម្រាប់ការឆ្លើយតបជាបន្ទាន់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច-សង្គមចំពោះជំងឺកូវីដ-១៩ ប្រព័ន្ធអង្គការសហប្រជាជាតិនៅកម្ពុជាបានយកចិត្តទុកដាក់ និងបានចាត់វិធានការដើម្បីជួយរដ្ឋាភិបាលក្នុងការត្រៀមខ្លួន និងឆ្លើយតប។21 ប្រទេសកម្ពុជាបានភ្ជាប់ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងគ្រាអាសន្នសុខភាពសាធារណៈថ្នាក់ជាតិ និងថ្នាក់ខេត្ត ដើម្បីត្រួតពិនិត្យ និងឆ្លើយតបនឹងជំងឺកូវីដ-១៩។ រដ្ឋាភិបាលក៏បង្កើនសមត្ថភាពនៃកន្លែងថែទាំសុខភាព ដើម្បីផ្តល់សេវាព្យាបាលសុខភាពដែលតម្រូវដោយក្រសួងសុខាភិបាល និងអង្គការសុខភាពពិភពលោក។22 នៅថ្ងៃទី៣១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២១ ក្រសួងសុខាភិបាលបានចេញផែនការមេសម្រាប់យុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំងការពារជំងឺកូវីដ-១៩ នៅទូទាំងប្រទេស ដែលកំណត់យុទ្ធសាស្ត្រ សកម្មភាព និងនីតិវិធីដែលត្រូវអនុវត្ត ដើម្បីលើកកម្ពស់ការចាក់វ៉ាក់សាំងការពារជំងឺកូវីដ-១៩ នៅទូទាំងប្រទេសឱ្យបានទាន់ពេលវេលា ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព តម្លាភាព និង គណនេយ្យភាព។23
តួនាទីរបស់រដ្ឋបាលមូលដ្ឋានក្នុងកំឡុងពេលជំងឺរាតត្បាត
តួនាទីរបស់រដ្ឋាភិបាលមូលដ្ឋានជាទូទៅរួមមាន៖
- ការបង្កើនសមត្ថភាពសេវាសុខភាពសាធារណៈក្នុងតំបន់៖ ការផ្តល់ការព្យាបាលសង្គ្រោះបន្ទាន់ ការបង្កើនបរិក្ខារសុខភាព ការបង្កើនបរិមាណធ្វើតេស្ត និងការធានាការផ្គត់ផ្គង់ឧបករណ៍វេជ្ជសាស្ត្រ។
- ការការពារការឆ្លងជំងឺ ការរាតត្បាតនៃជំងឺ និងការតាមដានការឆ្លងជំងឺ៖ ការលើកកម្ពស់ការយល់ដឹង ការអនុវត្តការរក្សាគម្លាត និងវិធានការផ្សេងទៀត ការអនុវត្តបទប្បញ្ញត្តិស្តីពីអនាម័យ ការកំណត់អត្តសញ្ញាណករណីសង្ស័យ តាមដានទំនាក់ទំនងករណីសង្ស័យ និងការគ្រប់គ្រងកន្លែងធ្វើចត្តាឡីស័កជាដើម។
- កាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់នៃជំងឺរាតត្បាតលើសេវាសាធារណៈក្នុងតំបន់៖ ការធានាការផ្គត់ផ្គង់ទឹកប្រកបដោយសុវត្ថិភាព និងកាត់បន្ថយឥទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធអប់រំ។
- ជំនួយដល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងស្តារស្ថានភាពសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច៖ បង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់បែងចែកអាហារ និងអគារស្នាក់នៅសម្រាប់ប្រជាជនក្រីក្រ។24
បទពិសោធន៍ និងការអនុវត្តល្អៗ
កត្តាដែលធ្វើឱ្យការឆ្លើយតបនឹងជំងឺរាតត្បាតមានប្រសិទ្ធិភាពរួមមាន៖
- ភាពជាអ្នកដឹកនាំ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព៖ នាយករដ្ឋមន្ត្រីដឹកនាំសហគមន៍ និងរដ្ឋាភិបាលទាំងមូលដោយផ្ទាល់ ខណៈដែលរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបាលដឹកនាំគំនិតផ្តួចផ្តើមសុខភាពសាធារណៈ ជាមួយនឹងយុទ្ធសាស្ត្រឆ្លើយតប និងផែនការថវិកាដែលបានកំណត់ (៦២ លានដុល្លារសម្រាប់ឆ្នាំដំបូង)។
- ការវិនិយោគពីមុនបណ្តាលឱ្យមានប្រព័ន្ធសុខភាពសាធារណៈមានប្រសិទ្ធិភាព៖ ការឃ្លាំមើលជំងឺរាតត្បាត និងកម្ពុជាមានសមាជិកក្រុមឆ្លើយតបរហ័សរហូតដល់ ៣.០០០នាក់ នៅទូទាំងប្រទេស។
- ការចូលរួមរបស់សហគមន៍ និងការទំនាក់ទំនងហានិភ័យ៖ ការចែកចាយព័ត៌មានទាន់ពេលវេលាតាមរយៈប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយជាច្រើន ផែនការការចូលរួមរបស់សហគមន៍ និងការសម្របសម្រួលនិងការសហការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយដៃគូជាតិ និងអន្តរជាតិ។
- កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ និងសាមគ្គីភាព៖ ការឆ្លើយតបដោយប្រព័ន្ធសុខភាពបើកទូលាយ និងតម្លាភាព កិច្ចសហការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយដៃគូ និងការចូលរួមនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំអន្តរជាតិ។25
ទាក់ទងនឹងជំងឺរាតត្បាត៖
- គ្រោះមហន្តរាយ និងការឆ្លើយតបក្នុងគ្រាអាសន្ន
- គោលនយោបាយ និងការគ្រប់គ្រងការត្រៀមបង្ការគ្រោះមហន្តរាយ និងការឆ្លើយតបក្នុងគ្រាអាសន្ន
- ទីភ្នាក់ងារមិនមែនរដ្ឋាភិបាលសម្រាប់ការត្រៀមបង្ការគ្រោះមហន្តរាយ និងការឆ្លើយតបក្នុងគ្រាអាសន្ន
- មូលនិធិសម្រាប់គ្រោះមហន្តរាយ និងការឆ្លើយតបក្នុងគ្រាអាសន្ន
- គ្រោះមហន្តរាយ
- កាកបាទក្រហមកម្ពុជា
ឯកសារយោង
- 1. W. Qiu, et al., “ជំងឺរាតត្បាត និងផលប៉ះពាល់របស់វា,” សុខភាព វប្បធម៌ និងសង្គម, ឆ្នាំ២០១៧, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 2. Worldometers, “ជំងឺរាតត្បាតកូវីដ-១៩,” ថ្ងៃទី ០៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២,បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 3. ដូចឯកសារយោងខាងលើ
- 4. មជ្ឈមណ្ឌលធនធានវីរុសកូរ៉ូណា, “ផ្ទាំងព័ត៌មានជំងឺកូវីដ-១៩៖ ដោយមជ្ឈមណ្ឌលវិទ្យាសាស្ត្រ និងវិស្វកម្មប្រព័ន្ធ,” សាកលវិទ្យាល័យ Johns Hopkins និងវេជ្ជសាស្ត្រ, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 5. W. Qiu, et al., “ជំងឺរាតត្បាត និងផលប៉ះពាល់របស់វា,” សុខភាព វប្បធម៌ និងសង្គម, ឆ្នាំ២០១៧, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 6. អង្គការសុខភាពពិភពលោក, “ក្រសួងសុខាភិបាលឆ្លើយតបករណីវិជ្ជមានដំបូងនៃជំងឺកូវីដ-១៩,” ថ្ងៃទី ២៨ ខែមករា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 7. Adrien Chorn និង Jonathan Stromseth, “ជំងឺកូវីដ-១៩ បានមកដល់ប្រទេសកម្ពុជា,” Brooking, ថ្ងៃទី ១៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 8. អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ, “ផ្ទាំងព័ត៌មានជំងឺកូវីដ-១៩ នៅកម្ពុជា,” ថ្ងៃទី ១០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 9. អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ, “ផលប៉ះពាល់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមនៃជំងឺកូវីដ-១៩ មកលើប្រទេសកម្ពុជា,” ថ្ងៃទី ២៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 10. អង្គការទស្សនៈពិភពលោក, "ការស្ទង់មតិលើផលប៉ះពាល់នៃជំងឺកូវីដ-១៩ លើគ្រួសារដែលងាយរងគ្រោះក្នុងប្រទេសកម្ពុជា," ថ្ងៃទី ២៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 11. នៅ ស៊ីវត្ថា, "អ៊ីនធឺណេតរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាមានតម្រូវការកើនឡើងចំពេលមានការរឹតបន្តឹងស្ថានភាពជំងឺកូវីដ-១៩," ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ថ្ងៃទី ១៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 12. បុគ្គលិកខ្មែរថាមស៍, "វឌ្ឍនភាពនៃការអភិវឌ្ឍប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឌីជីថលរបស់ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានរំលេច," ខ្មែរថាមស៍, ថ្ងៃទី ១៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 13. UNICEF, "ពិនិត្យឡើងវិញលើការទំនាក់ទំនងហានិភ័យ និងគំនិតផ្តួចផ្តើមនៅក្នុងសហគមន៍សម្រាប់អាកប្បកិរិយាបង្ការជំងឺកូវីដ-១៩ នៅកម្ពុជា," ខែតុលា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 14. អង្គការសុខភាពពិភពលោក, "អង្គការសុខភាពពិភពលោកធ្វើការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺកូវីដ-១៩," ថ្ងៃទី ១២ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 15. បុគ្គលិកខ្មែរថាមស៍, "សាលារដ្ឋ និងឯកជនបានបិទជាថ្មីម្តងទៀតចាប់ពីថ្ងៃនេះ," ខ្មែរថាមស៍, ថ្ងៃទី ៣០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 16. ក្រសួងការបរទេស និងសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ, "វិធានការរឹតបន្តឹងការធ្វើដំណើររបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាពាក់ព័ន្ធនឹងជំងឺកូវីដ-១៩," ថ្ងៃទី ២៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 17. ក្រសួងសុខាភិបាល, "សេចក្តីប្រកាស ស្តីពីការបិទនូវការជួបជុំបែបសាសនា (សាសនាព្រះពុទ្ធ សាសនាឥស្លាម សាសនាគ្រឹស្ទ និងសាសនាផ្សេងៗទៀត) ជាបណ្ដោះអាសន្ននៅទូទាំងប្រទេស," ថ្ងៃទី ១៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 18. ស៊ុន ណារិន, "រដ្ឋាភិបាលលុបចោលថ្ងៃបុណ្យចូលឆ្នាំដោយបារម្ភខ្លាចមានការរីករាលដាលតាមខេត្ត," VOA, ថ្ងៃទី ០៨ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 19. បុគ្គលិកខ្មែរថាមស៍, "វិធានការបិទក្រុងភ្នំពេញ និងតាខ្មៅ," ខ្មែរថាមស៍, ថ្ងៃទី ១៨ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១,បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 20. អង្គការសុខភាពពិភពលោក, "អង្គការសុខភាពពិភពលោកធ្វើការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺកូវីដ-១៩," ថ្ងៃទី ១២ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 21. អង្គការសហប្រជាជាតិ, "ក្របខណ្ឌអង្គការសហប្រជាជាតិសម្រាប់ការឆ្លើយតបជាបន្ទាន់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចសង្គមចំពោះជំងឺកូវីដ-១៩," ខែមេសា ឆ្នាំ២០២២, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 22. អង្គការសុខភាពពិភពលោក, "អង្គការសុខភាពពិភពលោកធ្វើការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺកូវីដ-១៩," ថ្ងៃទី ១២ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 23. ក្រសួងសុខាភិបាល, "ផែនការមេសម្រាប់យុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំងកូវីដ-១៩ នៅទូទាំងប្រទេស," ថ្ងៃទី ៣១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 24. មូលនិធិអាស៊ី, "ការពិនិត្យជំងឺរាតត្បាតឡើងវិញ៖ ការស្ទង់មតិរហ័សលើផលប៉ះពាល់នៃជំងឺកូវីដ-១៩ លើសហគ្រាសធុនតូច និងមធ្យមក្នុងវិស័យទេសចរណ៍ និងគ្រួសារក្នុងប្រទេសកម្ពុជា," របាយការណ៍កម្ពុជា, ជំហានទីបីនៃការស្ទង់មតិ (ខែតុលា ខែ២០២០ ដល់ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១), ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២។
- 25. អង្គការសុខភាពពិភពលោក, "របាយការណ៍ស្ថានភាពរួមរបស់អង្គការសុខភាពពិភពលោក និងក្រសួងសុខាភិបាលលេខ ៧៦," ថ្ងៃទី ១៣ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៣ ខែមករាឆ្នាំ២០២២។
