​ផលិតកម្ម​ផ្នែក​កសិកម្ម​

វាលស្រែនៅជនបទនៃប្រទេសកម្ពុជា។ រូបភាព ថតដោយ fmpgoh, កាលពីថ្ងៃទី ១៥ ខែកក្កដា  ឆ្នាំ២០០៩។ អាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY-NC-ND 2.0

ផលិតផលកសិកម្មបានចូលរួមចំណែក ៣៥% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប និង៥៦%នៃការផ្តល់ការងារក្នុងទីផ្សារការងារសរុប។¹ ផលិតផលចំបងក្នុងវិស័យនេះរួមមាន ស្រូវអង្ករ កៅស៊ូ ពោត បន្លែ គ្រាប់ស្វាយចន្ទី និងដំឡូងមី។ ការនាំចេញផលិតផលកសិកម្មមិនទាន់កែច្នៃ ត្រូវបានប៉ាន់ប្រមាណថាមានចំនួន៩០%នៃការនាំចេញផលិតផលកសិកម្មសរុបក្នុងឆ្នាំ២០១៥។ ²

ផលិតកម្មកសិកម្មមានកំណើន ៨.៧% ក្នុងចន្លោះឆ្នាំ២០០៤ និងឆ្នាំ២០១២ ដោយសារការកើនឡើងនៃផលិតកម្មគ្រាប់ធនជាតិ ដែលភាគច្រើនកើនចេញមកពីផលិតកម្មស្រូវអង្ករ (កំណើនប្រចាំឆ្នាំ៩%) ពោត (២០%) ដំឡូងមី (៥១%) អំពៅ (២២%) និងបន្លែ (១០%)។ កំណើននេះបានថមថយគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៅឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ទៀត។³

កំណើនទិន្នផលជាមធ្យមលើកសិផលគ្រប់ប្រភេទក្នុងចន្លោះឆ្នាំ២០០៤-២០១៤ មានប្រមាណ៤ %។ នេះជាលទ្ធផលនៃការ ទទួលយកបច្ចេកទេសដាំដុះកាន់តែប្រសើរ កំណើនប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ និង ការទទួលបានកាន់តែប្រសើរនៃសេវាកម្មគ្រឿងចក្រ។⁴ ទាំងនេះគ្រាន់តែជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៅឡើយ។ ការសិក្សារបស់ធនាគារអភិវឌ្ឍអាស៊ី(ADB) ស្តីអំពីការលើកកម្ពស់ផលិតកម្ម និងការធ្វើពាណិជ្ជភាវូបនីយកម្មស្រូវអង្ករនៅកម្ពុជាបានរកឃើញថា ទិន្នផលស្រូវអង្ករជាមធ្យមរបស់ប្រទេសកម្ពុជានៅមានកម្រិតទាបនៅឡើយ បើធៀបជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួន។ តួយ៉ាង ទិន្នផលស្រូវអង្ករកម្ពុជាមានប្រមាណជាងពាក់កណ្តាលនៃទិន្នផលស្រូវអង្គរសម្រេចរបស់ប្រទេសវៀតណាមតែប៉ុណ្ណោះ។⁵

ប្រភព៖ ការបង្កើនផលិតកម្ម និងពាណិជ្ជកម្មអង្ករ នៅកម្ពុជា, ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី ឆ្នាំ២០១៤

សហគ្រាសក្នុងវិស័យនេះមានទំហំខុសៗគ្នាដោយរាប់បញ្ចូលពីសហគ្រាសជាលក្ខណៈឧស្សាហកម្មរហូតដល់សហគ្រាសជាលក្ខណៈគ្រួសារ។ ក្នុងមួយទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ ដីស្រែទំហំធំ (ជាង៣ហិកតា) អាចមានទំហំកើនឡើងកាន់តែធំ ហើយដីស្រែទំហំតូច (ប្រមាណជាង ១ហិកតា) អាចមានទំហំថយចុះកាន់តែតូច។⁶

វិស័យឧស្សាហកម្ម

កម្មវិធីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដែលបានចាប់ផ្តើមក្នុងឆ្នាំ១៩៩០ បានផ្តល់សិទ្ធិឱ្យក្រុមហ៊ុនធ្វើការជួលដីសម្រាប់ការធ្វើកសិឧស្សាហកម្ម ដែលក្នុងនោះរួមមានប្រភេទជាដំណាំចំការទ្រង់ទ្រាយធំ និងប្រភេទជារោងចក្រសម្រាប់កែច្នៃផលិតផលកសិកម្ម។ គេហទំព័ររបស់ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទបានបង្ហាញថា ក្នុងចន្លោះឆ្នាំ១៩៩៦ និងឆ្នាំ២០១២ ខែមិថុនា ក្រសួងបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចលើផ្ទៃដីទំហំ ១,២០៤,៧៥០ ហិកតា។⁷ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ទិន្នន័យរបស់អង្គការលីកាដូ(ដែលមិនរាប់បញ្ចូលផ្ទៃដី សម្រាប់ការរ៉ុករករ៉ែ)បានបង្ហាញថា ផ្ទៃដីទំហំ ២.១៤ លានហិកតា ត្រូវបានជួលឱ្យឯកជន។⁸

កំណើនផលិតផលកសិកម្មភាគច្រើនដូចជាកៅស៊ូ និងដំឡូងមី កើតចេញពីការធ្វើកសិឧស្សាហកម្ម ដែលជាចំណុចដែលត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងក្នុងចំណោមយុទ្ធសាស្ត្រអភិវឌ្ឍន៍កសិកម្មរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល។ ⁹
ប៉ុន្តែកម្មវិធីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចដ៏ច្រើនលើសលុបនេះ មិនបានបន្ថែមជាគុណតម្លៃគួរឱ្យកត់សម្គាល់សម្រាប់វិស័យនេះទេ។ របាយការណ៍របស់ធនាគារពិភពលោកឆ្នាំ២០១៥ បានរកឃើញថា “ក្រៅពីផលិតកម្មស្រូវអង្ករ ឧស្សាហកម្មកែច្នៃផលិតផលកសិកម្មដើរតួនាទីបានតិចតួចនៅឡើយក្នុងការលូតលាស់នៃវិស័យកសិកម្ម” ។ កសិផលស្ទើរតែទាំងអស់ ត្រូវបាននាំចេញទៅបណ្តាប្រទេសជិតខាងក្នុងសភាពជាផលិតផលមិនទាន់បានកែច្នៃ។¹⁰

ខ្នាតតូច និងមធ្យម

ជំរឿនកសិកម្មជាលើកដំបូងនៅឆ្នាំ២០១៣ បានរកឃើញថា ប្រជាជនចំនួន ១.៩ លានគ្រួសារមានកម្មសិទ្ធិទៅលើ ធនធានកសិកម្ម¹¹ ទិន្នន័យនេះមានន័យថា កសិករទាំងនេះយ៉ាងហោចណាស់ក៏មានសត្វចិញ្ចឹមធំៗចំនួន២ក្បាល ឬសត្វចិញ្ចឹមតូចៗ ចំនួន៣ក្បាល ឬមាន់ទា ២៥ក្បាល ឬមានផ្ទៃដីទំហំស្មើនឹង ៣០០ម៉ែត្រក្រឡា។ ផ្ទៃដីដាំដុះកសិកម្មសរុប មានចំនួន ៣.១លាន ហិកតា ក្នុងផ្ទៃដី ៣.៧លាន ក្បាលដី។

ខណៈពេលដែលកសិដ្ឋានខ្នាតតូចហាក់មានកំណើនផលិតកម្មនៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ផលិតកម្មនៃកសិដ្ឋានតូចៗលក្ខណៈគ្រួសារភាគច្រើន នៅមានកម្រិតទាប ព្រោះការពង្រីកលើវិស័យកសិកម្ម និងសេវាកម្មដទៃទៀតនៅមិនទាន់បានទៅដល់ពួកគេ។ ¹² ការសិក្សារបស់ធនាគារអភិវឌ្ឍអាស៊ីលើការផលិតស្រូវអង្ករ បានរកឃើញថា ទំហំផ្ទៃដីដាំដុះ គឺជាកត្តាចំបងសម្រាប់ការកែលម្អផលិតកម្ម និងការធ្វើពាណិជ្ជភាវូបនីយកម្ម។ ការសិក្សានេះបានគូសបញ្ជាក់ថា ការបង្កើនដីដាំដុះអាចធ្វើឡើងតាមរយៈការទិញដីធ្លី ឬការបង្កើនចំនួនដងនៃការប្រមូលទិន្នផលប្រចាំឆ្នាំ។¹³

ការចិញ្ចឹមសត្វ

យោងតាមជំរឿនកសិកម្មឆ្នាំ២០១៣ ការកាន់កាប់របស់គ្រួសារកសិករមានជាអាទិ៍៖ មាន់២៨លានក្បាល ទា៥លានក្បាល គោ២.៧លានក្បាល ជ្រូក១.៤លានក្បាល ក្របី ៤៧២,០០០ក្បាល និងពពែរាប់ពាន់ក្បាល។¹⁴ ជាទូទៅ កសិដ្ឋានចិញ្ចឹមសត្វនៅមានទំហំតូច ដោយសារការចិញ្ចឹមជ្រូកនៅស្ថិតក្នុងចន្លោះ ១០ក្បាល ទៅ ១០០ក្បាលតែប៉ុណ្ណោះ។¹⁵  

បញ្ហាលំបាកខ្លះៗសម្រាប់ការធ្វើកសិកម្មរួមមាន កសិដ្ឋានចិញ្ចឹមសត្វជាទូទៅមានចំនួនតិច កង្វះខាតក្របខណ្ឌគតិយុត្តិ និងជម្ងឺដង្កាត់ ក៏ដូចជាកំណើនសត្វចិញ្ចឹមនៅមានកម្រិតនៅឡើយ។¹⁶ ជាក់ស្តែង សារៈសំខាន់នៃផលិតកម្មការចិញ្ចឹមសត្វចំពោះតម្លៃកសិកម្មបន្ថែម (តម្លៃផលិតកម្មកើនឡើង ដកតម្លៃទុនរបស់កសិដ្ឋាន) បានថយចុះពី១៧% ក្នុងឆ្នាំ២០០២ មកនៅត្រឹម ១៤% ក្នុងឆ្នាំ២០១២។¹⁷

ដំណើរការផលិតតែខ្ពស់ និងគុណភាពកាន់តែមានស្តង់ដា ជានិច្ចកាលកើតចេញពីកំណើននៃចំនួនសត្វចិញ្ចឹម ដូច្នេះហើយសម្រាប់កសិកម្មខ្នាតតូចលក្ខណៈគ្រួសារ និងបញ្ហាទំហំផ្ទៃដីកសិកម្មជាឧបសគ្គដល់ការរីកលូតលាស់របស់វិស័យនេះ។ ស្តង់ដាផលិតផលកសិកម្មទទួលរងផលប៉ះពាល់ដោយសារកង្វះខាតក្របខណ្ឌគតិយុត្តិស្តីអំពីផលិតកម្មសត្វចិញ្ចឹម ដោយរួមបញ្ចូលទាំងកត្កានៃការចិញ្ចឹមសត្វ អ្នកជួញដូរសត្វមានជីវិត ទីសត្តឃាត អ្នកជួញដូរសាច់ស្រស់  និងអាជីវករលក់នៅទីផ្សារ។¹⁸

ជម្ងឺដង្កាត់នានា គឺជាឧបសគ្គដល់កសិដ្ឋានចិញ្ចឹមគោ។ ការផ្ទុះឡើងនៃជម្ងឺបូសខ្យល់គោក្របីក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានកើតឡើងចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០០មកម្ល៉េះ ដោយរួមទាំងនៅឆ្នាំ២០០៥ និងឆ្នាំ២០១៣ ផងដែរ។¹⁹

កសិកម្មសរីរាង្គ

សមាគមកសិកម្មសរីរាង្គកម្ពុជា(សកសក) គឺជាតំណាង និងអ្នកគាំទ្រកសិករសរីរាង្គក្នុងប្រទេសកម្ពុជាសហការរួមគ្នា ជាមួយនឹងមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ការសិក្សា និងអភិវឌ្ឍកសិកម្មកម្ពុជា (អង្គការសេដាក) បានចេញវិញ្ញាបនបត្រទៅលើផលិតផលសរីរាង្គដែលគ្មានសារធាតុគីមី។ ដោយសារតែឧស្សាហកម្មសរីរាង្គនេះនៅមានទំហំតូច ការបញ្ជាក់វិញ្ញាបនបត្រលំដាប់អន្តរជាតិនៅមានតម្លៃថ្លៃខ្លាំង។ យ៉ាងណាមិញ មានការជម្រុញដើម្បីឱ្យមានការបញ្ជាក់វិញ្ញាបនបត្រប្រភេទនេះក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ស្តង់ដាបច្ចុប្បន្នដែលកំពុងតែប្រើប្រាស់ គឺស្តង់ដាសរីរាង្គតំបន់អាស៊ី។ ទីភ្នាក់ងារសហប្រតិបត្តិការអាឡឺម៉ង់ ហៅកាត់ថា ជីអាហ្សិត (GIZ) បាននិងកំពុងបន្តការគាំទ្រការអភិវឌ្ឍលើដំណាំសរីរាង្គនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។

ខុសពីបណ្តាប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ បន្លែ និងផ្លែឈើសរីរាង្គ ជានិច្ចកាលមិនប្រាកដថា ទទួលបានតម្លៃថ្លៃដូចនៅលើទីផ្សារក្នុងប្រទេសកម្ពុជានោះទេ។ យ៉ាងនេះក្តី នៅតែមានអំណះអំណាងថា ផលិតផលទាំងនេះគួរតែទទួលបានតម្លៃខ្ពស់៖ ទីប្រឹក្សាបច្ចេកទេសនៅក្នុងឧស្សាហកម្មនេះបានបង្ហើបឱ្យដឹងថា ថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិតមួយចំនួនធំ ដែលមានសារធាតុពុលខ្លាំងបំផុតនឹងត្រូវបានហាមឃាត់ដោយអង្គការសុខភាពពិភពលោក តែប្រទេសកម្ពុជា ការប្រើប្រាស់ថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិតនេះនៅមានវត្តមាននៅឡើយ ខណៈពេលដែលការពង្រឹង ឬការគ្រប់គ្រងទៅលើការប្រើប្រាស់ថ្នាំបំពុលទាំងនោះសឹងតែមិនមាន។²⁰ ចំណុចប្រឈមទៅនឹងការទទួលយកការដាំដុះសរីរាង្គក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំរួមមាន តម្រូវការជំនាញ និងចំណេះដឹងថ្មី ៗ និងទិដ្ឋភាពជាក់ស្តែងដែលផលិតផលសរីរាង្គមានការលូតលាស់យឺតជាងផលិតផលដែលដាំដុះដោយប្រើជីគីមី។²¹ 

ធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ៖ ០៦ មេសា ២០១៦

ច្បាប់និងគោលនយោបាយកសិកម្ម

ទំនិញ ប្រតិបត្តិការ និងការជាវផលិតផលិតផលផ្នែកសិកម្ម

ការបន្សាំ