ប្រទេសកម្ពុជាកំពុងព្យាយាមការពារព្រៃឈើរបស់ខ្លួន ខណៈពេលដែលរក្សានូវកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ដោយសារប្រជាជនជាច្រើនប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតតាមរយៈការធ្វើស្រែចម្ការ ការទន្ទ្រានដី និងសកម្មភាពផ្សេងៗទៀតដែលអាចនាំឱ្យមានការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ។ ស្ទើរតែ ៨០% នៃប្រជាជនកម្ពុជាដែលរស់នៅក្នុងតំបន់ជនបទពឹងផ្អែកលើព្រៃឈើសម្រាប់ជីវភាពរស់នៅរបស់ពួកគេ។ ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើបានគំរាមកំហែងដល់ធនធានព្រៃឈើ និងជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា។1 ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះ សហគមន៍ព្រៃឈើ មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ម្ចាស់អាជីវកម្ម និងសហគមន៍គ្រប់គ្រងព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាព គួរគិតពិចារណាដល់បញ្ហានេះ។ អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលទទួលបន្ទុកផ្នែកកិច្ចការពារព្រៃឈើ និងកម្មវិធីការពារព្រៃឈើជាច្រើន ត្រូវបានអនុវត្តនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ កម្មវិធីព្រៃឈើជាតិកម្ពុជាត្រូវបានបង្កើតឡើង ដើម្បីគូសបញ្ជាក់អំពីយុទ្ធសាស្ត្រព្រៃឈើរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ឆ្នាំ ២០១០-២០២៩។ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចាត់ទុកការអភិរក្ស និងការគ្រប់គ្រងធនធានព្រៃឈើប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពផ្នែកអេកូឡូស៊ី សង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច ជាសសរស្តម្ភដ៏សំខាន់នៃសុខុមាលភាពសាធារណៈ ដែលរួមចំណែកដោយផ្ទាល់ដល់ការការពារបរិស្ថាន ការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ និងការអភិវឌ្ឍ សេដ្ឋកិច្ចសង្គម ដោយយោងតាមចក្ខុវិស័យព្រៃឈើកម្ពុជា។2
អនុរដ្ឋលេខាធិការទទួលបន្ទុកកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ថាមពល និងបរិស្ថាន លោកស្រី Catherine A. Novelli ធ្វើទស្សនកិច្ចនៅដែនជម្រកសត្វព្រៃឡង់។ រូបភាព ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំនៅកម្ពុជា បានថតនៅថ្ងៃទី ០៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៦។ ក្រោមអាជ្ញាបណ្ណ (CC BY-ND 2.0)។
ការគាំទ្រពីរាជរដ្ឋាភិបាល
ក្រសួងបរិស្ថានបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ ដើម្បីបញ្ឈប់បញ្ហាធ្លាក់ចុះនៃព្រៃឈើ។ ក្រោយមកក្រសួងនេះបានចេញព្រះរាជក្រឹត្យបង្កើតតំបន់អភិរក្សចំនួន ២៣ ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋ ដែលគ្របដណ្តប់ ៣១% នៃព្រៃឈើរបស់ខ្លួន។ ប្រទេសកម្ពុជាបានចាត់វិធានការកាន់តែខ្លាំងដើម្បីបញ្ឈប់ការធ្លាក់ចុះនៃព្រៃឈើរបស់ខ្លួន នៅពេលដែលច្បាប់ស្តីពីតំបន់ការពារត្រូវបានអនុម័ត និងបែងចែកតំបន់ការពារជាបួនរួមមាន តំបន់ស្នូល តំបន់អភិរក្ស តំបន់ប្រើប្រាស់ដោយចីរភាព និងតំបន់សហគមន៍។3
ប្រទេសកម្ពុជាបានលើកកម្ពស់ការគ្រប់គ្រងព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាព ជាវិធីសាស្ត្រដ៏សំខាន់មួយសម្រាប់ការកាត់បន្ថយការបំភាយឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។ ព័ត៌មានលម្អិតអំពី REDD+ អាចរកបាននៅក្នុងប្រធានបទ “ការជួញដូរកាបូន និងការចំណាយប្រាក់ដទៃទៀត ដើម្បីទទួលបានសេវាកម្មអេកូឡូស៊ី“។ រដ្ឋាភិបាលកំពុងពិចារណាលើលទ្ធភាពនៃការពង្រីក និងសាកល្បងកម្មវិធី REDD+ នៅក្នុងតំបន់ការពារផ្សេងទៀត តាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយអង្គការអន្តរជាតិដូចជា អង្គការសមាគមអភិក្សសត្វព្រៃកម្ពុជា អង្គការអភិរក្សអន្តរជាតិ និងសាជីវកម្មឆ្លងដែនដូចជា MITSUI & CO. LTD.។4 កាលពីថ្ងៃទី ១១ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៧ រាជរដ្ឋាភិបាលបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងមួយដែលមានទឹកប្រាក់ចំនួន ១,៥ លានដុល្លារអាមេរិក ដើម្បីចាប់ផ្តើមដំណាក់កាលធ្វើផែនការនៃគម្រោងពាណិជ្ជកម្មកាបូន REDD+ ដែលរួមបញ្ចូលដែនជម្រកសត្វព្រៃឡង់ ដែលជាព្រៃបៃតងដ៏ធំបំផុតនៅឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន និងជាជម្រករបស់ជនជាតិដើមភាគតិចប្រហែល ២០០.០០០ នាក់។5 ក្របខណ្ឌ REDD+ អនុញ្ញាតឱ្យប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ដែលមានព្រៃឈើ រកចំណូលបានតាមរយៈការជួយក្រុមហ៊ុន ឬរោងចក្រនានាជៀសផុតពីការកម្រិតការបំពុលរបស់រដ្ឋាភិបាលខ្លួន។6 ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជនជាតិដើមភាគតិចនៅទូទាំងពិភពលោកបានរិះគន់ REDD+ ចំពោះការខកខានក្នុងការជួយដល់ប្រជាជនក្នុងតំបន់ដែលបានកាន់កាប់ព្រៃឈើទាំងនេះ និងទទួលខុសត្រូវចំពោះជីវចម្រុះរបស់ពួកគេ។7
អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល
អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលជាច្រើនកំពុងធ្វើការលើការការពារព្រៃឈើនៅកម្ពុជា។ អង្គការទាំងនោះអាចត្រូវបានមើលលើសកម្មភាពសំខាន់ៗចំនួនបីរួមមាន សកម្មភាពថ្នាក់អន្តរជាតិ ថ្នាក់ជាតិ និងថ្នាក់មូលដ្ឋាន។8
កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ (UNDP) បានអនុវត្តគម្រោងគ្រប់គ្រងព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាព (SFM) នៅក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ កំពង់ឆ្នាំង ពោធិសាត់ និងបាត់ដំបង នៅចន្លោះឆ្នាំ ២០១១ ដល់ ២០១៥។ គម្រោងនេះមានគោលបំណងធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវការគ្រប់គ្រងព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាពដោយបញ្ចូលការគ្រប់គ្រងព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាពទៅក្នុងសហគមន៍ព្រៃឈើ និងតំបន់ការពារសហគមន៍ទៅក្នុងគោលនយោបាយ ផែនការ និងការអនុវត្ត។ ថវិកាសរុបនៃគម្រោងនេះមានចំនួន ៩.៩៦៣.៦៣៥ ដុល្លារអាមេរិក។9
អង្គការសមាគមអភិរក្សសត្វព្រៃ អង្គការមូលនិធិសកលសម្រាប់អភិរក្សធម្មជាតិ អង្គការសម្ព័ន្ធមិត្ដសត្វព្រៃ អង្គការជីវិតសត្វស្លាបអន្តរជាតិប្រចាំកម្ពុជា អង្គការអភិរក្សអន្តរជាតិ អង្គការសត្វព្រៃនិងរុក្ខជាតិអន្តរជាតិ និងអង្គការ RECOFTC បានសម្តែងការគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងចំពោះការសម្រេចចិត្តរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលក្នុងការកំណត់តំបន់ការពារថ្មីមួយដែលមានទំហំជិតមួយលានហិកតា នៅតំបន់ព្រៃឡង់ ក្រវ៉ាញ់ខាងត្បូង ព្រៃព្រះរូង និងព្រៃវើនសៃ។10
នៅក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២២ អង្គការជីវិតធម្មជាតិនៅកម្ពុជា បានផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានខ្នាតតូចប្រមាណ ៥.០០០ ដុល្លារអាមេរិក សម្រាប់សហគមន៍នីមួយៗក្នុងដែនជម្រកសត្វព្រៃលំផាត់ ដើម្បីជំរុញការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិឱ្យកាន់តែល្អ និងលើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមពីសហគមន៍ក្នុងការអភិរក្សដែនជម្រកសត្វព្រៃផងដែរ។11
ការគាំទ្រពីអន្តរជាតិ
ទីភ្នាក់ងារសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិ (USAID) បានអនុវត្តគម្រោងរយៈពេល ០៥ ឆ្នាំ (២០១២-២០១៨) លើការទ្រទ្រង់ព្រៃឈើ និងជីវចម្រុះ (SFB) ដើម្បីកែលម្អការអភិរក្ស និងអភិបាលកិច្ចនៃធនធានព្រៃឈើនៅកម្ពុជា ក្នុងគោលបំណងកាត់បន្ថយការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងអភិរក្សជីវៈចម្រុះ។ តំបន់គោលដៅមានពីរគឺ តំបន់ព្រៃឡង់ (លាតសន្ធឹងនៅខេត្តកំពង់ធំ ព្រះវិហារ ស្ទឹងត្រែង និងក្រចេះ) និងវាលទំនាបខាងកើត (ទំហំ ៣០.០០០ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ដែលលាតសន្ទឹងនៅក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរី)។ គម្រោងនេះមានលទ្ធផលដូចជា ការបង្កើតដែនជម្រកសត្វព្រៃថ្មីទំហំ ៤៣១.៦៨៣ ហិកតា នៅក្នុងតំបន់ការពារព្រៃឡង់ កំណែទម្រង់គោលនយោបាយ (ច្បាប់ព្រៃឈើនិងតំបន់ការពារ ក្រមបរិស្ថានកម្ពុជា ។ល។) ការកែលម្អអភិបាលកិច្ចទេសភាពលើផ្ទៃដីប្រមាណ ១,៣ លានហិកតា ការពង្រឹងកិច្ចសន្ទនាក្នុងន័យស្ថាបនាលើការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ ការបង្កើនប្រាក់ចំណូលពីការចិញ្ចឹមជីវិតប្រកបដោយនិរន្តរភាព ការគ្រប់គ្រងចំណេះដឹងនិងការចែករំលែកទិន្នន័យ ការបង្កើនសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលនិងអង្គការមូលដ្ឋាន កម្មវិធី REDD+ និងសេវាកម្មបរិស្ថាន។12
កម្ពុជាបានទទួលជំនួយពីសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍវិស័យផ្សេងៗ តាមរយៈទីភ្នាក់ងារសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិ។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្តេជ្ញាផ្តល់ថវិកាចំនួន ១០០ លានដុល្លារអាមេរិក ក្នុងគំនិតផ្តួចផ្តើមការអភិវឌ្ឍ ប្រកបដោយចីរភាព ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងការការពារសត្វព្រៃ និងជីវចម្រុះនៅកម្ពុជា។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ការកាប់ឈើខុសច្បាប់នៅតែកើតមានឡើង ហើយអាជ្ញាធរកម្ពុជាមិនបានអនុវត្តបទល្មើសសត្វព្រៃគ្រប់គ្រាន់ ឬបញ្ឈប់ប្រតិបត្តិការខុសច្បាប់ទាំងនេះទេ។ នៅថ្ងៃទី ១៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១ សហរដ្ឋអាមេរិកបានដកការគាំទ្រពីគំនិតផ្តួចផ្តើមព្រៃឡង់បៃតង ដែលផ្តោតលើការការពារដែនជម្រកសត្វព្រៃពីការបំផ្លិចបំផ្លាញ ហើយបានបង្វិលមូលនិធិទាំងនោះទៅឱ្យអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងសហគមន៍ដើម្បីអភិរក្សព្រៃឈើវិញ។13 សហរដ្ឋអាមេរិកបានបញ្ឈប់ការគាំទ្រទាំងអស់ដល់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដោយសារការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើកាន់តែមានកំណើនខ្លាំងឡើងក្នុងដែនជម្រកសត្វព្រៃព្រៃឡង់។ គម្រោងថវិកាចំនួន ២១ លានដុល្លារអាមេរិក ត្រូវបានបង្វែលទៅក្រុមការងារក្នុងស្រុក និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែលខិតខំការពារព្រៃឈើ។14
ជំនួយពីប្រទេសជប៉ុនបានផ្តល់ដល់កម្ពុជាសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាព និងជាយុទ្ធសាស្ត្រ។ កាលពីខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨ ក្រសួងបរិស្ថាន និងប្រទេសជប៉ុនបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងថវិកាចំនួន ៦០០.០០០ ដុល្លារ ស្តីពីការការពារព្រៃឈើនៅក្នុងដែនជម្រកសត្វព្រៃឡង់។ គម្រោងនេះផ្តោតលើការអភិរក្សព្រៃឈើ ការពង្រឹងច្បាប់ និងការអភិវឌ្ឍសហគមន៍ព្រៃឈើ។15
សហគមន៍ព្រៃឈើ
ច្បាប់ស្តីពីព្រៃឈើ ឆ្នាំ២០០២ ផ្តល់មូលដ្ឋានច្បាប់សម្រាប់សហគមន៍ប្រើប្រាស់ និងជួយគ្រប់គ្រងព្រៃឈើតាមរយៈសហគមន៍ព្រៃឈើ។16 សហគមន៍ព្រៃឈើអាចត្រូវបានបង្កើតឡើងជាផលិតកម្មព្រៃសហគមន៍ ភាពជាដៃគូព្រៃឈើ ព្រៃអភិរក្សសហគមន៍ និងតំបន់ការពារសហគមន៍ (CPA)។17 នៅកម្ពុជាមានសហគមន៍ព្រៃឈើចំនួន ៤៩២ (៤១០.៣៨៦ ហិកតា) ហើយសហគមន៍ចំនួន ៣៤៥ បានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងព្រៃសហគមន៍ដែលស្មើនឹង ៣០៨.៥៦១ ហិកតា។18 ប្រទេសកម្ពុជាមានតំបន់ការពារសហគមន៍ចំនួន ១៦៨ ដែលស្មើនឹងតិចជាង ៥% នៃប្រព័ន្ធតំបន់ការពាររបស់ប្រទេស។ នេះមានន័យថា ការល្បាតដោយសហគមន៍គ្រប់គ្រងលើផ្ទៃដីប្រមាណ ២៨៥.៦០៩ ហិកតា ដែលជាគ្រាន់តែជាផ្នែកតូចមួយនៃផ្ទៃដីតំបនការពារ ៧ លានហិកតា ដែលក្រសួងបរិស្ថានត្រូវមានកាតព្វកិច្ចថែរក្សា។19
ផែនទីអន្តរកម្មសហគមន៍តំបន់ការពារ តំបន់គ្រប់គ្រងនៃតំបន់ការពារធម្មជាតិ និងសហគមន៍ព្រៃឈើនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា
ទាក់ទងនឹងការគាំទ្រកិច្ចការពារព្រៃឈើ៖
- បរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិ
- ព្រៃឈើ និងរុក្ខាប្រមាញ់
- គោលនយោបាយ និងការគ្រប់គ្រងព្រៃឈើ
- ការការពារព្រៃឈើ
- តំបន់ការពារ
- ព្រៃការពារ
- សហគមន៍ព្រៃឈើ
ឯកសារយោង
- 1. Williamson, Sokchea, and Atkinson, “សហគមន៍មូលដ្ឋានផ្លាស់ទីទៅជួរមុខនៃការការពារព្រៃឈើនៅកម្ពុជា,” RECOFTC, ថ្ងៃទី ០៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 2. ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ, “កម្មវិធីព្រៃឈើថ្នាក់ជាតិ ឆ្នាំ ២០១០-២០២៩,” ថ្ងៃទី ១៨ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 3. Williamson, Sokchea, and Atkinson, “សហគមន៍មូលដ្ឋានផ្លាស់ទីទៅជួរមុខនៃការការពារព្រៃឈើនៅកម្ពុជា,” RECOFTC, ថ្ងៃទី ០៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 4. កែវ ពិសី, “កម្ពុជាជំរុញការគ្រប់គ្រងព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាពដើម្បីឆ្លើយតបនឹងអាកាសធាតុ,” ខ្មែរថាមស៍, ថ្ងៃទី ១៨ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 5. វប្បធម៌ និងការរស់រានមានជីវិត, “ប្រទេសកម្ពុជា៖ សហគមន៍គន្លឹះក្នុងការអភិរក្សព្រៃឈើ,” ថ្ងៃទី ២៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៧, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 6. “យុទ្ធសាស្ត្ររេដបូកជាតិ ២០១៧-២០២៦,” ថ្ងៃទី ០៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៧, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 7. វប្បធម៌ និងការរស់រានមានជីវិត, “ប្រទេសកម្ពុជា៖ សហគមន៍គន្លឹះក្នុងការអភិរក្សព្រៃឈើ,” ថ្ងៃទី ២៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៧, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 8. អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ, “អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលទទួលបន្ទុកផ្នែកកិច្ចការពារព្រៃឈើ,” ថ្ងៃទី ២៧ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៧, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 9. កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ, “សេចក្តីសង្ខេបនៃគម្រោងគ្រប់គ្រងព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាព,” បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 10. Mengey Eng, “អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលគាំទ្ររាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាកំណត់តំបន់ការពារថ្មីជិតមួយលានហិកតា,” អង្គការសមាគមអភិរក្សសត្វព្រៃកម្ពុជា, ថ្ងៃទី ២៨ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៦, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 11. វ៉ន ដារ៉ា, “អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលផ្តល់មូលនិធិដល់កម្មវិធីថ្មីសម្រាប់សហគមន៍ព្រៃឈើ,” ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ថ្ងៃទី ១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 12. ទីភ្នាក់ងារសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិ, “គាំទ្រព្រៃឈើ និងជីវចម្រុះ៖ របាយការណ៍ចុងក្រោយឆ្នាំ ២០១២-២០១៨,” បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 13. ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជា, “សេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ស្ថានទូតអាមេរិកនៅភ្នំពេញ ស្តីពីការបង្វែរថវិកានៃគម្រោងព្រៃឡង់បៃតង របស់ទីភ្នាក់ងារជំនួយអាមេរិក USAID,” ថ្ងៃទី ១៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ១៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 14. ស៊ុន ណារីន, “សហរដ្ឋអាមេរិកបង្វែលមូលនិធិព្រៃឡង់ទៅក្រុមក្នុងស្រុក,” VOA, ថ្ងៃទី ១៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 15. Pech Sotheary, “ជប៉ុនជួយការពារព្រៃឡង់,” ខ្មែរថាមស៍, ថ្ងៃទី ០៥ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 16. រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា, “ច្បាប់ស្តីពីព្រៃឈើ,” ថ្ងៃទី ៣១ ខែសីហា ឆ្នាំ២០០២, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 17. RECIFTC, “សហគមន៍ព្រៃឈើនៅកម្ពុជា,” បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 18. “ការយល់ដឹងអំពីលំហូរ និងការគ្រប់គ្រងឈើនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាក្នុងបរិបទនៃ FLEGT,” សេវាកម្មព្រៃឈើសកល រដ្ឋបាលព្រៃឈើកម្ពុជា និងសហភាពអឺរ៉ុប FLEGT Facility, ឆ្នាំ២០១៤, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
- 19. Williamson, Sokchea, and Atkinson, “សហគមន៍មូលដ្ឋានផ្លាស់ទីទៅជួរមុខនៃការការពារព្រៃឈើនៅកម្ពុជា,” RECOFTC, ថ្ងៃទី ០៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២០, បានចូលអាននៅថ្ងៃទី ០៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២។
